Eponimy medyczne
Z Wikipedii
Eponimy medyczne to terminy używane w medycynie, określające przede wszystkim jednostki i objawy chorobowe oraz pojęcia anatomiczne i fizjologiczne, biorące swoją nazwę od nazwisk ludzi, najczęściej lekarzy i naukowców, którzy opisali je po raz pierwszy. Rzadziej eponimy pochodzą od nazwisk pacjentów (np. choroba Lou Gehriga) albo postaci mitologicznych (np. zespół Proteusza) bądź literackich (np. zespół Otella). Tworzenie eponimów medycznych jest praktyką od wieków stosowaną w zachodniej medycynie. W czasach gdy nauka nie potrafiła określić przyczyny większości chorób, często o zbliżonym obrazie klinicznym, nadanie im charakterystycznych nazw pozwalało uporządkować gromadzoną wiedzę medyczną.
Obecnie w medycynie odchodzi się od tworzenia nowych eponimów medycznych. Ujednolicenie mianownictwa anatomicznego sprawiło, że wiele eponimów anatomicznych zostało zarzuconych; postęp wiedzy w wielu specjalnościach klinicznych sprawił też, że niektóre choroby, opisywane dotąd jako odrębne jednostki nozologiczne, okazało się mieć tę samą przyczynę. W XX wieku stopniowo zmienił się też styl uprawiania nauki, także medycyny, i coraz mniej odkryć, w tym nowych chorób, zależało od jednego naukowca. Międzynarodowy zasięg czasopism medycznych także wymagał ujednolicenia mianownictwa, a w wielu krajach funkcjonowały (i nadal funkcjonują) zwyczajowe nazw chorób, nieużywane poza jego granicami. Przykładem może być nazwa choroby Leśniowskiego-Crohna, stosowana jedynie w Polsce, albo zespół Szereszewskiego-Turnera, używana w krajach dawnego ZSRR na określenie zespołu Turnera. Niektóre eponimy powoli tracą na znaczeniu i idą w zapomnienie, podczas gdy inne są dalej bardzo powszechne (np. zespół Downa, choroba Alzheimera).
Argumenty zwolenników eponimów medycznych są następujące[1]:
- ułatwiają zapamiętanie nazwy choroby, nierzadko są krótsze od pełnej nazwy choroby niebędącej eponimem
- niekiedy zastępują powszechną, ale niepoprawną nazwę choroby
- zespół może mieć złożoną etiologię, trudną do uwzględnienia w opisowej nazwie
- używanie eponimów medycznych jest wyrazem pamięci o lekarzach zasłużonych dla medycyny.
Argumenty przeciwników eponimów medycznych[2][3]:
- nie niosą żadnej informacji o chorobie, poza historyczną
- nazwy faworyzują medycynę zachodnią
- często pierwszeństwo w odkryciu choroby przypisano innej osobie
- eponimy mogą honorować osoby niegodne tego zaszczytu
- w wielu krajach funkcjonują "narodowe" eponimy, niezrozumiałe dla lekarzy innych narodowości.
[edytuj] Eponimy medyczne a Holokaust
Nieodosobnione są głosy nawołujące do zarzucenia eponimów honorujących lekarzy którzy sprzeniewierzyli się swojej profesji, mając swój udział w Holokauście (czynny, jako lekarze obozowi, albo mniej dobitny, ograniczający się do popierania nazistów) oraz popierając ruch eugeniczny[4][5]. Na 18. Międzynarodowym Spotkaniu Izraelskiego Towarzystwa Medycznego w 2007 roku przedstawiono referat wskazujący osoby uhonorowane "niesłusznie", a także lekarzy którzy zginęli w obozach koncentracyjnych lub czynnie sprzeciwiali się nazizmowi[6]. Do pierwszej grupy zaliczono Hansa Eppingera (1879-1946), Juliusa Hallervordena, Murada Jussufa Beya Ibrahima (1877–1952), Eduarda Pernkopfa, Hansa Conrada Juliusa Reitera, Hansa Joachima Scherera (1881–1969), Hugona Spatza, Waltera Stoeckela, Friedricha Wegenera; grupa lekarzy popierających eugenikę była większa, autorzy wskazali nazwiska Eugene Charlesa Aperta, Wilhelma Hisa Jr, Roberta Foster Kennedy'ego i Madge Thurlow Macklin. Do drugiej grupy lekarzy więzionych lub zamordowanych w obozach koncentracyjnych należą Abraham Buschke, Simon van Creveld, Łucja Frey-Gottesman, Karl Herxheimer, Ludwig Pick, Eugene Alexander Polya, Arthur Simons.
Część z tych eponimów budziła kontrowersje już wcześniej; proponowano zastąpić nazwę zespołu Reitera w połowie lat 90.[7][8], ziarniniakowatość Wegenera również, aczkolwiek wina Wegenera nie jest oceniana tak jednoznacznie[9][10]. Niedawno podważono zasadność honorowania nazwą zespołu Rene Leriche'a[11].
[edytuj] Liczba eponimów medycznych
Nie wiadomo ile dokładnie eponimów medycznych powstało. W internetowej bazie danych WhoNamedIt założonej przez Ole Daniela Enersena w 1994 roku według stanu na kwiecień 2008 znajduje się 8086 eponimów opisanych w 3990 osobnych hasłach, którym odpowiada 3189 biogramów uhonorowanych lekarzy[12]. Drugie wydanie słownika eponimów medycznych Stedman's Medical Eponyms (Lippincott Williams & Wilkins 2005, ISBN 9780781754439) zawiera ponad 15 000 haseł[13]. Popularnych i używanych do dziś eponimów jest dużo mniej, jednak podręczniki medycyny nadal chętnie z nich korzystają. Dwutomowy podręcznik Choroby wewnętrzne (Medycyna Praktyczna, Kraków 2005, ISBN 83-7430-031-0) samych eponimicznych nazw zespołów chorobowych wymienia około 140[14].
[edytuj] Lista eponimów medycznych
Najliczniejsze grupy eponimów medycznych stanowią terminy określające nazwy chorób i nazwy objawów chorobowych, a także odnoszące się do anatomii człowieka. Zobacz osobne artykuły by zapoznać się z listami tych nazw i nazwisk od których wzięły swoje nazwy.
- lista eponimicznych nazw chorób
- lista eponimicznych nazw objawów chorobowych
- lista eponimów anatomicznych i histologicznych
A B C Ć D E F G H I J K L Ł M N O P Q R S Ś T U V W X Y Z Ź Ż Przypisy Bibliografia
[edytuj] A
- test Aalsmeera – William Charles Aalsmeer
- reakcja Abderhaldena – Emil Abderhalden
- prawo Aleksandra
- test Amslera
- skala Apgar – Virginia Apgar
- reakcja Arthusa – Nicolas Maurice Arthus
- skala Astlera-Collera
[edytuj] B
- odruch Bainbridge'a – Francis Arthur Bainbridge
- okulary Bartelsa
- tamponada Bellocqa –
- test Bersteina
- reakcja Besredki – Aleksander Michaiłowicz Besredka
- odczyn Biernackiego – Edmund Faustyn Biernacki
- skala Bijstervelda – O. Paul van Dijsrerveld
- operacja Bilroth I – Theodor Billroth
- operacja Bilroth II – Theodor Billroth
- operacja Bondy'ego
- odczyn Bordet-Gengou
- odczyn Bujwida – Odo Feliks Kazimierz Bujwid
[edytuj] C
- operacja Caldwella-Luca – Georg Caldwell, Henri P. Luc
- odczyn Castellaniego – Aldo Castellani
- skala Centora
- linia Chamberlaina
- odczyn Chediaka – Alexander Moisés Chédiak
- skala Childa-Pugha
- czynnik Christmasa – Stephen Christmas
- odczyn Coombsa – Robin Coombs
- test Cottle'a – Maurice Cottle
- zabieg Credego, zabieg położniczy Credego – Carl Credé
- kapsułka Crosby'ego –William Holmes Crosby
- spirale Curschmanna – Hans Curschmann
[edytuj] D
- opatrunek Desaulta
- fundoplikacja Dora – Jacques Dor,\
- wskaźnik de Ritisa
[edytuj] E
- test Eijkmana – Christiaan Eijkman
- zabieg Esmarcha, rękoczyn Esmarcha
[edytuj] F
- test Fåhræusa-Westergrena – Robert Sanno Fåhræus, Alf Vilhelm Albertsson Westergren
- metoda Feulgena
- cewnik Foleya – Frederic Eugene Basil Foley
- operacja Fontana – Felice Fontana
- skala Frankla
- poduszka Frejki
- okulary Frenzla
- operacja Freyera
[edytuj] G
- operacja Gilliama
- skala Gleasona
- trójlustro Goldmanna
[edytuj] H
- wskaźnik ischemiczny Hachinskiego – Vladimir Hachinski
- manewr Hallpike'a
- zabieg Halsteda
- liczba Hamburgera
- kryteria Hannifina-Rajki
- operacja Hartmanna
- rozszerzadło Hegara
- rękoczyn Heimlicha
- kardiomiotomia metodą Hellera – Ernst Heller
- prawo Henry'ego
- egzoftalometr Hertla
- operacja antyrefluksowa Hilla – Lucius D. Hill
- test Hirschberga – Julius Hirschberg
- skala Hounsfielda – Godfrey N. Hounsfield
[edytuj] I
[edytuj] J
- odczyn Jarischa-Herxhemera-Łukasiewicza
- zabieg Jawdyńskiego-Crile'a – George Crile, Franciszek Jawdyński
- manewr Jendrassika – Ernő Jendrassik
[edytuj] K
- odczyn Kahna
- skala Karnofsky'ego – David A. Karnofsky
- ćwiczenia Kegla
- drut Kirschnera
- hipoteza Knudsona
- metoda Korotkowa
- zabieg Kristellera
- gwóźdź Küntschera
- odczyn Kveima, antygen Kveima – Morten Ansgar Kveim
[edytuj] L
- punkt Lanza
- chwyty Leopolda
- zgłębnik Lintona-Nachlasa
- procedura Lortata-Jacoba – Jean-Louis Lortat–Jacob
- test Lundha
[edytuj] M
- odczyn Mantouxa – Charles Mantoux
- linia McGregora
- operacja Meigsa – Joe Vincent Meigs
- operacja Milesa – William Ernest Miles
- reguła Monro-Kelliego
- odruch Moro – Ernst Moro
[edytuj] N
- odczyn Nelsona-Mayera
- fundoplikacja Nissena
- operacja Norwooda
- gwóźdź Nyströma
[edytuj] O
[edytuj] P
- reguła Parklanda
- zabieg Pateya
- odczyn Paula
- odczyn Paul-Bunnella i Davidsona
- próba Perthesa
- skala Pirqueta, odczyn Pirqueta
- balon Politzera – Adam Politzer
- zasada Potta
[edytuj] Q
[edytuj] R
- kryteria Ransona
- odczyn Rieckenberga
- roztwór Ringera
- odczyn Rivalty-Janowskiego
- skala Rossa
[edytuj] S
- odczyn Sabina-Feldmana
- test Saxona
- operacja Schauta-Stoeckela
- odczyn Schicka
- test Schillinga – Robert F. Schilling
- test Schirmera
- odczyn Schultza-Charltona
- próba Schwabacha
- odczyn Schwartzmanna
- rękoczyn Sellicka – Brian Arthur Sellick
- zgłębnik Sengstakena-Blakemore'a
- wziernik Siegle'a
- operacja Sistrunka
- gwóźdź Smitha-Petersena
- tablice Snellena – Hermann Snellen
- gwóźdź Steinmanna
- projekcja Stenversa
- odczyn Straussa
- zabieg Stretta
- operacja Sugiury
- cewnik Swana-Ganza
[edytuj] T
- skala Tannera
- cewnik Tenckhoffa
- nóż Tobolda
- fundoplikacja Toupeta – André Toupet
- próba Trendelenburga – Friedrich Trendelenburg
[edytuj] U
[edytuj] W
- odczyn Waalera-Rosego
- test Wady – Juhn Atsushi Wada
- odczyn Wassermanna – August Wassermann
- próba Webera
- skala Wechslera
- odczyn Weigla
- czynnik von Willebranda
- operacja Winckelmanna
- lampa Wooda
- odczyn Wrighta
[edytuj] V
- próba Valsalvy
- odczyn van den Bergha
- igła Veressa
- triada Virchowa – Rudolf Virchow
- odczyn Vogesa-Proskauera
- odczyn Volmera
- czynnik von Willebranda – Erik Adolf von Willebrand
[edytuj] X
[edytuj] Z
Przypisy
- ↑ Whitworth JA. Should eponyms be abandoned? No. BMJ. 335, 7617, 425. 2007. PMID 17762034.
- ↑ Woywodt A, Matteson E. Should eponyms be abandoned? Yes. BMJ. 335, 7617, 424. 2007. PMID 17762033.
- ↑ Matteson EL. All medical eponyms should be abandoned.. Presse Med. 37, 2 Pt 1, 250-1. 2008. doi:10.1016/j.lpm.2007.11.005. PMID 18164176.
- ↑ Halioua B. [No eponyms to honor Nazi doctors]. Presse Med. 36, 11 Pt 1, 1525-6. 2007. doi:10.1016/j.lpm.2007.07.005. PMID 17889496.
- ↑ Tovi J. [Eponyms connected to war crimes should be cleaned up. Focus on acts of cruelty during nazism]. Lakartidningen. 105, 5, 282-4. 2008. PMID 18368956.
- ↑ Strous RD, Edelman MC. Eponyms and the Nazi era: time to remember and time for change. Isr Med Assoc J. 9, 3, 207-14. 2007. PMID 17402342. PDF
- ↑ Panush RS, Paraschiv D, Dorff RE. The tainted legacy of Hans Reiter. Semin Arthritis Rheum. 32, 4, 231-6. 2003. doi:10.1053/sarh.2003.49997. PMID 12621586.
- ↑ Gross HS. Changing the name of Reiter's syndrome: a psychiatric perspective. Semin Arthritis Rheum. 32, 4, 242-3. 2003. doi:10.1053/sarh.2003.49998. PMID 12621588.
- ↑ DeRemee RA. Friedrich Wegener and the nature of fame. Adv Exp Med Biol. 336, 1-4. 1994. PMID 8296594.
- ↑ Rosen MJ. Dr. Friedrich Wegener, the ACCP, and History. Chest. Sep;132, 3, 739-41. 2007. doi:10.1378/chest.07-0769. PMID 17873183.
- ↑ Halioua B. Does Rene Leriche merit eponymous distinction?. Int J Cardiol. Feb 20;124, 1, 1-5. 2008. doi:10.1016/j.ijcard.2007.05.115. PMID 17765342.
- ↑ http://www.whonamedit.com/
- ↑ Susan L. Bartolucci, Thomas Lathrop Stedman, Pat Forbis: Stedman's medical eponyms. Baltimore, Md.: Lippincott Williams & Wilkins, 2005. ISBN 9780781754439.
- ↑ Andrzej Szczeklik (red.) Choroby wewnętrzne, t. 1-2. Medycyna Praktyczna, Kraków 2005, ISBN 83-7430-031-0.
[edytuj] Bibliografia
- Susan L. Bartolucci, Thomas Lathrop Stedman, Pat Forbis: Stedman's medical eponyms. Baltimore, Md.: Lippincott Williams & Wilkins, 2005. ISBN 9780781754439.
