Esperanto a interlingua
Z Wikipedii
Esperanto i interlingua są najbardziej typowymi reprezentantami dwóch szkół języków planowych - schematycznej i naturalistycznej. W ciągu dziesiątek lat ich istnienia podkreślone zostały rozmaite aspekty ich funkcjonowania - niektóre z typowych cech i zjawisk zostały zaprezentowane w poniższej tabeli.
| Zagadnienie | Esperanto | Interlingua |
|---|---|---|
| Cele | Ruch esperancki stawia przed sobą dwa podstawowe cele. Z jednej strony stara się upowszechniać esperanto jako narzędzie komunikacji językowej między milionami ludzi, z drugiej zaś nie rezygnuje z promowania esperanta jako potencjalnego języka pomocniczego w oficjalnych kontaktach międzynarodowych, m.in. w instytucjach Unii Europejskiej. Podkreśla się także rolę propedeutyczną w nauce języków obcych. | Zwolennicy interlingwy podkreślają możliwości języka jako środka komunikacji międzynarodowej, także potencjalnego języka pomocniczego w oficjalnych kontaktach, ale wielu użytkowników podkreśla przede wszystkim jego rolę propedeutyczną w nauce języków romańskich i kulturotwórczą - dla zrozumienia greckich i łacińskich korzeni własnego języka, szczególnie międzynarodowych rdzeni wyrazowych, przedrostków i przyrostków. |
| Podstawa konstrukcji | Esperanto jest skonstruowane z rdzeni i afiksów (przedrostków i przyrostków) zaczerpniętych głównie z romańskiej, a częściowo z germańskiej i słowiańskiej grup językowych.
Cząstki wyrazowe są ze sobą swobodnie łączone, zaś uzus językowy jest w dużej mierze wykształcany przez środowisko esperantystów. |
Interlingua jest oparta wyłącznie na językach z romańskiej grupy językowej, przy czym na liście tzw. języków kontrolnych znajduje się również język angielski, jako język, którego warstwa leksykalna w 75% pochodzi z języków romańskich.
Tzw. stopień penetracji słownictwa międzynarodowego, grecko-łacińskiego pochodzenia, sięga w przypadku języka francuskiego 90%, a w przypadku języków włoskiego, hiszpańskiego i portugalskiego nawet 95%. Uzus językowy naśladuje języki romańskie. |
| Alfabet | Esperanto posługuje się alfabetem łacińskim, poszerzonym o 6 małych i 6 wielkich liter ze znakami diakrytycznymi.
ĉ ĝ ĥ ĵ ŝ ŭ Ĉ Ĝ Ĥ Ĵ Ŝ Ŭ Esperanckie znaki diakrytyczne przez długi czas sprawiały wiele trudności, wymagając tworzenia specjalnych czcionek w drukarniach i utrudniając pisanie tekstów esperanckich na maszynach do pisania. Problemy te istniały również przez wiele lat po pojawieniu się komputerów osobistych i dopiero po 2000 roku zostały ostatecznie rozwiązane przez upowszechnienie się systemu kodowania Unicode i pojawienie się odpowiedniego oprogramowania, a także dzięki poprawnej interpretacji znaków przez przeglądarki internetowe. Obecnie w systemie Windows zaleca się stosowanie klawiatur Ek lub Keyman, które umożliwiają pisanie esperanckich znaków diakrytycznych. |
Interlingua posługuje się alfabetem łacińskim. |
| Liczba użytkowników | Liczbę użytkowników esperanta szacuje się najczęściej na 1-3 mln osób. Punktem zwrotnym był przełom lat 80. i 90., gdy załamały się ruchy esperanckie w krajach komunistycznych, gdzie esperanto było dla wielu osób jedyną szansą na kontakty międzynarodowe, i gdzie organizacje i prasa esperancka były subwencjonowane przez państwo. Podobne trudności pojawiły się nieco później w Chinach, gdzie otwarcie na świat spowodowało gwałtowny wzrost roli języka angielskiego i zmniejszenie zainteresowania esperantem.
W dobie rozpowszechnionego Internetu, mimo absolutnej dominacji języka angielskiego, esperanto zyskało ponownie szansę na rozwój, czego przejawem jest znaczna liczba witryn w tym języku. W Polsce liczba esperantystów nie przekracza prawdopodobnie poziomu kilku tysięcy osób. Liczby osób posługujących się esperantem biernie i czynnie nie różnią się znacząco od siebie, ze względu na łatwość języka na poziomie podstawowym. |
Liczbę czynnych użytkowników szacuje się zwykle na 1-3 tys. osób, a więc o trzy rzędy wielkości mniej niż w przypadku esperanta. Rekompensuje to jednak bezpośrednia zrozumiałość języka dla milionów romanofonów. |
| Łatwość | Schematyzm i regularność esperanta sprawiają, że jest to język, który można opanować na poziomie podstawowym wielokrotnie szybciej niż jakikolwiek język etniczny. Badania przeprowadzone w połowie XX w. wykazały, że poziom znajomości języka wymagający w przypadku angielskiego lub francuskiego 1000 godzin, w przypadku esperanta osiąga się po zaledwie 100 godzinach.
Jednocześnie te same cechy języka powodują, że rozumienie tekstu esperanckiego bez uprzedniej nauki jest trudniejsze - rozpoznawane są zwykle jedynie liczne pojedyncze wyrazy, ale nie całe przekazy. Podkreślenia wymaga fakt, że dla kilku miliardów osób spoza europejskiego kręgu językowego i kulturowego znaczne większe znaczenie ma potencjalna łatwość języka niż międzynarodowość rdzeni wyrazowych i afiksów. Problem łatwości esperanta komplikuje się na wyższym poziomie znajomości języka. Ze względu na aglutynacyjny charakter języka (umożliwiający niemal kombinatoryczne łączenie cząstek wyrazowych) zarówno bierne, jak i czynne posługiwanie się esperantem jest trudniejsze dla osób, których języki nie stosują aglutynacji. Najmniej problemów mają użytkownicy języków germańskich, romanofonom trudniej może być płynnie używać esperanto. |
Nawiązując do porównania esperanta z językami etnicznymi można szacować, że podstawowy poziom znajomości języka wymagający w przypadku esperanta 100 godzin, w interlingwie osiąga się po 300-400 godzinach nauki, przy czym dotyczy to osób spoza romańskiej strefy językowej. Romanofoni uczą się interlingwy znacznie szybciej.
Według zwolenników interlingwy jest ona rozumiana przez osoby mówiące językami romańskimi, które nigdy nie zetknęły się nawet z tym językiem. Nie ma jednak aktualnych badań mówiących jak wielu spośród kilkuset mln romanofonów i w jakim stopniu rozumieją interlingwę. |
| Brzmienie | Brzmienie języka mogłoby nie mieć żadnego znaczenia dla jego oceny, gdyby nie podkreślane nierzadko - szczególnie przez romanofonów, z których języków wywodzi się większość rdzeni wyrazowych - wrażenie "okaleczenia" znanych słów. Jest to oczywiście wrażenie subiektywne, odrzucane przez esperantystów, także z krajów romańskich. Problem ten nie ma naturalnie żadnego znaczenia dla osób mówiących językami z innych grup językowych, zwłaszcza pozaeuropejskich. Według krytyków esperanto eufonii nie sprzyjają końcówki biernika liczby mnogiej -ajn i -ojn (podobne dźwięki występują w językach germańskich, nie ma ich jednak w romańskich). | Interlingua, jako język imitujący wokaliczne języki romańskie, nie spotyka się z zarzutami braku eufonii. |
| Rola propedeutyczna i kulturotwórcza | Esperanto pełni istotną rolę propedeutyczną w nauce języków obcych. Prostota konstrukcji uświadamia adeptowi, w jaki sposób zbudowana jest warstwa leksykalna języka, co stanowi dogodny punkt wyjścia do nauki języków etnicznych. | Interlingua pełni rolę propedeutyczną w nauce języków obcych, ale w nieco odmienny sposób. Dzięki daleko idącemu podobieństwu do języków romańskich poznanie jej w wysokim stopniu ułatwia późniejszą naukę francuskiego, włoskiego, hiszpańskiego i portugalskiego.
Rola kulturotwórcza interlingwy (dotyczy to również w znacznej mierze innych naturalistycznych języków planowych, jak occidental, latina sine flexione, novial czy romanica) polega na pokazaniu grecko-łacińskich korzeni języków narodowych, co ma szczególne znaczenie dla języków germańskich i słowiańskich, w tym i polskiego. Wynika to z kilku cech warstwy leksykalnej języka:
Niektórzy użytkownicy interlingwy uważają rolę kulturotwórczą języka za podstawową, jeśli nie wręcz jedyną. |
| Literatura | Dorobek esperanta od chwili zainicjowania języka przez Ludwika Zamenhofa w 1887 roku jest nieporównywalny z dokonaniami jakiegokolwiek innego języka planowego. Bardzo duża liczba tytułów czasopism i książek, które ukazały w tym czasie, stanowi poważną bazę dla stabilizacji uzusu językowego.
W esperancie brakuje jednak, poza przyczynkarskimi pracami, opracowanych przez profesjonalnych leksykografów słowników terminologii fachowej, zwłaszcza z dziedziny prawa, polityki, stosunków międzynarodowych czy ekonomii, które konstytuowałyby język używany na oficjalnych forach międzynarodowych - jest to problem istotny dla oficjalnego uznania esperanta jako międzynarodowego języka pomocniczego. |
Dorobek piśmienniczy interlingwy jest bardzo skromny - w ciągu kilkudziesięciu lat rozwoju powstało kilkanaście tytułów periodyków i kilkaset książek i broszur; współcześnie aktywność użytkowników języka przenosi się do Internetu. |
| Korzyści z nauki |
|
|
