Hatha joga
Z Wikipedii
Hatha joga ( dewanagari हठ योग ) - jedna z najbardziej znanych na Zachodzie tradycji indyjskiej jogi, bazująca głównie na ćwiczeniach fizycznych zwanych asana, oraz na kontroli oddechu (pranajama). Najbardziej znany autorytatywny tekst tej szkoły to Hathayoga pradipika.
Hatha joga różni się od klasycznej jogi (np. z Jogasutr), mniejszym naciskiem na metafizykę odziedziczoną po samkhji, a większym na praktyki ezoteryczne i ćwiczenia fizyczne. Joga klasyczna i większość pozostałych szkół jogi dążą do osiągnięcia równowagi między metafizyką a ezoteryką. Hatha joga w znacznej mierze gubiąc moment filozoficzny, kładzie silny nacisk na magiczne i ezoteryczne aspekty jogi, dążąc przy tym silniej niż inne kierunki do uzyskanie mocy ponadnaturalnych, a zwłaszcza do zwycięstwo nad śmiercią, starością i chorobą. Magiczno-mistyczne koncepcje zawarte w tekstach hatha jogi czynią ją jednym z głównych składników i źródeł tantryzmu.
Hatha joga nie odchodzi jednak przy tym całkowicie od jogi klasycznej - przeciwnie, zawiera w sobie wszystkie jej zasadnicze elementy, w szczególności zaleca praktykowanie nakazów i zakazów moralnych (jama i nijama), a także dążenie do samadhi. Czasem nawet uznaje się hatha jogę za wzięte łącznie dwa stopnie radża jogi - asanę i pranajamę.
Spis treści |
[edytuj] Prageneza
Wiele aspektów jogi szczególnie silnie obecnych w hatha jodze, jak specyficzne pozycje ciała (asany) wydaje się mieć szczególnie dawne pochodzenie. Pewne płaskorzeźby przedarysjkiej cywilizacji Mohendżo Daro interpretowano jako wizerunki medytującego w stanowiącej jedną z podstawowych asan pozycji lotosu (padmasana) Śiwy. Już Rygweda [X 136] mówi o dysponujących szczególnymi mocami nadnaturalnymi ascetach - munich unoszących się ponad wiatrem. Mistyczna anatomia ciała ludzkiego hatha jogi obecna jest w najstarszych upaniszadach - np. Czhandogja Upaniszada [VIII 6.6] mówi o istotnych dla hatha jogi niefizycznych kanałach energetycznych (nadi), w tym o najwązniejszej, szuszumnie, prowadzącej wzdłuz kręgosłupa do czubka głowy. Koncepcję kontroli oddechu (pranajama) omawia Bryhadaranjaka [I 5.23]. Także o wiele młodsza Swetaśwatara Upaniszada [II 8 i nn.] omawia dość szczegółowo pewne typowe dla hatha jogi aspekty jogi, jak kontrola oddechu i wzbudzanie ognia wewnętrznego. Już według Śwetaśwatara Upaniszady, ma to prowadzić do przezwyciężenia śmierci, chroby i starości.
Duża ilość typowych dla hatha jogi elementów pojawia się w tekstach tantrycznych, szczególnie w Malati-madhavie, dziele ascetycznym Bhawabhutiego datowanym na VIII w. n.e.. a także w datowanej na VI w. Harszaćaricie Banabhatty.
[edytuj] Rozwój
Właściwy rozwój hatha jogi nastąpił na gruncie hinduistycznych sekt kanphata i nathów lub nath sampradaja. Ta heterodoksyjna sekta kładła szczególnie duży nacisk na moce magiczne (siddhi) uzyskiwane dzięki praktykom ascetycznym. Większość klasycznych tekstów hatha jogi wiąże się właśnie z nią. Słownictwo i typowe pojęcia hatha jogi wypracowali na południu jogini tamilscy, zwani Tamil siddha, którzy od X do XV wieku tworzyli poematy je zawierające. Wpływ terminologii i pojęc typowych dla hatha jogi obecny jest także w tantrze buddyjskiej, a w pewnym stopniu również wśród dżinistów. Wiadomości o początkach hatha jogi są jednak bardzo niekompletne, ze względu na niejednokotnie celowo hermetyczny styl tamilskich poematów.
Podstawowym tekstem hatha jogi jest Hathajoga Pradipika autorstwa Swatmaramy, pochodząca z XV wieku. Inne ważne teksty opisujące techniki hatha jogi to Geranda Sanhita, Goraksza Śatakai Siddhasiddhantha Paddhati. Hathajoga Pradipika jest najsatrszym zachowanym tekstem hatha jogi, powstałym jako skutek osobistego doświadzenia Swamiego Swatamaramy, ucznia Swamiego Goraknatha. Stanowi zwięzły sanskrycki opis wszystkich najważniejszych dla hatha jogi pojęć, jak asany, pranajamy, ćakry, Kundalini, bandhy, krija, śakti, nadi i mudry z praktycznymi wskazówkami. Gheranda Sanhita pochodzi z XVII wieku, ma charakter w dużej mierze encyklopedyczny. Wiele miejsca poświęca samadhi, omawiając je jednak inaczej niż Patańdżali. Inaczej niż pozostałe dwa teksty klasyczne, za najważniejsze dla praktyki jogicznej uznaje krija i wewnętrzne oczyszczenie ciała.
Hatha joga jest żywa także w Indiach współczesnych. Tradycję tę reprezentują m.in. Sri Tirumalai Krishnamacharya (1888-1989) i jego uczniowie - Sri K. Pattabhi Jois, B.K.S. Iyengar, Indra Devi i T.K.V. Desikachar, a także Swami Sivananda, Swami Satyananda Saraswati i Swami Satchidananda. Wielu z nich przyczyniło się do współczesnej popularności hatha jogi na Zachodzie.
[edytuj] Technika mistyczna
Szczególnie charakterystyczna dla hatha jogi jest koncepcja "ciał subtelnych", posiadających własną anatomię. Różne teksty hatha jogi przedstawiają tę anatomię nieco inaczej, panuje jednak wśród nich zgoda, że istnieją ćakry - centra o kształcie lotosu przyporządkowane różnymi miejscom ciała ludzkiego, oraz nadi, "żyły" łączące ćakry. Każda ćakra posiada wiele specyficznych sobie przyporządkowań, zwłaszcza bóstw lub par bóstw, inwokacji (mantra) i obrazów (jantra).
Przy pierwszej z ćakr, muladharze, umiejscowionej w miejscu między odbytem a narądami płciowymi, drzemie wąż Kundalini reprezentujący energię (śakti) Śiwy. Zadaniem jogina jest obudzenie węża, który poprzez główną nadi, szuszumnę, i wszystkie pozostałe czakry, ma osiągnąć najwyższą z ćakr, położoną u czubka głowy tysiącpłatkową sahasrarę. W ten sposób Kundalini, śakti Śiwy, jednoczy się z samym Śiwą, co właśnie doprowadza do osiągnięcia mocy magocznych, nieśmiertelności i zdrowia. Zarazem stanowi to o możliwości wyzwolenia jako że jest unią mistyczną z bóstwem.
Hatha joga zawiera ponadto wiele różnych szczegółowych technik mistycznych i ascetycznych. Do ważniejszych należy medytacyjna technika jednoczesnej wymuszonej kontroli nad oddechem, nasieniem i aktywnością umysłu. Istotna jest także technika khećari, polegjąca na jednoczesnym blokowaniu wydzielania śliny i oddechu przez połączenie języka z podniebieniem - ma to prowadzić na planie ciała subtelnego do odwrócenia biegu nektaru nieśmiertelności, co skutkuje przedłużeniem życia. Hatha joga jest więc techniką medytacyjną opierającą się na ścisłej kontroli ciała i zmysłów, kontrola ta zaś jest środkiem do celów duchowych i magicznych - nie należy więc uznawać hatha jogi w jej oryginalnej formie za zwyczajny system ćwiczeń fizycznych.
[edytuj] Bibliografia
- Mircea Eliade, Joga. Nieśmiertelność i wolność, Warszawa 1997
- B.K.S. Iyengar, Light on Yoga, London 1968, ISBN 0-04-149035-5; wyd. pol. B.K.S. Iyengar, Światło Jogi, Warszawa 1996, ISBN 83-903217-1-8
- David N. Lorenzen, Haṭhayoga, w: Gale's Encyclopedia of Religion, t. 6, ISBN 0-02-865733-0
[edytuj] Literatura przedmiotu
- Mikel Burley, Hatha yoga. Its Context, Theory and Practice, Delhi 2000 - jedna z pierwszych współczesnych monografii
- Shashibhusan Dagupta, Obscure religious cults, wyd. 3, Kalkuta 1969 - zawiera informacje o hatha jodze oparte na źródłach bengalskich
- Mircea Eliade, Joga. Nieśmiertelność i wolność, Warszawa 1997 - klasyczna monografia jogi
- B.K.S. Iyengar, Light on Yoga, London 1968 - praktyczny kurs asan i pranajam
- Swami Svatmarama, The Hatha Yoga Pradipika, New York 1974 - tekst sanskrycki i przekład angielski podstawowego traktatu hatha jogi
- John George Woodrofe, The Serpent Power, wyd. 7, Madras 1974 - z przekładem Satćakranirupany i Padukapańćaki
- Kamil V. Zvelebil, The Poets of The Powers, London 1973 - książka szeroko omawiająca tamilskich siddha
