Jan Żychoń
Z Wikipedii
Jan Henryk Żychoń (ur. 1 stycznia 1902 w Skawinie - zm. 17 maja 1944 pod Monte Cassino) - major piechoty Wojska Polskiego, oficer wywiadu wojskowego Oddziału II Sztabu Generalnego/Głównego Wojska Polskiego.
Jako dwunastoletni chłopak uciekł do Legionów. Początkowo pełnił służbę pomocniczą, a w 1916 roku, trafił do kompanii szkolnej. Zwolniony ze służby z powodu stanu zdrowia, po roku ponownie znalazł się w Legionach, wkrótce internowany został przez Austriaków.
W 1919 roku odkomenderowany został do dyspozycji Oddziału II Sztabu Generalnego WP. Uczestniczył w wojnie polsko-bolszewickiej i w trzecim powstaniu śląskim.
W 1924 był porucznikiem (starszeństwo z 1 czerwca 1919 i 482 lokata) w 45 Pułku Piechoty Strzelców Kresowych. W tym samym roku otrzymał przydział do Oddziału II Szt.Gen WP, a w trzy lata później rozpoczął samodzielną działalność wywiadowczą na terenie Wolnego Miasta Gdańska pod przykrywką referenta w Generalnym Komisariacie RP. Nie figuruje w Roczniku Oficerskim z 1928 natomiast w Roczniku Oficerskim z 1932 widnieje, jako kapitan Sztabu Głównego WP ze starszeństwem z 1 stycznia 1927 i 59 lokatą w korpusie oficerów zawodowych piechoty.
W styczniu 1933 roku objął kierownictwo ekspozytury nr 3 w Bydgoszczy. Był organizatorem Akcji Wózek, polegającej na systematycznej kontroli przesyłek między Berlinem a Królewcem (w czasie przejazdu tranzytowego pociągów przez polskie Pomorze), co pozwalało na fotografowanie tajnych dokumentów a nawet przewożonych tą drogą prototypów broni i sprzętu wojskowego.
Raporty Żychonia cieszyły się dużym uznaniem, natomiast jego zachowanie - m.in. publiczne występowanie w mundurze, nadużywanie alkoholu, wywołało negatywne komentarze i budziło niechęć kolegów z Referatu (Wydziału) Wschód.
We wrześniu 1939 r. niezmiernie ważne było dla Abwehry przechwycenie dokumentacji II Oddziału Sztabu Głównego Wojska Polskiego. Gdy w marcu 1939 r. Wehrmacht wkraczał do Czech i Moraw, wywiadowi czechosłowackiemu udało się mimo zaskoczenia przerzucić drogą lotniczą swoje dokumenty do Anglii. We wrześniu 1939 admirał Wilhelm Canaris postanowił działać bardziej skutecznie: stworzone zostały kilkunastoosobowe komanda oficerów Abwehry, które wszędzie tam, gdzie były zlokalizowane przez Niemców placówki Oddziału II przydzielone były do wojsk pierwszej linii, w celu odnalezienia i przejęcia wszelkich dokumentów, będących w zainteresowaniu kontrwywiadu Rzeszy. Na czele głównej grupy stał major Oskar Reile - szef rezydentury Abwehry w Wolnym Mieście Gdańsku - odpowiednika III Ekspozytury II Oddziału po stronie niemieckiej.
W Bydgoszczy taka grupa błyskawicznie zajęła pomieszczenia III Ekspozytury II Oddziału, kierowanej przez Jana Żychonia. Nie znaleziono tam ani kartki papieru, nie mówiąc o dokumentach. Jedynie na biurku samego szefa leżała wizytówka Jana Żychonia .
W Warszawie było podobnie. Gdy w dniu kapitulacji stolicy, 28 września, grupa Abwehry wdarła się do siedziby II Oddziału na placu Piłsudskiego, po rozpruciu około stu szaf pancernych znalazła jedynie bezwartościowe jawne materiały niemieckie – księgi adresowe, rozkłady jazdy, książki telefoniczne, wycinki z prasy, niewypełnione druki i kwestionariusze Wehrmachtu.[1]
Jednakże członek grupy specjalnej Abwehry, kpt. Bulang, "podczas dłuższego spaceru" (według relacji Reilego) zawędrował na teren Fortu Legionów przy ul. Zakroczymskiej, gdzie odnalazł archiwum III Ekspozytury Oddziału II - teczki placówki mjr. Żychonia. Żychoń ewakuował bowiem wprawdzie archiwum ekspozytury z Bydgoszczy do Warszawy, ale ani nie ewakuował go dalej, ani nie dopilnował osobiście zniszczenia dokumentacji.
Odnalezionymi dokumentami zapełniono sześć ciężarówek. Po wstępnej selekcji i analizie przetransportowano archiwalia do odpowiednich placówek analitycznych w Niemczech. Wkrótce też zaczęły się aresztowania wykrytych tą drogą agentów wywiadu polskiego, śledztwa i procesy kończące się z reguły wyrokami śmierci przez ścięcie toporem. Analiza dokumentów pozwoliła też Niemcom ustalić słabe punkty własnego kontrwywiadu, zweryfikować i udoskonalić istniejące procedury, co umożliwiało Abwehrze stosowanie systemów trudniejszych do przeniknięcia dla aliantów.
Szef wywiadu SD, Walter Schellenberg wspominał, że zaraz po powrocie z Warszawy – gdzie był z Hitlerem na defiladzie zwycięstwa, przez dwie doby w Berlinie analizował dokumenty polskiego wywiadu, stwierdzając, że ilość i jakość zdobytych przez II Oddział materiałów, dotyczących zwłaszcza produkcji zbrojeniowej Rzeszy, była zdumiewająca. W konsekwencji natychmiast udał się do Zagłębia Ruhry, by zbadać i usprawnić procedury tajności produkcji wojskowej. Przez prawie dwa miesiące na miejscu, Schellenberg modyfikował służby kontrwywiadowcze, rozbudowywał sieć kontrwywiadowczą obejmującą setki fabryk pracujących dla armii. Wykorzystując teczki z Fortu Legionów aresztowano wówczas szesnastu współpracowników wywiadu polskiego, z których jeden, szef produkcji dział w jednej z fabryk, Polak z pochodzenia, zdołał – jak ustalono w toku śledztwa – przekazać do Polski "półtora kufra tajnych dokumentów". W chwili aresztowania był na spotkaniu z oficerem reprezentującym powstałą już w Warszawie konspirację wojskową (SZP).
Na podstawie archiwaliów II Oddziału szybko zidentyfikowano agentów wywiadu polskiego. Ponad sto osób usytuowanych w newralgicznych punktach III Rzeszy, stanęło przed niemieckimi sądami wojennymi i zostało straconych przez ścięcie toporem.
Aresztowano i stracono m.in. Paulinę Tyszewską, wieloletnią sekretarkę i kochankę wysokiego oficera Abwehry w Gdańsku. Dokumenty z Fortu Legionów umożliwiły też Abwehrze ujawnienie, że ich cenny współpracownik, niemiecki celnik, stanowiący ważny punkt utrzymywania łączności z agentami niemieckimi w Polsce, chwalony za sprawność, był w rzeczywistości agentem II Oddziału.
Archiwalia, o których zniszczeniu zapomniano (?) doprowadziły do zdemaskowania również przez niemiecki kontrwywiad agenta w samej centrali Abwehry w Berlinie, podpułkownika Günthera Rudloffa, którego zwerbował jeszcze major Jerzy Sosnowski. Aresztowany Rudloff popełnił samobójstwo.
Beneficjentem odkrycia w Forcie Legionów okazał się Oscar Reile. Dzięki tym dokumentom został uwolniony z wszelkich zarzutów i podejrzeń o niedbalstwo, powstałych na tle licznych wpadek agentów niemieckich w Polsce, przez niego zwerbowanych - dokumenty wskazały prawdziwe źródła przecieków. Po upadku Francji w czerwcu 1940 r. Reile został mianowany szefem Abwehry w Paryżu.
Żychoń, pojawił się w Paryżu we wrześniu 1939, jeszcze przed przyjazdem tam generała Władysława Sikorskiego. Z polecenia generała miano go wykluczyć z działań na czas całej wojny. Został obarczony odpowiedzialnością za katastrofę podporządkowanej mu siatki wywiadu w III Rzeszy. Interweniowali jednak Francuzi (Żychoń miał osobiste powiązania z admirałem Darlanem), pozostały bowiem resztki polskiej siatki wywiadowczej w Niemczech zajmującej się Kriegsmarine, co było w zainteresowaniu szefa admiralicji francuskiej i ludzie, z którymi kontakt osobisty miał wyłącznie Żychoń. W styczniu 1940 roku przekazany został do dyspozycji francuskiego wywiadu morskiego, dostarczał mu informacje od agentów pozostawionych w Niemczech. Jednym z nich był cywilny urzędnik Oberkommando der Kriegsmarine Heinrich Katlewski ps. Viktor. Żychoń zyskał zaufanie generała Władysława Sikorskiego przedstawiając perspektywy rozprawy z przeciwnikami politycznymi Sikorskiego w Oddziale II.
W chwili upadku Francji Żychoń dostał od Francuzów do dyspozycji statek, przybył do Wielkiej Brytanii i uzyskał z kolei opiekę brytyjską. W konsekwencji Żychoń, deklarując osobistą lojalność polityczną wobec Sikorskiego został mianowany szefem Referatu Zachód Wydziału Wywiadu Sztabu Naczelnego Wodza.
Po śmierci gen. Sikorskiego kpt. Jerzy Niezbrzycki i kpt. Tadeusz Nowiński wysunęli przeciw szeregowi podkomendnych Żychonia zarzuty z pogranicza współpracy z Abwehrą. Przeciw Żychoniowi powtórzono wysuwane jeszcze przed wojną oskarżenia o uleganie niemieckim inspiracjom m.in. w sprawie rotmistrza Jerzego Sosnowskiego, a nawet działalność na rzecz Abwehry (w tym w związku z pozostawionymi w Warszawie aktami ekspozytury). Sąd wojskowy Polskich Sił Zbrojnych nie zakwestionował przedstawionych zarzutów ograniczając się do funkcji rozjemcy. W konsekwencji, w połowie lutego 1944 roku Jan Żychoń zrezygnował ze stanowiska.[2] Następnie zgłosił się do służby liniowej, gdzie mianowany został zastępcą dowódcy 13 Batalionu Strzelców "Rysiów" w 5 Wileńskiej Brygadzie Piechoty (5 KDP, II KP). Zginął w trakcie bitwy pod Monte Cassino.
[edytuj] Ordery i odznaczenia:
[edytuj] Bibliografia:
- Norman Polmar i Thomas B. Allen - Encyklopedia Szpiegów, Warszawa 2000 Wyd. Magnum
- Oscar Reile Der deutsche Geheimdienst im II. Weltkrieg. Ostfront: die Abwehr im Kampf mit den Geheimdiensten im Osten Augsburg 1990, wyd. Weltbild-Verlag, ISBN 3-89350-068-5
- Janusz Piekałkiewicz, Dzieje szpiegostwa, Warszawa 1999, Wyd. Czytelnik ISBN 83-07-02643-1,
- Henryk Ćwięk, Na tajnym froncie polsko-niemieckim. Kulisy działalności wywiadowczej rotmistrza Jerzego Sosnowskiego, Częstochowa 2005, Wydawnictwo Akademii im. Jana Długosza ISBN 83-7098-938-1.
- Rocznik Oficerski 1924, s. 237, 377.
- Rocznik Oficerski 1932, s. 62, 422.
Przypisy
- ↑ Oscar Reile Der deutsche Geheimdienst im II. Weltkrieg. Ostfront: die Abwehr im Kampf mit den Geheimdiensten im Osten Augsburg 1990, wyd. Weltbild-Verlag, ISBN 3-89350-068-5.
- ↑ Pułkownik Michał Rybikowski, któremu zaproponowano w 1944 stanowisko szefa Referatu Zachód, sprawdziwszy, jaka panuje tam sytuacja - odrzucił propozycję objęcia stanowiska po majorze Żychoniu.
