Z Wikipedii

Oddział II Sztabu Generalnego (od 1928 Głównego) – organ polskiego wywiadu i kontrwywiadu wojskowego działający w latach 1918-1939.

Spis treści 1 Początki wywiadu i kontrwywiadu w II RP 1.1 Pierwsze struktury 2 Rozbudowa Służb Specjalnych II RP 2.1 Struktura Biura Wywiadowczego 2.2 Struktura Oddziału II SG po wojnie polsko-bolszewickiej 3 Placówki terenowe 4 Działania Oddziału II SG w kierunku wschodnim 5 Działania Oddziału II SG, w kierunku zachodnim 5.1 Wywiad głęboki 5.2 Wywiad radiowy (Enigma) 5.3 Samodzielny Referat Sytuacyjny "Niemcy" 6 Współpraca Oddziału II z KOP-em 7 Inne 8 Zagubione archiwa 9 Szefowie Oddziału II Sztabu Generalnego Naczelnego Dowództwa, Sztabu Generalnego Wojska Polskiego (od 1928 Głównego), w latach 1920-1939 10 Bibliografia , linki

[edytuj] Początki wywiadu i kontrwywiadu w II RP

Wraz z powołaniem Sztabu Generalnego Wojska Polskiego utworzono pierwsze, działające bezpośrednio przy nim, komórki organizacyjne wywiadu i kontrwywiadu wojskowego. Polski wywiad i kontrwywiad wojskowy rozpoczął swą działalność w połowie października 1918 roku jako Wydział Informacyjny Sztabu Generalnego. Od połowy października 1918 r. do zadań wydziału informacyjnego, kierowanego przez mjr. Mieczysława Mackiewicza, należała – Służba Wywiadowcza oraz Ofensywna i defensywna. Trzecim zasadniczym elementem organizacyjnym była Sekcja Studiów (ewidencji), a czwartym Szyfry. Nazwa defensywa, odnosząca się do kontrwywiadu, była powszechnie stosowana do zakończenia wojny polsko-bolszewickiej.

Częste zmiany struktur organizacyjnych Sztabu Generalnego były spowodowane w dużym stopniu wydarzeniami politycznymi. W ramach Wydziału Informacyjnego tworzono pośpiesznie sieci placówek służby wywiadowczej i defensywnej, czyli kontrwywiadowczej, mających dostarczyć dowództwu potrzebnych informacji.

[edytuj] Pierwsze struktury

W skład Wydziału Informacyjnego wchodziło siedem sekcji:

• Sekcja I – rozpoznanie
• Sekcja II
  • IIa (Wschód) – wywiad ofensywny na terytorium Rosji, Litwy, Białorusi, Ukrainy i Galicji
  • IIb (Zachód) – wywiad ofensywny na terytorium: Austrii, Niemiec, Francji i Anglii
• Sekcja III – rozpoznanie wywiadowcze za granicą: (kierunki – Wschodni/Zachodni)
• Sekcja IV – przygotowanie biuletynu z działań frontowych
• Sekcja V – przekazywanie władzom określonych informacji uzyskanych w działaniach ofensywnych (wywiadu) i defensywnych (kontrwywiadu)
• Sekcja VI – kontakty z attaché wojskowymi z Berlina, Wiednia, Budapesztu, Moskwy oraz Kijowa
• Sekcja VII – szyfry

[edytuj] Rozbudowa Służb Specjalnych II RP

W następnych miesiącach trwała intensywna rozbudowa struktur informacyjno-wywiadowczych. Wkrótce przekształcono Wydział Informacyjny w Oddział II Sztabu Generalnego Naczelnego Dowództwa Wojska Polskiego.

Duży wkład w zwycięstwo w wojnie polsko-bolszewickiej przypadł wywiadowi. Podczas trwania konfliktu bezpośrednim rozpracowaniem nieprzyjaciela zajmowała się wydzielona komórka w postaci Biura Wywiadowczego, składająca się z sześciu wydziałów.

[edytuj] Struktura Biura Wywiadowczego

Wydziały:

• I – Organizacyjny
• II – Ofensywny "A"
• III – Ofensywny "B"
• IV – Ofensywny "C"
• V – Defensywny
• VI – Propagandy zewnętrznej
• VII – Wewnętrzny

Ciężar działalności wywiadowczej podczas wojny polsko-bolszewickiej spoczął m.in. na Wydziale IV, zajmującym się wywiadem frontowym i dalekim (Syberia, Turcja, Persja, Chiny oraz Japonia), a na terenie przyfrontowym i w głębi Rosji Radzieckiej działały placówki podporządkowane wydzielonej Komendzie Naczelnej III (KN-III).
Po zakończeniu działań wojennych rozpoczął się proces dostosowania struktur wywiadu i kontrwywiadu do warunków pokojowych.

[edytuj] Struktura Oddziału II SG po wojnie polsko-bolszewickiej

W połowie 1921 roku schemat organizacyjny Oddziału II Sztabu Generalnego wyglądał następująco:

• Wydział Organizacyjny
  • Referaty: I – Organizacyjny
  • II – Wyszkolenia
  • III – Personalny
  • IV – Finansowy
  • V – Szyfrów własnych i korespondencji oraz prasy obcej
• Wydział Ewidencyjny
  • Referaty: I – Wschód
  • II – Zachód
  • III – Północ
  • IV – Południe
  • V – Statystyczny
  • VI – Narodowościowy
• Wydział Wywiadowczy
  • Referaty: I – Techniki wywiadu
  • II – Centralnej agentury
  • III – Kontrwywiadu
  • IV – Szyfrów obcych
  • V – Wywiadu radiowego i Techniki podsłuchu

• Adiutantura

[edytuj] Placówki terenowe

Terenowymi placówkami Oddziału II SG były Samodzielne Referaty Informacyjne (SRI) przy Dowództwach Okręgu Korpusu i Dowództwie Floty, ekspozytury i posterunki oficerskie; w garnizonach i oddziałach działali oficerowie informacyjni. Istniały także placówki wywiadowcze przy Korpusie Ochrony Pogranicza.

[edytuj] Działania Oddziału II SG w kierunku wschodnim

Również po wojnie przystąpiono do organizowania "wywiadu ofensywnego" na terytorium państw sąsiadujących z Polską, z którymi istniał konflikt strategiczny i pretensje graniczne. Ponieważ największe zagrożenie dla państwa polskiego nadal występowało ze strony wschodniej, tam też (najczęściej poprzez konsulaty) umiejscowiono placówki referatu "Wschód", m.in. w Moskwie, Leningradzie, Charkowie, Kijowie i Tyflisie. Były wspierane przez wywiad płytki, organizowany przez Korpus Ochrony Pogranicza, który został utworzony w 1924 roku.
Akcje, tzw. "wypady", przeprowadzane przez agenturę wywiadu płytkiego (KOP-u),dokonywane były w pasie przygranicznym Rosji Sowieckiej, pod przykrywką np.: najść przemytniczych, napadów bandyckich, a nawet działań partyzanckich.

Wypady rozpoznawcze tego typu przynosiły cenne informacje terenowe, a nawet werbunek agentów lub informatorów. Przykładem jest zwerbowanie dowódcy 28 brygady strzeleckiej Armii Czerwonej, Bolesława Kontryma, Polaka, który wkrótce uciekł do Polski i rozpoczął służbę w Policji Państwowej (departament defensywy). Po 1925 roku zlikwidowano część placówek, skupiając się na obserwacji radzieckich jednostek wojskowych i przemysłu zbrojeniowego.

[edytuj] Działania Oddziału II SG, w kierunku zachodnim

Prace przeciwko Niemcom prowadzono równolegle od 1919 r. i nasilano wraz ze wzrostem zagrożenia z ich strony. Referat "Zachód" dysponował na terytorium samych Niemiec około trzydziestoma placówkami.

Na szczególną uwagę zasługuje działalność berlińskiej placówki wywiadowczej "In.3", kierowanej przez rotmistrza Jerzego Sosnowskiego. Przyjechał on do Berlina wiosną 1926 roku i już po krótkim czasie stał się bywalcem salonów grupujących najbardziej ekskluzywne towarzystwo stolicy Niemiec. Demonstrując swe wrogie nastawienie wobec rządu polskiego i przedstawiając się jako członek ponadnarodowej organizacji do walki z bolszewizmem i zwolennik porozumienia polsko-niemieckiego, Sosnowski bardzo szybko zdobył zaufanie towarzystwa w którym się obracał. Wkrótce Sosnowskiemu udało się zwerbować do pracy z polskim wywiadem 27-letnią Benitę von Falkenhayn, żonę oficera Reichswehry. Następnie, z pomocą Benity, Sosnowskiemu udało się namówić do współpracy Irene von Jena, notabene ciotkę emerytowanego generała, która była w trudnej sytuacji finansowej. Pracowała ona w oddziale budżetowym ministerstwa Reichswehry, gdzie prowadzono ewidencję wydatków związanych z wojskiem. Następnym sukcesem berlińskiej placówki In.3 było zwerbowanie przez Sosnowskiego młodego oficera Abwehry, Gunthera Rudloffa, przy dowództwie III Okręgu Wojskowego w Berlinie. Rudloff przekazał Sosnowskiemu dane personalne kilku agentów Abwehry działających na terenie Polski, a za odpowiednie wynagrodzenie zobowiązał się ochraniać polską siatkę szpiegowską przed Abwehrą. Cała sprawa rotmistrza Jerzego Sosnowskiego zakończyła się jedną z największych afer szpiegowskich w międzynarodowej Europie.

[edytuj] Wywiad głęboki

Wywiad głęboki wspierały ekspozytury wewnętrzne "Nr-3" (w Bydgoszczy) i "Nr-4" (w Katowicach).
Najznaczniejsze sukcesy odniosła ekspozytura bydgoska (nr-3). Kierowana była przez w latach 1924-1927 przez mjra Mariana Steifera, później przez mjra Jana Żychonia. Pod jego patronatem przeprowadzono "Operację Wózek", polegającą na nielegalnej kontroli korespondencji pomiędzy Berlinem a Prusami Wschodnimi.

[edytuj] Wywiad radiowy (Enigma)

Przed wybuchem II wojny światowej ważnym źródłem informacji był wywiad radiowy, a to za sprawą kryptologów, którym udało się przełamać niemieckie szyfry kodowane za pomocą Enigmy. Oddział II tuż przed rozpoczęciem wojny w miejscowości Pyry pod Warszawą, przekazał odtworzone jej egzemplarze wywiadowi francuskiemu i brytyjskiemu. Wydarzenie to miało miejsce 25 VII 1939 roku.

[edytuj] Samodzielny Referat Sytuacyjny "Niemcy"

Samodzielny Referat Sytuacyjny "Niemcy", lub Samodzielny Referat Sytuacyjny "N", przy Oddziale II Sztab Gen, został utworzony w kwietniu 1939 roku jako ogniwo skupiające całość aktualnych informacji o stanie niemieckich sił wojennych, przewidywany był początkowo dopiero na okres wojny.

Referat ten opracowywał codzienne i tygodniowe komunikaty informacyjne dla Generalnego Inspektoratu Sił Zbrojnych , szefa Sztabu Głównego, Ministerstwa Spraw Wojskowych , Ministerstwa Spraw Zagranicznych, dowództwa Marynarki Wojennej, dowództw utworzonych armii i grup operacyjnych oraz na użytek wewnętrzny Oddziału II; plany poszukiwania wiadomości, stosowanie do sytuacji; specjalne referaty tematyczne w związku z bieżącą sytuacją.

Od połowy czerwca 1939 roku, odbywały się w obecności szefa sztabu codzienne odprawy informacyjne, na których kierownik Samodzielnego Referatu Sytuacyjnego "N" referował komunikat wywiadowczy. Wnioski z codziennych sytuacji szef sztabu opracowywał samodzielnie i referował naczelnemu wodzowi.

[edytuj] Współpraca Oddziału II z KOP-em

Oddział II korzystał na terenie kraju z pomocy innych państwowych instytucji cywilnych i wojskowych m.in; Inspektoratu Defensywy Politycznej Policji Państwowej, Ministerstwa Spraw Zagranicznych. Dużą współpracę Oddział II prowadził z Strażą Graniczna czyli z Korpusem Ochrony Pogranicza.
W porozumieniu z Oddziałem II głównym zadaniem organów wywiadowczych KOP-u na rok 1926 było:

1. Obserwowanie działania wywiadów litewskiego, sowieckiego, niemieckiego, litewskich działaczy nacjonalistycznych, komunistów i przemytników
2. Przenikanie wywiadowcze na teren kowieńskiej Litwy, Rosji i Prus Wschodnich
3. Osłabienie antypolskiej działalności Litwy na terenie Łotwy

[edytuj] Inne

Wywiad wojskowy wykorzystywany był również w wewnętrznych rozgrywkach politycznych. Przed zamachem majowym Józef Piłsudski oskarżał swych przeciwników, iż nakazali jego inwigilację właśnie "dwójce" (Oddziałowi II SG). Takie wydarzenia nasilały się po 1930 roku.

[edytuj] Zagubione archiwa

Wiele interesujących spraw prowadzonych przez Oddział II, w tym bardzo ważnych operacji, nie ma potwierdzenia archiwalnego. Zachowane i udostępnione materiały nie są kompletne, ponieważ w okresie II wojny światowej akta operacyjne (i nie tylko) Oddziału II Sztabu Generalnego Wojska Polskiego znalazły się w rękach niemieckich, a następnie po wojnie najbardziej wartościowe dokumenty znalazły się w archiwach Związku Radzieckiego. Związane z tym braki materiałów źródłowych uniemożliwiają odpowiednie przedstawienie wielu spraw.

[edytuj] Szefowie Oddziału II Sztabu Generalnego Naczelnego Dowództwa, Sztabu Generalnego Wojska Polskiego (od 1928 Głównego), w latach 1920-1939

• ppłk Ignacy Matuszewski – lipiec 1920r. - sierpień 1923 r.
• ppłk Michał Bajer – sierpień 1923 r. – maj 1926 r.
• płk dypl. Jerzy Błeszyński-Ferek (p.o.) - maj 1926 r. - listopad 1926 r.
• ppłk dypl. Tadeusz Schaetzel – listopad 1926 r. – styczeń 1929 r.
• ppłk dypl. Tadeusz Pełczyński – styczeń 1929 r. – luty 1932 ( p.o. od maja 1927r)
• płk dypl. Teodor Furgalski – luty 1932 r. – 1934 r.
• płk dypl. Jerzy Englisch – 1934 r. – październik 1935 r.
• płk dypl. Tadeusz Pełczyński – październik 1935 r. – styczeń 1939 r.
• płk dypl. Józef Smoleński – luty 1939 r. – wrzesień 1939 r.

[edytuj] Bibliografia , linki

• Władysław Kozaczuk, Bitwa o Tajemnice: Służby wywiadowcze Polski i Niemiec 1918-1939, wyd. Książka i Wiedza, Warszawa 1967, 1999
• Przygotowania niemieckie do agresji na Polskę w 1939 r. w świetle sprawozdań Oddziału II Sztabu Głównego WP (Dokumenty). Zebrali i opracowali M. Cieplewicz, M. Zgórniak, Wrocław 1969
• Henryk Kopczyk, Niemiecka działalność wywiadowcza na Pomorzu 1920-1933, Wydawnictwo Morskie, Gdańsk 1970
• Marian Zgórniak, Polski wywiad wojskowy w 1939 roku – jego oceny sytuacji i wpływ na decyzje militarne i polityczne, [w:] Pax et bellum, Poznań 1993 (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Seria Historia z. 175), s. 323-332
• Andrzej Misiuk, Służby Specjalne II Rzeczypospolitej (Kulisy wywiadu i kontrwywiadu), Dom Wydawniczy Bellona, Warszawa 1998
• Norman Polmar, Thomas B. Allen, Księga Szpiegów, Wydawnictwo Magnum, Warszawa 2000
• Henryk Ćwięk, Przeciw Abwehrze (Kulisy wywiadu i kontrwywiadu), Dom Wydawniczy Bellona, Warszawa 2001
• Piotr Kołakowski, NKWD i GRU na Ziemiach Polskich 1939-1945 (Kulisy wywiadu i kontrwywiadu), Dom Wydawniczy Bellona, Warszawa 2002
• Andrzej Pepłoński, Kontrwywiad II Rzeczypospolitej (Kulisy wywiadu i kontrwywiadu), Dom Wydawniczy Bellona, Warszawa 2002
• Wkład polskiego wywiadu w zwycięstwo aliantów w II wojnie światowej. Akta konferencji naukowej Kraków 20-22.10. 2002, pod red. Z.J. Kapery, Kraków 2004