Jan I żagański

Z Wikipedii

Jan I żagański (ur. ok. 1385, zm. 12 kwietnia 1439) – książę żagański, od 1401 formalne współrządy z braćmi w Szprotawie, Przemkowie, Sulechowie, połowie Głogowa, Ścinawy i Bytomia Odrzańskiego, od 1403 dodatkowo w Żaganiu, Krośnie i Świebodzinie, od 1412/1413 w wyniku podziału książę żagański, od 1413 w Przewozie.

Jan I był najstarszym synem Henryka VIII Wróbla i Katarzyny Opolskiej córki księcia Władysława Opolczyka.

W chwili śmierci Henryka VIII (14 marca 1397) jego synowie nie osiągnęli jeszcze wieku, który wówczas uznawano za sprawny, w związku z czym funkcję regenta w księstwie głogowsko-żagańskim objął szwagier zmarłego (mąż siostry Henryka VIII Wróbla Jadwigi) Ruprecht I Legnicki.

W 1401 Jan I przejął formalne współrządy z braćmi (z Henrykiem IX Starszym, Henrykiem X Młodszym i Wacławem) w Szprotawie, Przemkowie, Sulechowie, połowie Głogowa, Ścinawy i Bytomia Odrzańskiego.

Po śmierci Jadwigi Legnickiej (ciotki – żony Henryka VI) w 1403 dodatkowo włączył do wspólnych posiadłości dobra należące do jej oprawy wdowiej: Żagań, Krosno Odrzańskie i Świebodzin. W 1408 nie mogąc się doczekać wydzielenia własnej dzielnicy, zajął z pomocą Rudolfa III Żagań z przyległościami. Ostatecznie w wyniku przeprowadzonego podziału w 1412 lub 1413 otrzymał księstwo żagańskie, do którego dołączył w 1413 dobra w Przewozie (uzyskane w wyniku małżeństwa zawartego parę lat wcześniej ze Scholastyką, córką księcia saskiego).

Na zjeździe książąt śląskich w Legnicy, w 1419 r. odegrał dość ważną rolę, kiedy na prośbę wielu miast Dolnego Śląska wystąpił z inicjatywą stworzenia organizacji do walki z rycerzami-rozbójnikami, których regularne bandy grasowały na drogach, łupiły miasta i dobra klasztorne.

Jan I starał się wiernie wykonywać obowiązki lennika – w związku z czym w 1420 wziął udział razem z cesarzem Zygmuntem Luksemburczykiem w wyprawie zbrojnej przeciwko husytom, zaś 28 lipca tegoż samego roku pojechał na jego koronację królewską do Pragi.

Trzy lata później Jan I uczestniczył razem z braćmi w rokowaniach toczonych między cesarzem, Krzyżakami i Piastami śląskimi w Preszburgu (Bratysława) mającymi zadecydować o wojnie z Polską i jej rozbiorze. Jednak wobec wzrastającego zagrożenia husyckiego i układu z Polską w Kieżmarku z planów tych nic nie wyszło.

Ciąg dalszy zmagań z husytami nastąpił w latach 1427-1428, kiedy razem z bratem Henrykiem IX Starszym wsparł militarnie zagrożone miasta łużyckie (1 listopada 1428 bracia pokonali wojska husyckie w bitwie pod Kratzau).

W 1429 Jan wyjechał razem z cesarzem Zygmuntem Luksemburskim do Łucka na Litwie, gdzie uczestniczył w zjeździe mającym zadecydować o sprawie koronacji |Witolda na króla. W tym samym czasie w związku z rosnącą potęgą Husytów Jan zdecydował się zapłacić im wysoką kontrybucję, która miała zapewnić bezpieczeństwo jego dzierżaw.

Z czasem Jan zaczął skrycie sprzyjać ruchowi husyckiemu i jego reformackim ideałom. 19 kwietnia 1433 razem z bratem Henrykiem IX i książętami oleśnickimi wyruszył na zjazd do Kalisza, gdzie obiecał Władysławowi Jagielle udział w projektowanej husyckiej wyprawie przeciwko Krzyżakom (działania te mogły być jednakże zwykłą chęcią zabezpieczenia księstwa żagańskiego przed zniszczeniami ze strony husytów).

Po śmierci Zygmunta Luksemburskiego, Jan I stanął po stronie Albrechta Habsburga składając mu 3 grudnia 1438 hołd lenny we Wrocławiu. Dzięki temu poparciu Jan uzyskał od Albrechta wiele intratnych korzyści – w tym prawo bicia monety w książęcych miastach Szprotawie i Żaganiu.

Jan I ożenił się (około 1408 roku) ze Scholastyką z Askańczyków córką Rudolfa III, księcia saskiego, z którą doczekał się czterech synów (Baltazara, Rudolfa, Wacława, oraz Jana) i sześć córek (były to Anna żona Albrechta VIII z Lindow, Jadwiga żona Bernarda VI Bernburskiego, Małgorzata żona Volrada z Mansfeldu, potem zaś Henryka XI Śmiałego z Hohenstein, wreszcie Henryka III Brunszwickiego, oraz Barbara, Scholastyka i Agnieszka, które w związku z niewypłacalnością ojca nie wyszły nigdy za mąż).

Jan I prowadził politykę dużego ucisku fiskalnego poddanych, co doprowadziło do konfliktu z zakonem augustianów w Żaganiu. W pewnym momencie doszło nawet do uwięzienia przez Jana opata klasztoru, za co został ukarany ekskomuniką. Z powodu tych wydarzeń w źródłach współczesnych został uznany za człowieka okrutnego, nawet skłonnego do sadyzmu, o czym miały dodatkowo świadczyć upodobania księcia opisane w "Roczniku Głogowskim", kiedy podczas stosunków miłosnych z żoną zwykł na niej "ostrzyć swe ostrogi". W końcu nie mogąc wytrzymać brutalnego traktowania Scholastyka próbowała uciec z Żagania. Została jednak pojmana i z rozkazu męża przewieziona do nowogrodzkiego zamku bez prawa powrotu do stolicy księstwa.

Jan I Żagański zmarł 12 kwietnia 1439 r., został pochowany w nekropolii książąt żagańskich w kościele augustianów.

Scholastyka nie opuściła Nowogrodu nawet po śmierci męża, gdyż okręg ten został przyznany jej jako oprawa wdowia. Zmarła 12 maja 1461.