Jan Paweł Lelewel

Z Wikipedii

Jan Paweł Lelewel (ur. 26 czerwca 1796 r. w Warszawie - zm. 9 kwietnia 1847 r. w Bernie), polski inżynier wojskowy i cywilny, budowniczy, urbanista, malarz.

Brat Joachima Lelewela, historyka i działacza politycznego, syn Karola Maurycego Lelewela, prawnika i w latach 1778-1794 skarbnika Komisji Edukacji Narodowej.

[edytuj] Biografia

Od 1809 r. przebywał w warszawskiej Szkole Kadetów, a od 1810 r. kształcił się w tamtejszej Szkole Elementarnej Artylerii i Inżynierów. Jako sierżant wojsk rosyjskich uczestniczył w kampanii 1812 r. na Wołyniu, rysując z natury mapy i plany dla celów wojskowych. W 1815 r. został oficerem Korpusu Inżynierów, gdzie pełnił funkcję adiutanta generała J. Malleta. Jednocześnie zajmował się technikami rysunkowymi i graficznymi. M.in. w 1818 r. stał się pionierem litografii w Polsce, wykonując w tej technice ilustracje do "Dziejów nowożytnych" autorstwa swego brata, Joachima. Od 1823 r. kierował przebudową twierdzy Zamość. Następnie uczestniczył w budowie Kanału Augustowskiego, gdzie m.in. w 1827 r. kierował budową śluzy Swoboda. W 1830 r. zaprojektował siedmioprzęsłowy, murowany most łukowy przez Wisłę w Warszawie wraz z dojazdami do niego i przystanią rzeczną.

Po wybuchu Powstania listopadowego przyłączył się do powstańców. Kierował pracami fortyfikacyjnymi na Pradze, a następnie - awansowany do stopnia podpułkownika - dowodził ich obroną. Po upadku powstania opuścił kraj. Przez Prusy udał się w 1832 r. do Francji i zamieszkał w Besançon, gdzie działał m.in. w samorządzie tamtejszej licznej emigracji polskiej. Brał udział w konkursie architektonicznym na projekt gmachu miejscowej giełdy. Tu także zetknął się z ruchem wolnomularskim i został masonem. W 1833 r. uczestniczył jako kwatermistrz w wyprawie nad Ren, a po jej niepowodzeniu osiadł w Szwajcarii.

Zamieszkał w Bernie, w pokoju nr 22 w Hôtel de la Musique przy Theaterplatz 7. Otrzymał tu posadę dyrektora Biura Technicznego, a w 1837 r. uzyskał stanowisko naczelnego inżyniera dróg i mostów kantonu berneńskiego. Jeszcze w tym samym roku 1833 na prośbę komitetu obywatelskiego z Nidau władze kantonu zleciły mu opracowanie projektu regulacji wodnej i osuszenia podmokłych terenów regionu Seeland u podnóży Jury. Przedsięwzięcie to (niem. "Die 1. Juragewässerkorrektion", franc. „Plan général du projet concernant le desséchement du Marais de Seeland“) miało docelowo odegrać decydującą rolę w dalszym rozwoju gospodarczym całego regionu i zdecydowanie polepszyć jego zdrowotność. Przy pomocy kilku polskich pomocników Lelewel rozpoczął w maju 1834 r. rozległe badania terenowe i pomiary, których wynikiem był projekt opatrzony 18 planami i uzupełniony szacunkowym kosztorysem inwestycji. Już 19 października 1834 r. przedstawiciele 60 gmin z czterech zainteresowanych kantonów ocenili i przyjęli przedstawione plany. Zanim jednak doszło do powołania stosownego towarzystwa akcyjnego, swe plany (w wielu punktach zbieżne z propozycjami Lelewela) przedłożył inżynier La Nicca i w końcu to on pokierował tym wielkim dziełem wodnym.

Lelewel zajmował się później regulacją biegów innych rzek, projektował liczne drogi, mosty, kanały i śluzy. M.in. zbudował kanał łączący jeziora Thun i Brienz w Interlaken, śluzę na rzece Aare koło Berna i murowany most na rzece Kander. Przebudowywał drogi z Berna do Lucerny i do Bazylei. Opracowywał projekty urbanistyczne rozwoju Berna. W ciągu kilkunastu lat zorganizował w nowoczesny sposób służby inżynierskie w kantonie berneńskim. Zatrudnił w nich wielu Polaków, m.in. wybitnego później inżyniera i kartografa Aleksandra Stryjeńskiego. Przy swoim biurze zorganizował kursy techniczne dla młodzieży.

Zajmował się później także malarstwem (był uczniem Z. Vogla, tworzył głównie akwarelowe pejzaże) i litografią. W 1843 r. odwiedził w Brukseli swego brata Joachima.

[edytuj] Bibliografia

• A. Czolowskic: Zapomniany fortyfikator Zamościa. Teka zamoj. R. l (5): 1938 nr 3 s. 153 nn. Inż. Jan Paweł Lelewel;
• Jacek Feduszka: Jan Paweł Lelewel (1796-1847), in: Zamojski Kwartalnik Kulturalny nr 3-4/1999 s.77-84 2000;
• Lelewel, Prot und Joachim Lelewel: Żywot Jana Pawla Lelewela, podpułkownika i inżyniera, Posen 1857;
• Orłowski, Bolesław (red.): Słownik polskich pionierów techniki, Katowice 1984, s. 118-119;
• Polski Słownik Biograficzny, Band XVII, S. 19;
• Przegon, Wojciech: Jan Paweł Lelewels Generalplan zum Projekt der Trockenlegung der Sumpfgebiete des Seelandes (1834). Vermessung Photogrammetrie Kulturtechnik. Schweiz, 8, 1999, S. 432-434;
• Przegon, Wojciech: Krajobrazy XIX-wiecznego Zamościa w akwarelach i rysunkach Jana Pawła Lelewela. Krakau 1997;
• Przegon, Wojciech: Jan Paweł Lelewel - inżynier wojskowy. Biuletyn Regionalny Zakladu Doradztwa Rolniczego Akademii Rolniczej w Krakowie 2001;
• Zieliński, Jan: Nasza Szwajcaria. Przewodnik śladami Polaków, Warszawa 1999, s. 24-25, 141;