Jaworzyna Spiska

Z Wikipedii

Współrzędne: 49°16' N 20°08' E49.2666667 20.1333333 (Jaworzyna Spiska)

Jaworzyna Spiska (Tatranská Javorina)
Państwo	Słowacja
Kraj	Preszów
Okres	Poprad
Region	Spisz
Starosta	Dušan Lacko
powierzchnia	94,04 km²
Położenie	49° 16' N 20° 08' E
Wysokość	1000 m n.p.m.
Populacja (2005)  - liczba ludności  - gęstość	230 2,45 os./km²
Tablice rejestracyjne	PP
Położenie na mapie Słowacji Jaworzyna Spiska (Tatranská Javorina)
Galeria zdjęć w Wikimedia Commons

Jaworzyna Spiska, także Tatrzańska Jaworzyna (słow. Tatranská Javorina, niem. Uhrngarten, węg. Javorina) - wieś w północnej Słowacji, w powiecie Poprad, w historycznym rejonie Spisz.

Początki Jaworzyny sięgają XVIII wieku. W 1759 na jej obecnym terenie rodzina Horváth uruchomiła hutę żelaza. Pracowali w niej sezonowi pracownicy z niedalekiego Jurgowa, innych rejonów Spisza, Moraw, Śląska, a nawet z Czech. Wokół huty utworzyła się niewielka osada, która zaczęła podupadać w II połowie XIX wieku - wyczerpały się złoża rudy, a w Zakopanem otwarto konkurencyjną hutę. Nowi właściciele - rodzina Solomonowców, postanowiła otworzyć we wsi fabrykę papy. W 1879 Jaworzynę kupił pruski junkier Christian Kraft Fürst von Hohenlohe-Öhringen. Wtedy na dobre powstała tutaj wioska, a właściciel zainwestował pieniądze w odbudowę miejscowych lasów, zdewastowanych wycinkami oraz pasterstwem i założył hodowlę zwierząt. Teren był niedostępny dla pasterzy, drwali i turystów i strzeżony przed nieproszonymi gośćmi. Pod koniec XIX wieku książę Hohenlohe-Öhringen postawił drewniany katolicki kościółek św. Anny (mimo, że sam był ewangelikiem). Zmarł w 1926 i został pochowany, zgodnie ze swoją wolą, na miejscowym cmentarzu. Majątek odziedziczył jego syn, August, ale nie był tak dobrym gospodarzem jak ojciec i w 1936 sprzedał go państwu.

Drewniany kościółek

W okresie międzywojennym miejscowość zasłynęła głównie jako teren sporu pomiędzy Polską, a Czechosłowacją. Po utracie kontroli tych terenów przez Węgry w listopadzie 1918 do Jaworzyny wkroczyło polskie wojsko, a później polska administracja. W styczniu 1919 zajęły wojska czechosłowackie i administracja tego państwa, a wobec braku porozumienia pomiędzy Warszawą a Pragą zdecydowano o przeprowadzeniu plebiscytu na Spiszu, a sporny teren obsadziły wojska francuskie. Ostatecznie do plebiscytu nie doszło (Polska poszła na ustępstwa, gdyż toczyła się wówczas wojna z bolszewikami), a Rada Ambasadorów zdecydowała, że większość Spisza przypadnie Czechosłowacji. Polska próbowała jeszcze zmienić wynik decyzji odnośnie Jaworzyny Spiskiej i miejscowości Ždiar, ale Liga Narodów w 1924 pozostawiła je w granicach Czechosłowacji. Jaworzyna straciła na tym gospodarczo, gdyż tereny przyłączone do Polski i oddzielone granicą były powiązane z nią ekonomicznie.

Zabudowa Jaworzyny Spiskiej

W 1938 wykorzystując osłabienie Czechosłowacji Polska wystosowała ultimatum, w którym przedstawiła swoje żądania terytorialne wobec autonomicznej Słowacji. Ostatecznie, po okresie drobnych starć zbrojnych i rokowań w grudniu 1938 Jaworzynę wraz z okolicą przyłączono do Polski. Niecały rok później Słowacja odzyskała wieś, a po II wojnie światowej powrócono do granicy sprzed 1938.

Jaworzyna Spiska na mapie anektowanych przez Polskę w 1938 roku fragmentów Spisza

Od 1947 do 1992 Jaworzyna wchodziła w skład gminy Ždiar. Obecnie częścią gminy Jaworzyna jest osiedle Podspády.

Miejscowość jest atrakcyjna turystycznie, położona u wylotu Doliny Jaworowej i otoczona szczytami Tatr. Do 2007 funkcjonowało obok wsi przejście graniczne Łysa Polana.

[edytuj] Zobacz też

• Polsko-czechosłowackie konflikty graniczne