Jerzy Duda-Gracz
Z Wikipedii
Jerzy Duda-Gracz (ur. 20 marca 1941 w Częstochowie, zm. 5 listopada 2004 w Łagowie), polski malarz, rysownik, scenograf, pedagog.
Ukończył Państwowe Liceum Technik Plastycznych w Częstochowie (obecna nazwa: Zespół Szkół Plastycznych im. Jacka Malczewskiego w Częstochowie) a następnie Wydział Grafiki filii krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych w Katowicach, gdzie otrzymał dyplom w 1968. Tam też wykładał do 1982. W latach 1992-2001 wykładał w Europejskiej Akademii Sztuk w Warszawie, a później, aż do śmierci, pracował na stanowisku profesora na Uniwersytecie Śląskim w Katowicach.
Zmarł na atak serca 5 listopada 2004, podczas wieczornej drzemki w trakcie pleneru malarskiego w Łagowie.
Spis treści |
[edytuj] Twórczość
Był określany jako „wnikliwy satyryk" o ostrym programie publicystyczno-moralizatorskim. Jego malarstwo zawsze budziło silne emocje. Przedstawiając ludzi o karykaturalnie zdeformowanych ciałach oraz używając czytelnych symboli, obnażał ludzkie wady - głupotę, nietolerancję, zakłamanie, chamstwo, lenistwo, ślepą fancynację pieniądzem i kulturą amerykańską.
Każdy obraz Dudy-Gracza oznaczony jest numerem i datą. Artysta tłumaczył, że ta dokumentacja miała być początkowo czynnikiem dyscyplinującym młodego malarza. Po latach okazało się to bardzo przydatne w tropieniu falsyfikatów.
Krzysztof Teodor Toeplitz pisał o malarstwie Dudy-Gracza, że to świat głęboko tragiczny. Świat, w którym człowiek nie potrafi znaleźć wewnętrznej harmonii i godnego miejsca. Często także wpisywano artystę w nurt groteski, porównując jego twórczość z malarstwem Petera Bruegla i Witolda Wojtkiewicza.
Sam artysta tak mówił o swojej sztuce: „maluję świat, który odchodzi, umiera, gdzie więcej jest snu, zdarzeń z dzieciństwa, świat w pejzażu przedindustrialnym. Na moich obrazach nie ma drutów telefonicznych, kabli, anten satelitarnych, samochodów, samolotów - tego wszystkiego, co zaprowadzi człowieka z powrotem na drzewo, jeżeli nadal będzie się tak intensywnie rozwijał pod tym względem" ; „Maluję to, co mi w duszy gra; im bardziej człowiek pierniczeje, tym lepiej wie, że odchodzi, a z nim cały ten świat. Z upływem czasu rodzi się czułość i tęsknota za tym, co bezpowrotne".
Kilka lat temu, przy okazji jubileuszu 25-lecia pracy artystycznej, powiedział, że „żegna się z publicystyką, bo przeszły mu już naiwne pasje poprawiania świata".
[edytuj] Dzieła
Do najbardziej znanych prac zalicza się m.in.:
- Pamięci ojca (1970),
- List na zachód (1973),
- Jeźdźcy Apokalipsy czyli Fucha (1977),
- Kalendarz polski (1981),
- Wigilia (1981).
Stworzył wiele autoportretów oraz portretów - m.in. Jerzego Waldorffa i Kazimierza Rudzkiego.
[edytuj] Cykle malarskie
- "Motywy i Portrety Polskie" 1968-1979
- "Motywy, Tańce, Dialogi Polskie", 1980-1983
- "Obrazy Jurajskie" 1984-1986
- "Obrazy Arystokratyczno-Historyczne" 1985-1991
- "Pejzaże Polskie" i "Obrazy Prowincjonalno-Gminne" – od 1986
[edytuj] Cykl obrazów "Chopinowi"
Od 1999 Jerzy Duda-Gracz pracował nad cyklem obrazów będących malarską interpretacją wszystkich dzieł ulubionego kompozytora malarza – Fryderyka Chopina. Prace te ukończył jesienią 2003. Każdy z utworów posiada swój własny obraz, a w przypadku większych form muzycznych – każda z jego części. Wszystkie te obrazy, wg słów samego artysty, zostały namalowane po uprzednich głębokich studiach nad życiem i twórczością Chopina ze szczególnym uwzględnieniem wypowiedzi kompozytora na temat swoich dzieł. Całość tworzy przedsięwzięcie artystyczne pt. Chopinowi składające się z 313 dzieł obrazujących 295 utworów. Cykl składa się z serii prac akwarelowo-temperowych ("Etiudy", "Preludia", "Pieśni"), olejnych (wszystkie pozostałe formy muzyczne), oraz całunów symbolizujących utwory zaginione.
Obrazy te, w postaci ekspozycji multimedialnej, były prezentowane na Światowej Wystawie EXPO 2005 w Japonii [1], a po raz pierwszy zostały udostępnione bezpośrednio widzom na jesieni 2005 w salach Teatru Wielkiego-Opery Narodowej w Warszawie, z okazji odbywającego się w tym samym czasie XV Międzynarodowego Konkursu Chopinowskiego.
[edytuj] Największe realizacje
- Przemienienie – plafon w kościele pw. Przemienienia Pańskiego, Toporów – 1995
- Golgota Jasnogórska, klasztor o.o. Paulinów, Częstochowa – 2000/2001
[edytuj] Realizacje scenograficzne
- 1981: Filomena Marturano reż. M. Pawlicki, Teatr Śląski, Katowice
- 1984: Gra o Każdym reż. A. Dziuk, Teatr Stary, Kraków
- 1988: Carmen reż. M. Fołtyn, Państwowa Opera Śląska, Bytom
- 1993: Pokusa reż. A. Dziuk, Teatr S. I. Witkiewicza, Zakopane
- 1999: Don Giovanni reż. W. Ochman, Państwowa Opera Śląska, Bytom
- 2000: Grześkowiak reż. Laco Adamik, Centrum Sztuki Impart, Wrocław
- 2003: Kaligula reż. Agata Duda Gracz, Teatr J. Słowackiego, Kraków
[edytuj] Ważniejsze wystawy
W Polsce:
- "Kultura Ludowa. Kultura Narodowa", Galeria Zachęta, Warszawa – 1978
- "Polaków Portret Własny", Muzeum Narodowe, Kraków – 1979
- "Malarstwo Polskie XX wieku", Muzeum Narodowe, Kraków – 1984
- "Życie Ludzi – Los Ziemi", Galeria Zachęta, Warszawa – 1986
- "Miasto i Ludzie w sztuce współczesnej", Muzeum Historii m. Kraków – 1999
- "Osobni" Muzeum Śląskie, Katowice – 2000
- "Chopinowi Jerzy Duda-Gracz,Teatr Wielki Warszawa - 2005
Za granicą:
- "Novy Ruch Polonaise", Galeria Espace Cardin, Paryż – 1974
- 41 Międzynarodowe Biennale Sztuki, Wenecja – 1984
- 20 i 21 Międzynarodowe Targi Sztuki, Kolonia – 1986, 1987
- Wystawa Światowa "EXPO'92" Sewilla – 1992
- "Sztuka z Polski", Krefeld – 1998
[edytuj] Zbiory
Prace w zbiorach krajowych, m.in.: w Muzeach Narodowych: Warszawa, Kraków, Wrocław, Poznań, Gdańsk. Muzeum Sztuki – Łódź, Muzeum Collegium Maius – Kraków, Muzeum Flagi Ziemi PAN – Warszawa, Centrum Scenografii Polskiej – Katowice, Muzeum Karykatury – Warszawa.
Muzea okręgowe i miejskie: Katowice, Wałbrzych, Częstochowa, Gliwice, Opole, Słupsk, Olsztyn, Łódź, Bydgoszcz, Toruń, Radom, Bytom, Zabrze, Chełm, Chorzów. Galerie sztuki współczesnej, m.in.: Opole, Słupsk, Kielce, Łódź, Warszawa, Kraków, Wrocław, Sieradz, Katowice, Gorzów Wielkopolski, Olsztyn.
Prace w zbiorach zagranicznych m.in.: Muzeum Ufizzi – Florencja, Muzeum Watykańskie, Muzeum im. A. Puszkina – Moskwa, Muzeum Miejskie Gandawa, Muzeum Fundacji Bawag – Wiedeń, Muzeum Miejskie – Oldenburg oraz w galeriach i kolekcjach sztuki współczesnej: Austria, Belgia, Czechy, Dania, Francja, Holandia, Izrael, Japonia, Kanada, Meksyk, Norwegia, Rosja Szwecja, Szwajcaria, USA, Wenezuela, Wielka Brytania, Włochy, Węgry.
Kolekcje prywatne m.in.: Wiesława Ochmana, Wojciecha Fibaka, Krafta Alexandra Prinz zu Hohenlohe.
[edytuj] Nagrody i odznaczenia
Nagrody, medale i wyróżnienia regulaminowe oraz nagrody za wystawy i działalność artystyczną, m.in.:
- Nagroda Krytyki im. C. K. Norwida – 1975
- Nagroda II Stopnia Prezesa Rady Ministrów – 1979
- Nagroda Prezydenta Miasta Katowic
- Nagroda Wojewody Katowickiego
- Nagroda I stopnia Ministra Kultury i Sztuki – 1985
- Nagroda TPSP – Warszawa, za wydarzenie artystyczne roku ("Obrazy holenderskie") – 1987
- Nagroda Polskiego Radia im. J. Ligonia – Katowice
- Nagroda Ministra Spraw Zagranicznych – 1988
- Medal "Polonia" i Srebrny Medal Solidarności Globalnej (za udział w EXPO'92) – 1993
- Honorowa Nagroda Literacko-Artystyczna "Metafory" im. K. Janickiego, Bydgoszcz – 1998
- "Hanys 2000" – Ruda Śląska – 2000
Odznaczenia:
- Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski (2000)
- Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (1996)
- Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1986)
- Srebrny Krzyż Zasługi (1977)
- Odznaka Działacz Kultury (1980)
- Srebrna Odznaka Zasłużonemu w Rozwoju Województwa Katowickiego (1978)
- Nagroda Św. Brata Alberta – (Warszawa 2001)
[edytuj] Ciekawostki
Uchwałą Rady Miasta Katowice w 2008 nazwano jedną z ulic imieniem Jerzego Dudy-Gracza.
[edytuj] Bibliografia
- Jerzy Duda Gracz, K.T. Toeplitz, Arkady 1985 r., 1990 r.;
- Powroty, A. Matynia, Agaton 1994 r.;
- Duda Gracz, I.J. Kamiński, Penta, 1997r.;
- O recepcji groteski J. Dudy Gracza Anna Matuchniak-Krasuska, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego 1999 r.
