Jezioro Aralskie

Z Wikipedii

Jezioro Aralskie
Położenie
Kontynent	Azja
Państwa	Kazachstan, Uzbekistan
Powierzchnia	(na rok 2004) 17 160 km²
Wysokość lustra wody	37 m n.p.m.
Zasolenie	45‰
Rzeki zasilające	Amu-daria, Syr-daria
Rzeki wypływające	bezodpływowe
Miejscowości nadbrzeżne	Aralsk
Jeziora Azji

Jezioro Aralskie (nazywane przez miejscowych Morzem Aralskim) – bezodpływowe, słone jezioro w Kazachstanie i Uzbekistanie.

Od lat 60. XX w. stale kurczy się z powodu odprowadzania wody z zasilających jezioro rzek Amu-daria i Syr-daria w celach irygacyjnych. Już w roku 1918 bowiem władze radzieckie zdecydowały, że na suchych połaciach Kazachskiej SRR, Uzbeckiej SRR i Turkmeńskiej SRR, wzdłuż Amu-darii i Syr-darii uprawiana będzie na wielką skalę bawełna, która ma się stać "białym złotem", podstawą ekonomii tych republik. Rzeczywiście, w wyniku tych działań republika uzbecka wkrótce stała się (i do dziś Uzbekistan pozostaje) największym eksporterem bawełny na świecie.

Budowa kanałów przecinających pustynne obszary Kara-kum prowadzona była na wielką skalę od lat 30., przez pierwsze dziesięciolecia całkowicie wbrew wszelkim zasadom sztuki hydrologicznej. W rezultacie aż od 30 do 70% wody, odbieranej rzekom Syr-daria i Amu-daria bezpowrotnie wsiąkało w glebę lub parowało, nie docierając ani do upraw, ani do jeziora. Szacuje się, że do 1960 od 20 do 50 km³ wody zamiast do jeziora - wsiąkło w ziemię. Nawet do dziś tylko 12% długości kanałów nawadniających uszczelniono i zabezpieczono przed stratami wody. Część wód Amu-Darii trafiła ponadto do znajdującej się na zachód od rzeki Kotliny Sarykamyskiej, gdzie wypełnia powstałe w niej w ciągu XX wieku Jezioro Sarykamyskie.

Zanikanie jeziora od r. 1960

Wysychanie wód Jez. Aralskiego: przekształcenie się wyspy Wozrożdienije w półwysep. Żółtą linią zaznaczono zasięg jeziora w r. 1970

Od lat 60. poziom wody w jeziorze zaczął systematycznie opadać w tempie około 20 cm rocznie, w następnej dekadzie już 50-60 cm rocznie, potem nadal przyspieszył i dziś wynosi nawet 80-90 cm rocznie. Dotychczas powierzchnia jeziora zmniejszyła się o połowę, w przyszłości może ono zniknąć całkowicie. W 1960 powierzchnia jeziora wynosiła 68 tys. km² (niemal tyle, co powierzchnia Republiki Irlandii), obecnie wynosi 28,7 tys. km². W 1960 jezioro było czwartym co do wielkości na świecie, obecnie spadło na ósme miejsce. Zanikanie wód jeziora doprowadziło do jednej z największych katastrof ekologicznych na obszarze byłego ZSRR, co nie było zresztą żadnym zaskoczeniem dla władz sowieckich, którym raporty o przewidywanym wyschnięciu jeziora przedstawiono już wiele lat temu. Przeważyła jednak irracjonalna teza, że powstanie i istnienie jeziora Aralskiego jest "oczywistą pomyłką natury", i że bieżące potrzeby społeczeństwa sowieckiego Uzbekistanu są ważniejsze od fochów ekologów. Wykorzystanie wód Amu-darii i Syr-darii do nawadniania rosło więc nadal mimo obserwowanego zanikania jeziora i w okresie między 1960 a 1980 rokiem podwoiło się. W tym samym czasie podwoiła się też skala produkcji uzbeckiej bawełny.

Również co najmniej od lat 60. XX w. na znajdującej się na Jeziorze Aralskim wyspie Wozrożdienija znajdował się sowiecki tajny poligon broni biologicznej. Z powodu stale postępującego wysychania jeziora, mniej więcej pomiędzy czerwcem 2000 a czerwcem 2001 zanikł pas wody dzielący południowy brzeg wyspy od terytorium Uzbekistanu. Od tego czasu żyjące w tym rejonie zwierzęta lądowe mogą bez przeszkód przemieszczać się pomiędzy byłym poligonem a otaczającym go lądem stałym, co w istotny sposób zwiększa niebezpieczeństwo niekontrolowanego i nie dającego się przewidzieć rozprzestrzeniania z porzuconych laboratoriów nieznanych szczepów groźnych drobnoustrojów.

Na południowy wschód od Jeziora Aralskiego, na granicy Turkmenistanu i Uzbekistanu, w depresyjnej Kotlinie Sarykamyskiej Niziny Turańskiej znajduje się sztuczne słone Jezioro Sarykamyskie, kolejny skutek katastrofy ekologicznej i odbierania wód Amu-Darii Jezioru Aralskiemu.

W 2003 roku ruszył ambitny projekt - jedno z największych przedsięwzięć - wspierany przez Bank Światowy podwyższenia poziomu wód w jeziorze Aralskim i przywrócenia mu dawnej świetności. Mocno zaangażowany jest w to prezydent Kazachstanu. W sierpniu 2005 ukończono Tamę Kokaral, która oddzieliła wody północnej części Jeziora Aralskiego, nazywanego obecnie Jeziorem Północnoaralskim od jego znacznie większej, południowej części. Tama ta wybudowana jest w przewężeniu jeziora, na przedłużeniu naturalnego półwyspu Kokaral i od niego wzięła nazwę. Od tego czasu poziom zasilanego wodami Syr-Darii Jeziora Północnoaralskiego podniósł się, a jego zasolenie spadło, kosztem jednak wód południowej części jeziora. Planuje się podniesienie poziomu wody na tyle, by w 2015 Aralsk mógł ponownie funkcjonować jako port.^[1]