Karol Lanckoroński

Z Wikipedii

Karol Lanckoroński herbu Zadora (ur. 4 czerwca 1848 w Wiedniu, zm. 15 lipca 1933 w Wiedniu), polski historyk sztuki, hrabia, członek PAU, kawaler maltański, kawaler orderu Złotego Runa, dziedziczny członek austriackiej Izby Panów.

Był synem Kazimierza (szambelana dworu cesarskiego, założyciela linii kolejowych w Austrii) i Leonii z Potockich. Uczęszczał do gimnazjum w Wiedniu, w latach 1866-1870 studiował prawo na miejscowym uniwersytecie. Studia uwieńczył doktoratem prawa (1870). Całe życie spędził poza Polską, ale nie zerwał kontaktów z krajem; zasiadał w sejmie austriackim jako członek Koła Polskiego, dbał o polskie wychowanie dzieci. W 1914 otrzymał godność Wielkiego Ochmistrza dworu austriackiego.

Jego zainteresowania naukowe obejmowały historię sztuki renesansowej, manierystycznej i wczesnobarokowej, konserwację zabytków oraz archeologię śródziemnomorską. Odbywał liczne podróże naukowe (a także podróż dookoła świata w latach 1888-1889). Zbadał i opisał ruiny starożytnych miast rzymskich - Pamfilii i Pizydii (Staedte Pamphylien und Pisidiens, 1890). Prowadził prace konserwatorskie starochrześcijańskiej bazyliki romańskiej w Akwilei; Akwileja nadała mu za to w 1906 honorowe obywatelstwo. Był pionierem ochrony zabytków i nowoczesnej służby konserwatorskiej w Polsce.

W 1891 został członkiem-korespondentem Akademii Umiejętności (późniejszej Polskiej Akademii Umiejętności). Był w gronie założycieli Towarzystwa Przyjaciół Sztuki w Wiedniu, należał do Akademii Umiejętności w Wiedniu, Akademii Sztuk Pięknych w Wiedniu (członek honorowy), Towarzystwa Geograficznego i Towarzystwa Archeologicznego w Wiedniu, Towarzystwa Archeologicznego w Rzymie. Odebrał doktoraty honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego (1907) i uniwersytetu w Berlinie, był odznaczony m.in. austriackim Orderem Złotego Runa (1903) i Krzyżem Wielkim Orderu Polonia Restituta (1928).

Hrabia Lanckoroński był właścicielem licznych dóbr ziemskich w Galicji (Rozdół, Komarno, Jagielnica), Królestwie Polskim (Wodzisław koło Jędrzejowa) i Styrii (Frauenwald). Dbał o kształcenie synów chłopskich w swoich dobrach, w Wiedniu ufundował zakład rekonwalescencyjny dla dziewcząt (w czasie I wojny światowej przekazany na potrzeby żołnierzy polskich). Lanckoroński był również właścicielem bogatej kolekcji dzieł sztuki; znajdowały się w niej dwa obrazy Rembrandta, po jednym obrazie Tycjana, Fra Angelico, Botticellego, Uccella i Masaccia, obrazy i rysunki m.in. Piotra Michałowskiego, Artura Grottgera, Jacka Malczewskiego, Jana Matejki, freski, dzieła sztuki starohinduskiej, chińskiej i japońskiej. W Bieszczadach założył skansen cerkiewny. Zaprzyjaźniony z wieloma artystami, m.in. Malczewskim, Rodinem i Rilkem, dla Malczewskiego stworzył pracownię malarską w jednej ze swoich rezydencji w Rozdole; wspólnie z artystą odbywał wyprawy wysokogórskie.

W katedrze na Wawelu ufundował sarkofag królowej Jadwigi i płytę nagrobkową kardynała Zbigniewa Oleśnickiego; o pracach konserwatorskich i artystycznych na Wawelu wyrażał się raczej krytycznie, występował m.in. przeciwko projektom witraży Wyspiańskiego oraz pseudogotyckiemu baldachimowi nad sarkofagiem Władysława Łokietka. Z powodzeniem działał na rzecz usunięcia z Wawelu wojsk austriackich. Na rzecz ochrony zabytków pracował aktywnie także w Wiedniu. W 1918 brał udział w pracach Głównego Urzędu Likwidacyjnego w Warszawie, zajmując się sprawą zwrotu Polsce zbiorów i archiwów zabranych w okresie zaborów przez Austrię.

Opublikował relację z podróży dookoła świata Na około ziemi 1888-1889 (1893), był autorem sonetów. Ogłosił także kilka prac naukowych, m.in. Nieco o nowych robotach w katedrze na Wawelu (1903), Einiges ueber italienische bemalte Truhen (1905), Dom von Aquileia (1906), Kuenstler und Kunsthistoriker (1924).

Z trzeciego małżeństwa z księżniczką Małgorzatą von Lichnowsky miał córkę Karolinę (1898-2002), również historyka sztuki.

Źródła:

• Biogramy uczonych polskich, Część I: Nauki społeczne, zeszyt 2: K-O, Wrocław 1984