Kościół św. Jana Chrzciciela w Proszowicach
Z Wikipedii
|
||||||||||||||||||||
.JPG/250px-Proszowice_-_kościół_widok_od_południa_(10.XI.2007).JPG)
Kościół parafialny pw. św. Jana Chrzciciela w Proszowicach
Obecny kościół jest trzecią, na tym samym miejscu, świątynią parafialną miasta. W 1240 r. pierwsze wzmianki o kościele za czasów Bolesława Wstydliwego (kościół romański). W 1306-1308 budynek spłonął podczas wojny Władysława Łokietka z biskupem Janem Muskatą. 1326 rok budowa drugiego gotyckiego kościoła. W XV wieku rozkwit gospodarczy Proszowic i budowa trzeciego, gotyckiego, obecnego kościoła, o wiele większej od poprzednich, został ukończony przed 1454 rokiem. Długosz porównywał go z najpiękniejszymi świątyniami Krakowa. Kościół parafialny w Proszowicach już w tych zamierzchłych czasach należał do znaczniejszych, większych i piękniejszych w diecezji krakowskiej, co zresztą ma swoje uzasadnienie w tym że fundatorem i zarazem kolatorem jego był król polski. Jest zbudowany na planie prostokąta z wydłużonym prezbiterium od strony wschodniej, wielobocznie zamkniętym i wzmocnionym systemem szkarp przyporowych. Trójnawowy korpus halowy, orientowanym (wschód-zachód). Murowany z czerwonej cegły o wzorach z zendrówek, posiada ościeże okienne i 7 portali ostrołukowych wykonanych w kamieniu. Przy prezbiterium od strony północnej znajduje się kaplica św. Teresy będąca dawną zakrystią ufundowana w 1497 r. przez Królową Elżbietę żonę Kazimierza IV Jagiellończyka. Przy niej znajduje się dawny skarbiec, zakrystia oraz kaplica św. Barbary. Kruchta od południa i kaplica św. Barbary od północy posiadają gotyckie sklepienia krzyżowo - żebrowe oparte na maswerkowych wspornikach. Wyposażenie kościoła było bardzo bogate, niestety do naszych czasów przetrwała tylko mała część pierwotnego wyposażenia. Najstarszą szczegółową wzmiankę o ołtarzach spotykamy u Kazimierskiego w r. 1595, który wylicza 11 ołtarzy w kościele. Dekret z wizyty Łubieńskiego z r. 1747 wspomina ogólnie że w kościele jest już 16 ołtarzy. Wizyta Kochańskiego z 1783 r. przynosi opis poszczególnych ołtarzy, jest ich 13 (?). W 1913 r. było 9 ołtarzy. Po zniszczeniach wojennych z 1914 roku, większa część wyposażenia kościoła uległa zniszczeniu. Obecnie są tylko 3 ołtarze. Ołtarz główny barokowy z 1631 roku wykonany przez rzeźbiarza krakowskiego Mikołaja Przybysławczyka a w nim obraz pochodzący z 1634 roku, przedstawia Jezusa Chrystusa na krzyżu. Ołtarze boczne barokowe (w dużym stopniu zrekonstruowane w latach 30. XX wieku), jeden z obrazem św. Anny Samotrzeciej z XVII wieku, drugi ołtarz boczny z obrazem Matki Bożej Łaskawej z 1933 roku. Barokowa chrzcielnica w kształcie kielicha, krucyfiksy z XV i XVIII wieku. Epitafia z XIX wieku i XX wieku. Na uwagę zasługują obrazy Drogi Krzyżowej, wykonane w 1905 roku przez artystę Feliksa Nałęcz Cichockiego. Istotnym elementem wystroju prezbiterium są pochodzące z lat 30. XX wieku witraże, wykonane w słynnym krakowskim zakładzie S. G. Żeleńskiego. Zarówno witraże, jak i pokrywająca ściany całego kościoła polichromia z lat 1930-1933, są dziełem tego samego artysty, prof. Jana Bukowskiego z Krakowa. Organy znajdujące się w kościele pochodzą z 1937 roku.
Najstarsze dokumenty wymieniają, że kościół proszowski ma podwójny tytuł: Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Jana Chrzciciela. Kościół był miejscem sprawowania sejmików szlacheckich od XV wieku, działały aż do rozbiorów. W czasie jednego z nich w 1595 r. doszło do rozlewu krwi w świątyni i musiała ona być na nowo konsekrowana. W 1550 roku król Zygmunt II August oddał kościół i parafię pod opiekę Akademii Krakowskiej. Od tej chwili aż do I poł. XIX wieku proboszczami parafii byli profesorowie tej uczelni m.in. ks. Wacław z Oświęcimia, ks. Aleksander Krzysztoporski, ks. Jakub z Ujścia, (proboszczowie rzadko rezydowali w parafii, pełniąc obowiązki wobec Akademii, przebywali najczęściej w Krakowie). Załamanie gospodarcze miasta i wojny w XVII-XIX wieku miało negatywny wpływ na kościół, brakowało środków na remont. 22 maja 1824 r. w czasie gwałtowniej burzy runęła ściana szczytowa i zwaliło się piękne gotyckie krzyżowo-żebrowe sklepienie. Cegła z walącego się kościoła zasypała do połowy Rynek. Ucierpiało też wyposażenie kościoła. Odbudowa trwała 12 lat. Kościół został skrócony o jedno przęsło, (pierwotnie był wsparty na sześciu filarach, trzy przęsła). Powstała nowa neogotycka fasada (wcześniejsza fasada sprzed 1824 znajdowała się w miejscu obecnej XIX-wiecznej bramy stojącej przed świątynią, kościół sprzed katastrofy był o wiele dłuższy, a i fasada była okazalsza). W miejscu gotyckich krzyżowo-żebrowych sklepień powstał płaski sufit oparty na czterech kolumnach, zachowany do dzisiaj. Katastrofa nastąpiła w krytycznym okresie historycznym, brakowało środków, a zapewne i inicjatywy dla uratowania budowli w jej dotychczasowej i stylowej formie. Odbudowa prowadzona do 1836 r. doprowadziła do daleko idących zmian i uproszczeń. W 1914 r. zaraz po wybuchu I wojny światowej Rosjanie, cofając się spod Krakowa, okopali się w Opatkowicach. Austriacy z Łaganowa bombardowali miasto. Pod gradem kul zwalił się kościół parafialny i spalił się niemal doszczętnie. Pozostał tylko szkielet zrujnowanych murów. W latach 20. i 30. XX wieku kościół został odbudowany.
Przy kościele stoi dzwonnica z lat 1946-1948, na miejscu wcześniejszej drewnianej, zniszczonej w czasie II wojny światowej. Ogrodzenie kościelne z końca XIX wieku. Obok kościoła stoi krzyż żelazny na kamiennym cokole z XIX wieku, oraz figurka Matki Boskiej. Plebania z 1902 na miejscu wcześniejszej, przebudowana w latach 60. XX wieku. W skład zespołu kościelnego wchodzi dom sióstr zakonnych.
Do parafii należy ok. 10500 wiernych z Proszowic i kliku pobliskich wsi: Gniazdowice, Górka Stogniowska, Górka Jaklińska, Jakubowice, Kowary, Łaganów, Makocice, Opatkowice, Stogniowice, Szczytniki, Szklana.
