Kościół i klasztor poreformacki w Toruniu na Podgórzu
Z Wikipedii
Spis treści |
[edytuj] Historia
W 1641 r. reformaci próbowali osiąść przy kościele św. Wawrzyńca przed Bramą Chełmińską w Toruniu co spowodowało gwałtowny sprzeciw władz miejskich oraz konkurencyjnego zakonu bernardynów. Dzięki protekcji biskupa chełmińskiego Kaspra Działyńskiego kilka lat spędzili w jego toruńskiej kamienicy. Dzięki staraniom Stanisława Sokołowskiego z Wielkiej Wrzący, kasztelana bydgoskiego i starosty dybowskiego, uzyskano zgodę królewską na lokalizację klasztoru po przeciwnej stronie Wisły, na terenie wsi Piaski, u granic miasteczka Podgórza (obecnie ul. Poznańska), gdzie osiedli w prowizorycznych zabudowaniach 3 października 1644 r. Konsekracja kościoła p. w. świętych Piotra i Pawła miała miejsce 22 czerwca 1659 r., jednak prace budowlane trwały jeszcze do 1661 r. W międzyczasie w niewykończonym klasztorze podczas oblężenia załogi szwedzkiej w Toruniu przez siły polskie w czasie Potopu, od września do 5 listopada 1658 r. przebywała królowa Ludwika Maria ze swym dworem, której krótko towarzyszył król Jan Kazimierz. Wśród zakonników nie brakło jednostek wybitnych, posiadali też sporą bibliotekę. Klasztor należał do wielkopolskiej, a od 1750 r. do pruskiej prowincji zakonnej. Jeszcze w końcu XVIII w. w klasztorze były prowadzone prace budowlane. Od spalenia drewnianej zabudowy Podgórza (w tym fary św. Anny) przez wojska francuskie w 1813 r., kościół pełni funkcje parafialne. W 1832 r. konwent został skasowany przez władze pruskie. W klasztorze mieściła się odtąd plebania, szkoła i zabudowania gospodarcze, a stan budynków ulegał pogorszeniu. Poważniejsze prace remontowe podjęto przed I wojną światową dzięki energii ks. Józefa Domachowskiego. 24 stycznia 1945 r. zabudowania zostały uszkodzone wskutek wybuchu pociągu z amunicją. 1 lutego 1949 r. kościół był pierwszą świątynią ówczesnej archidiecezji gnieźnieńskiej, którą odwiedził w drodze na ingres do katedry arcybiskup Stefan Wyszyński. Otrzymał w darze od parafii XVII-wieczny obraz przedstawiający "Naigrawanie". W latach pięćdziesiątych były prowadzone prace konserwatorskie w kościele. 1 lipca 1987 r. powrócili franciszkanie, którzy prowadzą parafię i z energią przystąpili do odbudowy klasztoru.
[edytuj] Architektura
Barokowy, murowany i tynkowany kościół składa się z dwuprzęsłowego, wielobocznie zamkniętego prezbiterium zwróconego na wschód i szerszej trójprzęsłowej nawy, krytych sklepieniem kolebkowo-krzyżowym. Od północy do nawy została dobudowana nieco późniejsza kwadratowa kaplica NMP. Piętrowy, trójskrzydłowy klasztor przylega do kościoła od południa, na parterze sklepione krużganki z 4 stron otaczają kwadratowy wirydarz. Długość nawy kościelnej wynosi 17,6 m, szerokość 10,3 m, wysokość 9 m; prezbiterium (o takiej samej wysokości) ma 9,2 m długości i 6,2 m szerokości. Skromny wygląd budowli ściśle odpowiada zakonnym przepisom. Jedynym bardziej efektownym akcentem jest wolutowy zachodni szczyt kościoła, ozdobiony wnękami. Działał tu warsztat budowlany, zatrudniony na potrzeby zakonu także we Włocławku i w Pułtusku. Dwie wieżyczki na kalenicy świątyni wzniesiono w XVIII w. Wolnostojąca dzwonnica została zbudowana w 1925 r.
[edytuj] Wyposażenie wnętrza
Wyposażenie wnętrza jest jednolite, rokokowe, z lat 60. XVIII w. Zgodnie z zakonnymi przepisami pozbawione jest złoceń i polichromii, a wyglądem nawiązuje do wyposażenia świątyni reformackiej w Boćkach. Składa się na nie 6 ołtarzy, ambona, konfesjonały i ławki. Są one dziełem dobrego warsztatu snycerskiego o wielkopolskiej proweniencji, działającego na potrzeby zakonu m. in. również w Brodnicy, Grudziądzu, Płocku i w Pułtusku. Wykonał on również figury tworzące grupę Grobu Świętego. Ołtarz główny pierwotnie był ustawiony w połowie prezbiterium, za nim mieściła się zakrystia i oratorium zakonne. Starsze od reszty wyposażenia są 2 obrazy - "Wręczenie św. Piotrowi kluczy Królestwa Niebios" z 1668 r. (zapewne z pierwszego ołtarza głównego) i Zaślubiny Marii - prawdopodobnie dzieło toruńskie z pierwszej połowy XVIII w. Obrazy w ołtarzu Niepokalanego Poczęcia NMP w kaplicy i stacje drogi krzyżowej malował w latach 1788-1794 Kazimierz Łukaszewicz z Włocławka. Główny obraz w kaplicy jest naśladownictwem dzieła Carlo Maratty w kościele św. Izydora w Rzymie z 1653 r. Bogata dekoracja malarska sklepień w lat 1957-1958 jest dziełem Leonarda i Anny Torwirtów - wcześniej zgodnie z zasadami reformackimi, kościół był pozbawiony dekoracji malarskiej. Spośród niegdyś licznych portretów i epitafiów dobrodziejów klasztoru, m. in. Dąmbskich i Kościelskich, zachowało się tylko parę. Obraz ołtarzowy "Św. Piotr z Alkantary" znajduje się w zbiorach Muzeum Archidiecezji Gnieźnieńskiej.
[edytuj] Bibliografia
- Jerzy Domasłowski, Kościół świętych Piotra i Pawła i klasztor franciszkanów (dawniej reformatów) na Podgórzu w Toruniu, Toruń, Towarzystwo Naukowe w Toruniu, 2007, ISBN 978-83-87639-89-1
- Dzieje i skarby kościołów Torunia Podgórza. Materiały z konferencji zorganizowanej przez Toruński Oddział Stowarzyszenia Historyków Sztuki przy współpracy Domu Muz w Toruniu (Toruń, 18 listopada 2006 roku), red. nauk. Katarzyna Kluczwajd, Toruń, TNOiK Dom Organizatora, 2007, ISBN 978-83-7285-367-7
