Marceli Handelsman

Z Wikipedii

Marceli Handelsman, ps. Maciej Romański, Maciej Targowski (ur. 8 lipca 1882 w Warszawie, zm. 20 marca 1945 w hitlerowskim obozie koncentracyjnym Dora-Nordhausen w Niemczech) – mediewista, historyk dziejów nowożytnych i najnowszych, metodolog historii. Jeden z najwybitniejszych historyków polskich I poł. XX wieku.

Ukończył prawo na rosyjskim Uniwersytecie Warszawskim, studiował historię na uniwersytecie w Berlinie (wydalony w 1906 za działalność socjalistyczną), kontynuował studia w Paryżu w École de Chartres i Collège de France i Zurychu (doktorat w 1908) oraz w Rapperswilu, Wiedniu i Londynie.

Od 1915 był związany z Uniwersytetem Warszawskim, gdzie w 1919 roku uzyskał tytuł profesora zwyczajnego. W latach 1930-31 doprowadził do utworzenia odrębnego Instytutu Historii na Uniwersytecie Warszawskim. Był członkiem Polskiej Akademii Umiejętności oraz francuskiej Akademii Nauk Moralnych i Politycznych. W latach 1918-1939 był redaktorem Przeglądu Historycznego oraz dyrektorem Archiwum Akt Dawnych w Warszawie. W 1919 roku współtworzył Instytut Badań Narodowościowych. W latach 1920-1935 był przewodniczącym Komisji Atlasu Historii Ziem Polskich, oraz współzałożycielem Międzynarodowego Komitetu Historycznego, organizatorem Międzynarodowego Kongresu Nauk Historycznych w Warszawie w 1933.

Był zwolennikiem PPS i Józefa Piłsudskiego oraz gorącym orędownikiem współpracy polsko-francuskiej. Uczestnik wojny polsko-bolszewickiej 1919-1920, po wojnie pełnił funkcję rzeczoznawcy strony polskiej podczas rewindykacji dóbr polskich z ZSRR. W latach późniejszych krytykował proces brzeski, naruszanie przez władze autonomii szkół wyższych oraz wprowadzenie getta ławkowego.

Mimo ukrywania się w czasie II wojny światowej (rodzina pochodzenia żydowskiego), uczestniczył w tajnym nauczaniu. Od 1942 współpracował z Biurem Informacji i Propagandy KG AK. W 1944 został wydany w ręce gestapo przez nacjonalistyczne NSZ i trafił do obozu koncentracyjnego w Gross-Rosen. Następnie został przeniesiony do Dora-Nardhausen, gdzie zmarł w wieku 65 lat.

Jako historyk interesował się szczególnie działalnością Hotelu Lambert i księcia Adama Czartoryskiego oraz dziejami Wielkiej Emigracji. W latach 1948–1950 wydano pośmiertnie niedokończoną biografię jego autorstwa pt. Adam Czartoryski (tomy 1–3). Jako wszechstronny historyk podejmował badania w dziedzinie historii prawa, ustroju, idei, historii społecznej i politycznej. Badał średniowiecze, okres napoleoński i XIX-ty wiek. Metodolog i teoretyk badań historycznych, bliski postawom neopozytywistycznym. Wychowawca pokoleń historyków, m.in. Stanisław Arnold, Aleksy Bachulski, Aleksander Gieysztor, Stefan Kieniewicz, Tadeusz Manteuffel, Marian Małowist, Wanda Moszczeńska, Marian Henryk Serejski, Mieczysław Żywczyński.

[edytuj] Wybrane prace

• Kara w najdawniejszym prawodawstwie polskim (1907)
• Prawo karne w statutach Kazimierza Wielkiego (1909)
• Historia polskiego prawa karnego (t. 1-2 1908-1909)
• Napoléon et la Pologne (1909)
• Bignon a sprawa polska (1912)
• Instrukcje i depesze rezydentów francuskich w Warszawie 1807-1813 (1914)
• Francja - Polska 1807-1813 (1914)
• Z metodyki badań feudalizmu (1917)
• O metodzie publikowania najdawniejszych ksiąg sądowych w polskich (1916)
• System narodowo-polityczny Coli di Rienzo (1918)
• Zagadnienia teoretyczna historii (1919)
• Historyka. Zasady metodologii i teorii poznania historycznego (1921)
• Pomiędzy Prusami a Rosją (1922)
• Ideologia polityczna Towarzystwa Republikanów Polskich 1789-1807 (1924)
• Rozwój narodowości nowoczesnej (1924)
• Tak zwane praeceptio 614 roku (1926)
• Mickiewicz w latach 1853-55 (1933)
• Rok 1848 we Włoszech i polityka ks. Adama Czartoryskiego (1936)
• Po co toczy się wojna? (1943)
• Między Wschodem a Zachodem (1943)

[edytuj] Źródła

• Polski Słownik Biograficzny
• Księga pamiątkowa ku uczczeniu 25-letniej działalności naukowej prof. M. Handelsmana, red. Henryk Bachulski, Warszawa 1929.
• J. Dutkiewicz, Marceli Handelsman jako badacz epoki napoleońskiej, "Przegląd Historyczny" 1965 nr 4.
• Aleksander Gieysztor, Marceli Handelsman, w: Portrety uczonych polskich, Kraków 1974.
• Stefan Kieniewicz, Marceli Handelsman, w: Historycy warszawscy ostatnich dwóch stuleci, Warszawa 1986.
• Maria Wierzbicka, Marceli Handelsman, w: Słownik Historyków Polskich, Warszawa 1994.