Michelangelo Merisi da Caravaggio

Z Wikipedii

Ten artykuł wymaga dopracowania zgodnie z zaleceniami edycyjnymi. Należy w nim poprawić: składnia, styl, ortografia itp.. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdziesz na stronie dyskusji tego artykułu. Po naprawieniu wszystkich błędów można usunąć tę wiadomość.

Michelangelo Merisi da Caravaggio
Portret Caravaggia, dzieło Ottavio Leoniego, około 1621 roku.
Urodzony	29 września 1571 Mediolan
Zmarł	18 lipca 1610 Porto Ercole, blisko Grosseto w Toskanii
Galeria w Wikimedia Commons

Michelangelo Merisi da Caravaggio (ur. 29 września 1571, zm. 18 lipca 1610), włoski malarz działający w latach 1593-1610 w Rzymie, Neapolu, na Malcie i Sycylii. Powszechnie uznawany za pierwszego wielkiego artystę barokowego.

Caravaggio uznawany był za postać tyleż tajemniczą i fascynującą, co awanturniczą i niebezpieczną. Wkroczył na artystyczną scenę Rzymu w 1600 i ani przez chwilę nie cierpiał na brak zleceń i mecenasów gotowych go wspierać. Spektakularne sukcesy przeplatał licznymi awanturami. Według notatki z 1604 roku opisującej trzy wcześniejsze lata życia, Caravaggio "po dwóch tygodniach pracy wyrusza pewnym krokiem na jeden lub dwa miesiące z mieczem u boku i służącym podążającym z tyłu, od jednego dworu do następnego, zawsze gotów wdać się w bójkę lub kłótnię, co czyni obcowanie z nim niezręcznym". ^[1] W 1606 za zabicie młodego mężczyzny w trakcie awantury Caravaggio uciekł z Rzymu. Za jego głowę wyznaczono cenę. W 1608 roku na Malcie ponownie wdał się w awanturę. W następnej awanturze, która przypuszczalnie była świadomym atakiem na jego życie, brał udział w 1609 roku w Neapolu. Rok później po nieco ponad dziesięcioletniej karierze był już nieżywy.

W Rzymie na przełomie wieków XVI i XVII budowano ogromne kościoły i pałace, które, aby je upiększyć, potrzebowały obrazów. Kontrreformacja poszukiwała prawdziwie religijnej sztuki, którą odparłaby zagrożenie ze strony protestantyzmu. Sztuczna konwencja manieryzmu, który rządził przez prawie stulecie wydawała się już nie być odpowiednia. Caravaggio wniósł do sztuki radykalny naturalizm, który łączył bliską obserwację świata fizycznego z dramatycznym, teatralnym użyciem chiaroscuro, gry światła i cienia.

Znany i niezwykle wpływowy za życia, Caravaggio został prawie zupełnie zapomniany przez następne stulecia i dopiero w XX wieku jego znaczenie dla sztuki zostało na nowo odkryte. Mimo to jego wpływ na nowy powszechny styl, rodzący się z ruin manieryzmu, Barok, był ogromny. Andre Berne-Joffroy, sekretarz Paul Valéry, powiedział o nim:, "Co zaczyna się w dziełach Caravaggia, to po prostu malarstwo nowoczesne" ^[2]

[edytuj] Biografia

[edytuj] Wczesne lata (1571-1592)

Męczeństwo św. Piotra, 1601. Olej na płótnie, 230 x 175 cm. Kaplica Cerasi, Santa Maria del Popolo, Rzym.

Caravaggio urodził się w Mediolanie,^[3] gdzie jego ojciec, Fermo Merisi, był zarządcą domu oraz architektem-dekoratorem Francesco Sforzy, markiza miasta Caravaggio. Jego matka, Lucia Aratori, pochodziła z bogatej rodziny z tej samej okolicy. W 1576 rodzina przeniosła się do Caravaggio uciekając przed szalejącą w Mediolanie zarazą. Ojciec Caravaggia zmarł w 1577. Przypuszcza się, że artysta dorastał w Caravaggio, ale jego rodzina utrzymywała kontakt ze Sforzami oraz z wpływową rodziną Colonna, która była złączona małżeństwem ze Sforzami, i okazała się mieć duży wpływ na późniejsze życie Caravaggia.^[4]

Od 1584 roku przez cztery lata odbywał praktykę u malarza Simone Peterzano z Mediolanu, opisanego w kontrakcie o praktykę jako ucznia Tycjana. Caravaggio wydaje się zostać w okolicach Mediolanu-Caravaggio po zakończeniu praktyki, ale nie jest wykluczone, że odwiedził Wenecję gdzie widział dzieła Giorgione. W późniejszych latach oskarżany był o kopiowanie Giorgione oraz Tycjana. Z pewności zapoznał się on ze skarbami sztuki znajdującymi się w Mediolanie, w tym Ostatnią Wieczerzą Leonardo da Vinci, oraz regionalną sztuka Lombardii, która ceniła "prostotę i zwracanie uwagi na detale"^[5] i bliżej było mu do Naturalizmu niemieckiego niż do stylizowanej formalności rzymskiego manieryzmu.

[edytuj] Rzym (1592-1600)

Chłopiec z koszem owoców, około 1593. Olej na płótnie, 67 x 53 cm. Galleria Borghese, Rzym.

W połowie 1592 roku Caravaggio przyjechał do Rzymu, "nagi i w potrzebie... bez adresu i środków do życia... bez pieniędzy."^[6] Kilka miesięcy później wykonywał pracę rzemieślniczą dla odnoszącego liczne sukcesy Giuseppe Cesariego, ulubionego malarza papieża Klemensa VIII, "malując kwiaty oraz owoce"^[7] w swoim, podobnym do fabryki, warsztacie. Znane dzieła z tego okresu to Chłopiec obierający owoc (jego najwcześniejszy znany obraz), Chłopiec z koszem owoców, oraz Chory Bachus, rzekomo autoportret wykonany w trakcie powrotu do zdrowia po chorobie, która zakończyła jego pracę dla Cesariego. Wszystkie trzy prezentują fizyczną szczegółowość — jeden z aspektów jego realizmu, — z której zasłynie w późniejszych latach: kosz z owocami trzymany przez chłopca został zanalizowany przez profesora ogrodnictwa, który był w stanie zidentyfikować pojedyncze owoce aż do "… dużego liścia figowego z plamami grzybowymi przypominającymi anthracnose (Glomerella cingulata)."^[8]

Caravaggio opuścił Cesariego w styczniu 1594 roku, zdecydowany odnieść sukces. Mimo iż nie wiodło mu się dobrze, udało mu się zawiązać kilka bardzo ważnych przyjaźni, z malarzem Prospero Orsim, architektem Onorio Longhim, oraz z szesnastoletnim artystą sycylijskim Mario Minnitim. Orsi, ceniony w swej profesji, przedstawił go wpływowym kolekcjonerom; Longhi, o zgrozo, wprowadził go w świat rzymskich bójek ulicznych; a Minniti pozował mu, a lata później, okazał się bardzo pomocny w zdobywaniu ważnych zleceń na Sycylii. ^[9] Wróżka i młodzieniec, jego pierwsza kompozycja z więcej niż jedną postacią, pokazuje Maria oszukiwanego przez Cygankę. Temat ten był stosunkowo nowy w Rzymie, lecz okazał się być niezwykle wpływowym przez następne stulecie i później. To jednak nastąpiło później, w tym czasie Caravaggio sprzedał obraz za bezcen. Gra w karty — obrazujący kolejnego mało rozgarniętego chłopca padającego ofiarą szulerów — jest jeszcze bardziej skomplikowany psychologicznie, to prawdopodobnie pierwsze prawdziwe arcydzieło Caravaggia. Tak jak i w przypadku Wróżki i młodzieńca motyw stał się szalenie popularny, i zachowało się ponad 50 kopii dzieł innych artystów. Co ważniejsze, obraz zaowocował patronatem kardynała Francesco Maria Del Monte, jednego z czołowych koneserów rzymskich. Dla Del Monte i jego bogatego i kochającego sztukę kręgu Caravaggio wykonał szereg intymnych dzieł — Muzycy, Grający na lutni, podchmielony Bachus, alegoryczny, ale realistyczny Chłopiec ugryziony przez jaszczurkę — do których pozował między innymi Minniti.^[10] Rzekoma homo-erotyczna atmosfera tych obrazów była w centrum poważnych sporów między naukowcami i biografami odkąd po raz pierwszy temat ten został poruszony w drugiej części XX wieku.^[11]

Realizm u Caravaggia powrócił wraz z pierwszymi religijnymi obrazami oraz pojawieniem się głębokiej duchowości. Pierwszym z tych obrazów był obraz przedstawiający Marię Magdalenę, ukazujący ją w momencie, gdy porzuca życie jako kurtyzana i siedzi na podłodze płacząc pośród rozrzuconych dookoła klejnotów. "Nie wydawał się to być w ogóle obraz religijny... dziewczyna siedząca na niskim stołku i susząca włosy... Gdzie był żal... cierpienie... obietnica zbawienia?"^[12] Obraz był niedopowiedziany, w stylu lombardzkim, a nie emocjonalny i dosadny niczym styl rzymski owych czasów. Obraz poprzedził kolejne w tej samej manierze:, Św. Katarzyna z Aleksandrii, Marta i Maria Magdalena, Judyta obcinająca głowę Holofernesowi, Poświęcenie Izaaka, a Ekstaza św. Franciszka z Asyżu, oraz Odpoczynek w czasie ucieczki do Egiptu. Dzieła, mimo iż widziane przez stosunkowo wąskie grono, uczyniły Caravaggia jeszcze bardziej znanym wśród zarówno koneserów jak i artystów. Jednak prawdziwa sława czaiła się za zleceniami publicznymi trzymanymi w garści przez Kościół.

[edytuj] "Najsłynniejszy malarz Rzymu" (1600-1606)

Powołanie św. Mateusza. 1599-1600. Olej na płótnie, 322 x 340 cm. Kaplica Contarelli, San Luigi dei Francesi, Rzym. Wiązka światła wpadająca z prawej strony w mgnieniu oka wyraża nawrócenie św. Mateusza, wydarzenie, które zaważy na jego losie, bez aniołów, rozstępujących się chmur czy innych artefaktów.

W 1599, rzekomo dzięki wpływom Del Monte, uzyskał zlecenie na dekoracje kaplicy Contarelli w kościele San Luigi dei Francesi. Dwa dzieła ukończone w 1600 w ramach zlecenia, Cierpienie św. Mateusza i Powołanie św. Mateusza, z miejsca wywołały sensację. Tenebryzm (pogłębione chiaroscuro) Caravaggia nadał dziełom dramatyzmu, podczas gdy przenikliwy realizm dodał intensywności emocjonalnej. Opinie współczesnych Caravaggiowi artystów były podzielone. Niektórzy potępiali go za szereg rzekomych niedociągnięć, a w szczególności za uparcie się na malowanie bez rysunków. Dla większości był jednak zbawcą sztuki: "Malarzy w ówczesnym Rzymie zafascynowało nowe podejście Caravaggia, szczególnie młodzi zbierali się wokół niego i wychwalali go jako wyjątkowego naśladowcę natury a dzieła jego uważali za cuda."^[13]

Śmierć dziewicy (detal). 1601 - 1606. Olej na płótnie, 396 x 245 cm. Luwr, Paryż.

Caravaggio uzyskał szereg prestiżowych zleceń na dzieła o tematyce religijnej, w tym na brutalne walki, groteskowe dekapitacje, tortury i śmierć. Zdecydowana większość dzieł czyniła go jeszcze sławniejszym, aczkolwiek kilka zostało odrzuconych przez zleceniodawców, przynajmniej w oryginalnej formie, i musiały być przemalowane bądź znaleźć nowego nabywcę. Problem tkwił w tym, że o ile dramatyczna intensywność była doceniana o tyle realizm był przez niektórych uznawany za wulgarny i tym samym nie do zaakceptowania.^[14] Pierwsza wersja obrazu Św. Mateusz i anioł przedstawiała świętego jako łysego chłopa o brudnych nogach w towarzystwie skąpo odzianego wyuzdanego chłopca anioła została odrzucona i musiała być przemalowana jako Inspiracja św. Mateusza. Podobnie Nawrócenie św. Pawła zostało odrzucone, podczas gdy inna wersja tego samego motywu, Nawrócenie w drodze do Damaszku została zaakceptowana. Na odrzuconym dziele koński zad przykuwał uwagę bardziej niż sam święty, co sprowokowało następującą wymianę zdań między artystą a zleceniodawcą z Santa Maria del Popolo:, "Czemu umieściłeś konia na środku a św. Pawła na ziemi?" "Bo tak!" "Czy koń jest Bogiem?" "Nie, ale stoi w bożym świetle!"^[15]

Inne dzieła to między innymi głęboko poruszające Złożenie do grobu, Madonna di Loreto (Madonna pielgrzymów), Madonna i dzieciątko ze św. Anną oraz Śmierć dziewicy. Historia ostatnich dwóch dzieł dobrze oddaje przyjęcie, jakie spotykało działa Caravaggia w jego czasach. Obraz Madonna i dzieciątko ze św. Anną namalowana do małego ołtarza w Bazylice św. Piotra pozostał tam tylko przez dwa dni, po czym został zdjęty. Sekretarz kardynała napisał: "Obraz ten przedstawia tylko wulgarność, profanację, bezbożność i odrazę… Można rzec, że to dzieło artysty, który potrafi malować, ale takiego o ciemnej duszy, który długi czas żył z dala od Boga, jego adoracji i jakiejkolwiek dobrej myśli…"

Dzieło Śmierć dziewicy zlecone przez bogatego sędziego do jego prywatnej kaplicy w nowym karmelickim kościele Santa Maria della Scala zostało odrzucone przez karmelitów w 1606. Współczesny Caravaggia, Giulio Mancini, pisze, że dzieło zostało odrzucone, ponieważ za modelkę do namalowania Dziewicy posłużyła dobrze znana prostytutka;^[16]

Giovanni Baglione, inny współczesny Caravaggia, twierdzi, że obraz odrzucono z powodu odsłoniętych nóg Marii^[17] — kwestia dekorum w obu przypadkach. Studiujący Caravaggia John Gash sugeruje, że dla karmelitów problem był nie tyle estetyczny, co teologiczny, ponieważ wersja Caravaggia nie wyrażała doktryny o Wniebowzięciu Marii, według której Matka Boska nie zmarła, a wstąpiła do Nieba. Ołtarz zamówiony w zastępstwie (wykonany przez jednego z najzdolniejszych naśladowców Caravaggia, Carlo Saraceni), nie ukazywał Dziewicy zmarłej, ale siedzącą i umierającą; i nawet to dzieło zostało odrzucone i zastąpione takim, które ukazywało Maryję wstępującą do Nieba otoczoną chórem aniołów. W każdym razie odrzucenie dzieł nie oznaczało, że sława Caravaggia ucierpiała. Dzieło Śmierć Dziewicy od razu po zdjęciu ze ścian kościoła znalazło nabywcę w Księciu Mantui, za namową Petera Paula Rubensa, a później zakupione zostało przez Jerzego I króla Anglii, by w końcu w 1671 roku skończyć we francuskiej kolekcji królewskiej.

Miłość zwycięży wszystko. 1602 - 1603. Olej na płótnie. 156 x 113 cm. Gemäldegalerie, Berlin. Caravaggio przedstawia kupidyna przeważającego nad wszelkimi ludzkimi wysiłkami: wojną, muzyką, nauką, rządem.

Jedyne świeckie dzieło z tych lat Miłość zwycięży wszystko, Caravaggio namalował w 1602 roku dla Vincenzo Giustianianiego, członka kręgu Del Monte. We wspomnieniach z początku XVII wieku model widnieje jako "Cecco", zdrobnienie od Francesco. To prawdopodobnie Francesco Boneri znany w latach 1610-1625 jako Cecco Caravaggia,^[18] z łukiem i strzałą depczący symbole wojny, pokojowych sztuk oraz nauki. Jest skąpo odziany i ciężko uznać śmiejącego się urwisa za rzymskiego boga Amora, tak samo jak trudno było uznać innych na wpół odzianych młodzieńców Caravaggia za anioły na innych płótnach. Najważniejszą cechą obrazu jest jego ambiwalentna rzeczywistość: to jednocześnie Amor i Cecco, tak jak Caravaggia Dziewice były jednocześnie Matkami Boskimi oraz rzymskimi prostytutkami, które do obrazów pozowały.

[edytuj] Wygnanie i śmierć (1606-1610)

Zaparcie się św. Piotra, około 1610. Olej na płótnie, 94 x 125 cm. Metropolitan Museum of Art, New York. W chiaroscuro kobieta kieruje dwa palce na Piotra, podczas gdy żołnierz kieruje trzeci. Za pomocą tych symboli Caravaggio opowiada historię Piotra, który trzykrotnie wyparł się Chrystusa.

Caravaggio wiódł burzliwe życie. Zasłynął awanturami, mimo iż w owym czasie tego typu zachowanie było na porządku dziennym; policyjne i sądowe akta na jego temat liczą wiele stron. 29 maja 1606 roku Caravaggio zabił, prawdopodobnie nieumyślnie, młodego mężczyznę, Ranuccio Tomassoni.^[19] Wcześnie jego wysoko postawieni patroni chronili go przed konsekwencjami jego eskapad, ale tym razem nie mogli zrobić nic. Caravaggio, wyjęty spod prawa, uciekł do Neapolu. Tam, poza rzymską jurysdykcją, chroniony przez rodzinę Colonna, najsłynniejszy malarz Rzymu stał się najsławniejszym malarzem Neapolu. Koneksje z rodziną Colonna zapewniły mu szereg ważnych zleceń kościelnych, w tym Matka Boska Różańcowa oraz Siedem łask.

Pomimo sukcesów w Neapolu, zaledwie po paru miesiącach Caravaggio wyjechał na Maltę, gdzie siedzibę główną mieli joannici, prawdopodobnie licząc, że patronat Alofa de Wignacourt, Wielkiego Mistrza zakonu, pomoże mu zdobyć uniewinnienie w związku ze śmiercią Tomassiego. Da Wignacourt okazał się być tak szczęśliwy z posiadania słynnego artysty jako nadwornego malarza Zakonu, że uczynił Caravaggia rycerzem Zakonu, co według wczesnego biografa mistrza, Belloriego, bardzo go uradowało. Główne dzieła z okresu maltańskiego to między innymi Ścięcie Jana Chrzciciela (jedyny obraz podpisany przez Caravaggia) oraz Portret Alofa de Wignacourt, a także portrety innych czołowych rycerzy. Późnym sierpniem 1608 roku Caravaggio został aresztowany i osadzony w więzieniu. Przez długi czas spekulowano na temat okoliczności otaczających nagłą zmianę szczęścia; jednak niedawne dochodzenie dowiodło, że był to wynik kolejne awantury, podczas której drzwi jednego z domów zostały wyważone a jeden z rycerzy Zakonu poważnie ranny.^[20] W grudniu Caravaggio został wydalony z Zakonu "jako wstrętny i zgniły członek."^[21]

Wskrzeszenie Łazarza (1609), Museo Regionale Uffici, Mesyna.

Przed wydaleniem Caravaggio uciekł na Sycylię w towarzystwie swojego dawnego kompana Mario Minnitiego, który był już żonaty i mieszkał w Syrakuzach. Wspólnie ruszyli na tryumfalną podróż, przez Syrakuzy do Mesyny i dalej do stolicy wyspy, Palermo. W każdym z tych miast Caravaggio zdobywał prestiżowe i dobrze płatne zlecenia. Dzieła z tego okresu to między innymi Pogrzeb św. Lucyny, Wskrzeszenie Łazarza oraz Adoracja pasterzy. Jego styl nadal ewoluował, ukazując fryzy postaci na dużych, pustych tłach. "Jego wspaniałe sycylijskie ołtarze izolują zacienione, żałośnie biedne postaci w rozległych połaciach czerni; sugerują desperacki strach i słabość człowieka, a za zarazem przekazują, z nową, aczkolwiek dołującą czułością, piękno upokorzenia miałkich, którzy odziedziczą świat."^[22] Ówczesne doniesienia obrazują człowieka, którego zachowanie stało się bardzo dziwne, śpiącego z bronią i w ubraniu, niszczącego płótna przy najdrobniejszej krytyce, szydzącego z lokalnych malarzy.^[23]

Po zaledwie dziewięciu miesiącach na Sycylii Caravaggio powrócił do Neapolu. Według jednego z najwcześniejszych biografów był on goniony przez wrogów na Sycylii i uznał, że najbezpieczniej będzie schować się pod protekcją rodziny Colonna aż do czasu uzyskania ułaskawienia od papieża (Pawła V), co umożliwiłoby mu powrót do Rzymu.^[24] W Neapolu namalował dzieła Zaparcie się św. Piotra, ostatnią wersję Jana Chrzciciela (Borghese) i swój ostatni obraz Męczeństwo św. Urszuli. Jego styl nadal ewoluował, św. Urszula uchwycona została w najbardziej dramatycznym momencie, gdy strzała wystrzelona przez króla Hunów przeszywa jej pierś, w odróżnieniu od wcześniejszych obrazów, na których postaci były nieruchome niczym pozujący modele. Ruchy pędzla były bardziej wolne i impresjonistyczne. Gdyby Caravaggio żył dłużej, najpewniej styl jego ewoluowałby w nowych, nieznanych kierunkach.

W Neapolu nieznany napastnik targnął się na życie Caravaggia. Początkowo doniesiono w Rzymie, że "słynny artysta" Caravaggio zmarł, później doniesiono, że jednak żyje, ale ma mocno zdeformowaną twarz. Caravaggio namalował Salome z głową Jana Czciciela, z własną głową na tacy, i wysłał obraz do Wignacourta jako prośba o wybaczenie. Pewnie też w tym czasie namalował Davida z głową Goliata, pokazując młodego Dawida z dziwnie zasmuconą miną patrzącego na poranioną głowę giganta, który przedstawia samego Caravaggia. Ten obraz mógł wysłać pozbawionemu skrupułów kochającemu sztukę kardynałowi Scipione Borghese, który miał moc wydawania uniewinnień lub ich wstrzymywania.^[25]

Latem 1610 roku Caravaggio wyruszył łodzią na północ, aby uzyskać ułaskawienie, które wydawało się pewne dzięki potężnym rzymskim przyjaciołom. Ze sobą miał ostatnie trzy obrazy, prezenty dla kardynała Scipione.^[26]Co nastąpiło nie jest jasne i istnieje wiele hipotez. Fakty są takie, że 28 lipca anonimowe avviso z Rzymu do książęcego dworu Turbino donosi o śmierci Caravaggia. Trzy dni później kolejne avviso mówi, że zmarł on na skutek gorączki. To były najwcześniejsze, lakoniczne doniesienia o jego śmierci, po których pojawiły się inne, bardziej szczegółowe. Ciała nieznaleziono.^[27]Przyjaciel Caravaggia, poeta, podał 18 lipca jako datę śmierci, a według ostatnich badań znaleziono notkę o śmierci Caravaggia tego właśnie dnia w Porto Ercole,^[28] blisko Grosseto w Toskanii.

[edytuj] Caravaggio artysta

[edytuj] Narodziny Baroku

Pojmanie Chrystusa, 1602. National Gallery of Ireland, Dublin. Zastosowanie przez Caravaggia techniki chiaroscuro widać na twarzach i zbroi, oświetlonych mimo braku widocznego źródła światła.

Caravaggio "zamienił oscuro (cienie) w chiaroscuro."^[29] Chiaroscuro było w użyciu długo przed jego wejściem na scenę, ale to właśnie Caravaggio zastosował tą techniką tak zdecydowanie, zaciemniając cienie i łapiąc obiekty w oślepiające światło. Za tym szła przenikliwa obserwacja zarówno obiektów fizycznych, jak i psychologicznej rzeczywistości, co czyniło go z jednej strony niewiarygodnie popularnym a z drugiej prowadziło do problemów ze zleceniami o tematyce religijnej. Pracował niezwykle szybko, z żywych modeli, kreśląc wstępne linie końcówką trzonka pędzla. Dla ówczesnych artystów takie podejście było skandaliczne, potępiali oni brak szkiców oraz idealizowania postaci. Dla Caravaggia modele byli podstawą jego realizmu. Niektórych udało się zidentyfikować, w tym Maria Minnitiego oraz kolegę-artystę Francesco Boneriego. Mario pozował do wczesnych dział świeckich, młody Francesco jako szereg aniołów, Janów Chrystusów oraz Dawidów na późniejszych płótnach. Wśród modelek zidentyfikowano Fillide Melandroni z obrazu Portret kurtyzany, Annę Bianchini z Marta i Maria Magdalena, oraz Magdalenę Antognetii (Lenę wymienioną w dokumentach sądowych z tzw. sprawy karczocha^[30], kochankę artysty), wszystkie, znane prostytutki, pozujące jako postaci religijne, Matka Boska oraz inne święte. Sam Caravaggio także pojawia się na kilku dziełach, jego ostatni autoportret jako świadek z prawej pochodzi z obrazu Męczeństwo św. Urszuli.^[31]

Wieczerza w Emaus, 1601. Olej na płótnie, 139 x 195 cm. National Gallery, Londyn

Caravaggio posiadał wyjątkową umiejętność wyrażania, w jednej pełnej życia scenie, przemijającej kluczowej chwili. Wieczerza w Emaus przedstawia uznanie Chrystusa przez jego uczniów; moment temu był towarzyszem podróży, opłakującym śmierć Mesjasza będąc obserwowanym przez właściciela tawerny, by za chwilę stać się Zbawcą. Na obrazie Powołanie św. Mateusza ręka świętego wskazuje na niego samego jak gdyby mówił on "Kto? Ja?", podczas gdy jego wzrok, wpatrzony Chrystusa już powiedział, "Tak, pójdę za Tobą". We Wskrzeszeniu Łazarza Caravaggio posunął się jeszcze dalej, pokazując fizyczny proces powstawania z martwych. Ciało Łazarza nadal jest w rękach śmierci, ale jego dłoń zwrócona w stronę Chrystusa, jest już żywa.

[edytuj] Caravaggioniści

Judyta odcinająca głowę Holofernesowi 1598-1599. Galleria Nazionale d'Arte Antica, Rzym.

Zawieszenie obrazu św. Mateusza w kaplicy Contarelli miało natychmiastowy wpływ na młodszych artystów Rzymu i caravaggionizm stał się nową drogą dla ambitnych, młodych malarzy. Pierwsi caravaggioniści to Giovanni Baglione (choć okres fascynacji Caravaggiem był krótki) oraz Orazio Gentileschi. W następnym pokoleniu to przede wszystkim Carlo Saraceni, Bartolomeo Manfredi i Orazio Borgianni. Gentileschi, mimo iż był zdecydowanie starszy, jako jedyny żył długo po 1620 roku, skończył na dworze Karola I w Anglii. Jego córka, Artemisia Gentileschi, również caravaggionistka, była jedną z najzdolniejszych z całego ruchu. Jednak w Rzymie i Włoszech to nie Caravaggio, ale Annibale Carracci, łączący elementy późnego Renesansu oraz lombardyjski realizm, ostatecznie triumfował.

Krótki pobyt Caravaggia w Neapolu spowodował powstanie istotnej szkoły neapolitańskich caravaggionistów, w tym Battistello Caracciolo oraz Carlo Sellitto. Caravaggionizm zakończył się tam wybuchem okropnej zarazy w 1656 roku, ale z racji, że Neapol był we władaniu Hiszpanii, właśnie przez Neapol caravaggionizm dotarł na Półwysep Iberyjski.

Grupa katolickich artystów z Utrechtu, tzw. utrechccy caravaggioniści, na początku XVII wieku jako studenci odbyli podróż do Rzymu i, jak opisuje Bellori, dzieła Caravaggia miały na nich bardzo duży wpływ. Po powrocie na północ styl zapożyczony od Caravaggia kwitł krótko, ale intensywnie w latach 20. za sprawą artystów takich jak Hendricks ter Brugghen, Gerrit van Honthorst, Andres Both oraz Dirck van Baburen. W następnych pokoleniach wpływ Caravaggia, choć mniejszy, widać na dziełach Rubensa, (który nabył Złożenie do grobu dla rodziny Gonzaga z Mantui i namalował kopię tegoż dzieła), Vermeera, Rembrandta oraz Velazqueza, który prawdopodobnie widział dzieła Caravaggia podczas wielu krótkich pobytów we Włoszech.

[edytuj] Śmierć, zapomnienie i odrodzenie się sławy

Złożenie do grobu (1602-1603). Pinacoteca Vaticana.

Sława Caravaggia nie przetrwała jego śmierci. Wprowadzone przez niego innowacje inspirowały Barok, ale artyści zapożyczyli dramatyzm chiaroscuro bez psychologicznego realizmu. Caravaggio miał bezpośredni wpływ na swojego kompana Orazio Gentileschi, jego córkę Artesmisię Gentileschi, na Francuzów, Georges de La Toura i Simona Voueta oraz Hiszpana Giuseppe Ribere. Po zaledwie paru dekadach jego dzieła zaczęto przypisywać mniej skandalicznym artystom, lub po prostu o nich zapominano. Barok, do rozwoju którego tak znacząco się przyczynił, poszedł naprzód, moda się zmieniła, a Caravaggio, w odróżnieniu od Caraccia, nigdy nie założył warsztatu i tym samym nie rozwinęła się szkoła, która kontynuowałaby jego technikę. Nie pozostawił on też po sobie podwalin psychologicznego podejścia do sztuki, które może być tylko wywnioskowane z ocalałych dzieł. Tym samym jego reputacja podatna była na ataki krytyków, co skrzętnie wykorzystali dwaj z jego najwcześniejszych biografów; Giovanni Baglione, malarz rywal szukający zemsty na Caravaggiu, oraz wpływowy XVII-wieczny krytyk Giovanni Bellori, który go nie znał, ale był pod wpływem francuskiego malarza klasycznego, Poussin, który także nie znał Caravaggia, ale gardził jego dziełami.^[32]

W latach 20. XX wieku krytyk Roberto Longhi ponownie zwrócił uwagę szerszej publiczności na Caravaggia i wpisał go w europejską tradycję malarstwa: "Ribera, Vermeer, La Tour i Rembrandt nigdy by bez niego nie istnieli. A sztuka Delacroix, Courbeta oraz Manet byłaby zupełnie inna."^[33] Wpływowy Bernard Berenson zgodził się z Longhim: "Za wyjątkiem Michała Anioła, żaden inny włoski malarz nie wywarł tak wielkiego wpływu."^[34]

[edytuj] Współczesna tradycja

Ścięcie św. Jana Chrzciciela, 1608. Oratorium Katedry św. Jana, Valletta.

W wiele dużych muzeów sztuki, na przykład w Detroit czy Nowym Jorku, są całe pomieszczenia pełne dziesiątek dzieł wielu artystów posiadające cechy dzieł Caravaggia; nocne sceny, dramaturgia oświetlenia, zwykli ludzie w roli modeli, realistyczne przedstawienie natury. W czasach nowożytnych malarze tacy jak Norweg Odd Nedrum czy Węgier Tibor Csernus nie ukrywają prób naśladowania Caravaggia, a współczesny artysta amerykański, Doug Ohlson, składa mu hołd za wpływ, jaki wywarł na jego sztukę. Reżyser Derek Jarman opowiedział legendę Caravaggia w filmie "Caravaggio"; holenderski fałszerz Han van Meegeren używał oryginalnych dzieł Caravaggia przy podrabianiu dzieł dawnych mistrzów.

Tylko około 50 dzieł Caravaggia przetrwało. Jedno z nich, Powołanie św. Piotra i Andrzeja, zostało ostatnio zidentyfikowane jako dzieło Caravaggia i poddane renowacji. Dzieło leżało w magazynie w Hampton Court, omyłkowo oznakowane jako kopia. Co najmniej kilka dzieł zaginęło lub mogło zaginąć ostatnimi czasy. Richard Francis Burton pisze o "obrazie św. Różańca (w muzeum Wielkiego Księcia Toskanii), ukazującym krąg trzydziestu mężczyzn "turpiter ligati", który uważa się za zaginiony. Wiadomo również, że obraz przedstawiający Anioła został zniszczony w trakcie bombardowania Drezna. Zachowały się natomiast czarnobiałe fotografie dzieła.

[edytuj] Lista obrazów

Nr	Tytuł	Rok	Wymiary	Miejsce przechowywania	Ilustracja
1.	Chłopiec z koszem owoców	ok. 1593-1594	70 x 67 cm	Rzym, Galeria Borghese
2.	Chłopiec z wazonem róż (kopia?)	1593-1594	67,3 x 51,8 cm	Atlanta, Art Galleries of Atlanta, High Museum of Art
3.	Chory Bachus	ok. 1593-1594	67 x 53 cm	Rzym, Galeria Borghese
4.	Szulerzy lub Gra w karty	ok. 1594-1595		Forth Worth, Kimbell Art Museum
5.	Chłopiec ugryziony przez jaszczurkę	ok. 1595		Londyn, National Gallery
6.	Koncert młodzieńców	ok. 1595-1596	92 x 118,5 cm	Nowy Jork, Metropolitan Museum of Art
7.	Wróżenie z ręki	ok. 1596-1597	99 x 131 cm	Paryż, Luwr
8.	Bachus	ok. 1596-1597	95 x 85 cm	Florencja, Galleria Ufizi
9.	Lutnista	1596-1597	100 x 126,5 cm	Nowy Jork, kolekcja prywatna, obecnie wypożyczona Museum of Art
10.	Św. Maria Magdalena pokutująca	1596-1597	122,5 x 98,5 cm	Rzym, Galleria Pamphilii
11.	Nawrócenie Marii Magdaleny lub Św. Marta i Maria Magdalena	ok. 1598	100 x 134,5 cm	Detroit, Detroit Institute of Art
12.	Narcyz	ok. 1598-1599	122 x 92 cm	Rzym, Galleria Nazionale d'Arte Antica
13.	Judyta ścinająca głowę Holfernesa	1599	145 x 195 cm	Rzym, Galleria Nazionale d'Arte Antica
14.	Portret Maffeo Barberiniego (późniejszy Urban VIII)	ok. 1598-1599		Florencja, kolekcja prywatna
15.	Ofiarowanie Izaaka	1596	116 x 173 cm	Princeton, Collection Barbara Piasecka Johnson
16.	Ofiarowanie Izaaka	1603	104 x 135 cm	Florencja, Galleria degli Uffizi
17.	Kosz z owocami	ok. 1598-1599		Mediolan, Pinacoteca Ambrosina
18.	Święty Jan Chrzciciel	1599-1600	129 x 94 cm	Rzym, Musei Capitolini, Pinacoteca
19.	Powołanie św. Mateusza	1599-1600	322 x 340 cm	Rzym, kaplica Contarelli w kościele San Luigi dei Francesi
20.	Męczeństwo św. Mateusza	1599-1600	323 x 343 cm	Rzym, kaplica Contarelli w kościele San Luigi dei Francesi
21.	Wieczerza w Emaus	1601	141 x 196,2 cm	Londyn, National Gallery
22.	Nawrócenie św. Pawła	1601	230 x 175 cm	Rzym, kaplica Cerasi w kościele Santa Maria del Popolo
23.	Ukrzyżowanie św. Piotra	1601	239 x 175 cm	Rzym, kaplica Cerasi w kościele Santa Maria del Popolo
24.	Św. Mateusz z aniołem	1602	295 x 195 cm	Rzym, kaplica Cerasi w kościele Santa Maria del Popolo
25.	Złożenie do grobu	1602-1603	250 x 150 px	Rzym, Sant' Agostino
26.	Amor Zwycięski	ok. 1602-1603	156 x 113 cm	Berlin, Staatliche Museeum zu Berlin
27.	Ecce Homo	1605	128 x 103 cm	Genua, Galleria Municipale
28.	Św. Hieronim piszący	ok. 1606	112 x 157 cm	Rzym, Galeria Borghese
29.	Siedem uczynków miłosierdzia	1606	390 x 260 cm	Neapol, Pio Monte della Misericordia
30.	Śmierć Marii	ok. 1606	369 x 245 cm	Paryż, Luwr
31.	Madonna Różańcowa	1607	364,5 x 249,5 cm	Wiedeń, Kunsthistorisches Museum
32.	Dawid z głową Goliata	1607	90,5 x 116 cm	Wiedeń, Kunsthistorisches Museum
33.	Cierniem koronowanie	1607	127 x 165,5 cm	Wiedeń, Kunsthistorisches Museum
34.	Ścięcie św. Jana Chrzciciela	1608		Valletta, Oratorium Katedry św. Jana
35.	Wskrzeszenie Łazarza	1609		Mesyna, Museo Regionale Uffici
36.	Zaparcie się św. Piotra	ok. 1610	94 x 125 cm	Nowy Jork, Metropolitan Museum of Art

[edytuj] Przypisy

[edytuj] Bibliografia

[edytuj] Główne źródła

Główne źródła dotyczące życia Caravaggia to:

• Giulio Mancini komentuje życie Caravaggia w Considerazioni sulla pittura, c.1617-1621
• Giovanni Baglione Le vite de' pittori, 1642
• Giovanni Pietro Bellori's Le Vite de' pittori, scultori et architetti moderni, 1672

Wszystkie dzieła zostały wydrukowany ponownie u Howarda Hibbarda w "Caravaggio" oraz w aneksie do "Caravaggio" Catherine Puglisi, podczas gdy biografia autorstwa Baglione dostępna jest online (patrz Linki).

[edytuj] Źródła poboczne

• John Spike, przy udziale Michèle Kahn Spike, Caravaggio z Katalogiem dzieł na płycie CD-ROM, Abbeville Press, Nowy Jork (2001) ISBN 978-0-7892-0639-8
• John Gash, Caravaggio, Chaucer Press, (2004) ISBN 1-904449-22-0
• Rosa Giorgi, Caravaggio: Master of light and dark - his life in paintings, Dorling Kindersley (1999) ISBN 978-0-7894-4138-6
• Howard Hibbard, Caravaggio (1983) ISBN 978-0-06-433322-1
• Helen Langdon, Caravaggio: A Life, Farrar, Straus and Giroux, 1999 (oryginalne brytyjskie wydanie 1998) ISBN 978-0-374-11894-5
• Gilles Lambert, Caravaggio, Taschen, (2000) ISBN 978-3-8228-6305-3
• Alfred Moir, The Italian Followers of Caravaggio, Harvard University Press (1967) (ISBN niedostępny)
• Catherine Puglisi, Caravaggio, Phaidon (1998) ISBN 978-0-7148-3966-0
• Peter Robb, M, Duffy & Snellgrove, 2003 poprawiona wersja (oryginalna wersja 1998) ISBN 978-1-876631-79-6
• Maurizio Calvesi, Caravaggio, Art Dossier 1986, Giunti Editori (1986) (ISBN niedostępny)
• Walter Friedlaender, Caravaggio Studies, Princeton: Princeton University Press 1955.

[edytuj] Bibliografia w języku polskim

• Caravaggio, Siechnice 1999 (Wielcy Malarze, nr 65)
• R. Giorgi, Caravaggio, Warszawa 2006 (Klasycy Sztuki)
• L. Gilles, Caravaggio, Kolonia 2007.
• J. Harr, Zaginiony obraz. W poszukiwaniu arcydzieła Caravaggia, Wrocław 2007.
• H. Langdon, Caravaggio, Poznań 2003.
• D. Steward, Caravaggio. Awanturnik i geniusz, Wrocław 2003.

[edytuj] Linki zewnętrzne

Biografia

• [http://www.bergerfoundation.ch/Caravage/F/index.html Caravaggio, Le Prince de la Nuit)
• Caravaggio in " L'encyclopédie de L'Agora" (po francuski)
• "Caravaggio CV" – życie artysty z ilustracjami

Dzieła

• Caravaggio, Michelangelo Merisi da Caravaggio WebMuseum, strona paryska
• Caravaggio at Olga's Gallery 61 dzieł