Ołtarz z Trzeboni
Z Wikipedii
Ołtarz z Trzeboni - czołowy przykład gotyckiego malarstwa tablicowego w Czechach. Wykonany przez anonimowego artystę znanego w literaturze jako Mistrz Ołtarza z Trzebonia. Zalicza się to dzieło do przykładów kierunku artystycznego w sztuce gotyckiej zwanego "stylem pięknym". Pierwotnie wykonany dla kościoła św. Idziego w Trzeboni, obecnie zachowane trzy kwatery stanowią eksponaty w Galerii Narodowej w Pradze.
Wszystkie tablice mają wymiary 132x92 cm. Malowane techniką tempery tablice przedstawiają wydarzenia z życia Chrystusa: Modlitwę w Ogrójcu, Złożenie do grobu, oraz Zmartwychwstanie.
Spis treści |
[edytuj] Opis i analiza
[edytuj] Modlitwa w Ogrójcu
Centralne miejsce kompozycji zajmuje ukazany w profilu klęczący Chrystus, do którego zwraca się anioł znajdujący się w prawym, górnym narożniku kompozycji. Obok Jezusa na skalistej rozpadlinie stoi kielich. Po prawej stronie Jezusa ukazano trzech śpiących Apostołów – od góry: stronie Święci:Jakub Starszy Jan Ewangelista oraz Piotr. Przy górnym lewym narożniku wyłaniają się uzbrojenie w rycerskie zbroje. Dynamiczną kompozycję tworzy szereg ukosów, które tworzą zarówno jak poza Jezusa, relacja Zbawiciela z aniołem, postaci apostołów, zarówno jak skaliste rozpadliny. Kolorystyka oscyluje wokół stonowanych brązów, oraz intensywnych czerwieni (niebo i szaty Św. Jana) błękitów oraz złocieni. Oprócz skalistego krajobrazu scenerię tworzą rozproszone po całej kompozycji drzewa oraz mniejsze elementy przyrody, m.in. kwiaty i ptaki.
[edytuj] Złożenie do grobu
W tym obrazie ukazano moment składania ciała Chrystusa do sarkofagu. Podobnie jak w obrazie z Modlitwą w Ogrojcu zastosowano kompozycję diagonalną oraz wyróżniono postać Chrystusa którego cechuje silnie zaznaczona sztywność ciała nakrytego przezroczystym całunem. Zarówno jak masywny kamienny sarkofag, oraz lekko zdynamizowane za pomocą lekkiego ruchu ciało Chrystusa silnie zaznaczają przekątną, dzielącą obraz na dwie części o odmiennej kolorystyce. Powyżej grobu przedstawiono Józefa z Arymatei i Nikodema, Trzy Marie - od lewej Maria Magdalena, Maria córka Kleofasa oraz Matka Boża i Św. Jan Ewangelista. Na twarzach postaci widać silny ładunek uczuciowy, nie widać rozpaczy, którą zastąpiono nastrojem żalu i zadumy. Przejmująca zdaje się być Maria, która sugestywnie kieruje wzrok na Chrystusa. Głowę ma nakrytą biała chustą która ma plamy krwi, oraz utrzymane w jasnym błekicie szaty, co stanowi drugi najważniejszy akcent kolorystyczny. Postaci mają szaty o bardzo nasyconych barwach, artysta świadomie podkreślając kontrast kolorystyczny zastosował swoistą grę barw między zewnętrznymi, a wewnętrznymi stronami szat. I tak np. utrzymany w ruchliwej pozie Św. Jan jest ubrany w szkarłatne szaty, które kontrastują nie tylko z szatami Marii, z oliwkowym ubiorem Marii Kleofasowej ale również z żółcieniami wzbogacającymi ubiór apostoła. Dolną część obrazu tworzy widok grobu utrzymany w szarych tonacjach. Ponadto widoczną w niewielkich fragmentach krajobrazową scenerię tworzą rozmieszczone w trzech narożach drzewa.
Modlitwa w Ogrójcu, Złożenie do grobu, Zmartwychwstanie - fragmenty Ołtarza z Trzeboni - ok. 1380, Národni Galerie, Praga
[edytuj] Zmartwychwstanie
Jezus Chrystus ukazany jest tu ukazany w pełnym majestacie i jako triumfator dokonuje błogosławieństwa. Odziany jest w czerwoną szatę symbolizującą przelaną krew, trzyma w lewej chorągiew zawieszoną na długim drzewcu zwieńczonym złotym krzyżem. Artysta konsekwentnie rozwija kompozycję opartą na przekątnych, które wyznaczają monumentalny, zapieczętowany zakryty masywnym wiekiem sarkofag, oraz usytowanie i leżąca poza żołnierzy otaczających grób. Uwagę zwraca ich ubiór ze silnymi akcentami kolorystycznymi. Podobnie jak w obrazie Modlitwa w Ogrójcu (gdzie w niewielkim fragmencie widać uzbrojonych siepaczy) malarz zastępuje ponadczasowe "ewangeliczne" szaty szczegółowo opracowanymi zbrojami, w tym przypadku mmy do czynienia ze swoistym studium uzbrojenia. Tym samym poznajemy Mistrza Ołtarza z Trzeboni jako znawcę ówczesnych strojów rycerskich i militariów. Ze znawstwem maluje różnorodne nakrycia głowy, typy broni i inne elementy rycerskiego ekwipunku. Ukazany w lewym narożniku wojownik, który ze zdumieniem patrzy się na Chrystusa odziany jest w zbroję nakrytą kaftanem, z rogiem i sztyletem przytwierdzonym do pasa, długim mieczem i tarczą o szpiczastym okuciu typu umbo. Głowę ma nakrytą czepcem kolczym oraz hełmem typu przyłbica z podniesioną zasłoną na twarz. Artysta znowu używa kontrastów - delikatnie malowane szarości i oliwki elementów zbroi kontrastują z żółciami nałokcic i nakolanników i przede wszystkim z cynobrowym kaftanem. Najsilniejsze akcenty kolorystyczne znajdują się w górnej partii kompozycji - występują kontrasty ciemnej oliwki z ostrą czerwienią "dwustronnych" kolorystycznie szat Zbawiciela, co więcej, kolorystyka odzienia, ciała i aureoli kontrastują się wzajemnie, oraz z utrzymaną w ciemnych brązach skalistym krajobrazem i czerwonym niebem. W róznych częściach obrazu występują drobne jasne akcenty, takie jak gwiazdy na niebie, pojedyncze rośliny czy ptaki, które cechuje realizm, co umożliwia to zidentyfikowanie roślin i zwierząt Można tu mówić o studium natury, którego szczytowym osiągnięciem w sztuce gotyckiej tego okresu jest obraz Mistrza Górnoreńskiego - "Rajski ogród".
[edytuj] Rewersy kwater
Na rewersach zachowanych kwater znajdują się całopostaciowe wizerunki Świętych, które umieszczone są w trójosiowych baldachimach które cechuje przestrzenność. Ukazane en trois quartes postaci cechuje dynamiczność; zaznaczona nie tylko przez kontrapost, lecz przede wszystkim przez układ draperii. Artysta bynajmniej nie jest skłonny do dalekiej idealizacji - pomimo zachowanej charakterystycznej dla stylu pięknego dworskości, artysta nie zrezygnował z ukazania niektórych cech fizjonomicznych, sugerujących np. młody czy sędziwy wiek. Delikatne, pełne wdzięku twarze niewiast kontrastują z twarzą Św. Hieronima.
Identyfikację postaci wskazują charakterystyczne dla danej osoby cechy fizjonomiczne, oraz przede wszystkim atrybuty.
Na rewersie kwatery z "Modlitwą w Ogrójcu" ukazane są: ŚŚ. Katarzyna Aleksandryjska, Maria Magdalena i Małgorzata; rewers "Złożenia do grobu" zawiera wizerunki ŚŚ. Idziego, Grzegorza i Hieronima, na odwrociu "Zmartwychwstania" ukazani są trzej apostołowie ŚŚ. Jakuba Mniejszego, Bartłomieja i Filipa.
[edytuj] Datowanie
Najbardziej prawdopodobne jest to iż kwatery stanowiły skrzydła ruchome nastawy ołtarzowej w kształcie poliptyku. Nie jest wiadome jak pierwotnie wyglądał ołtarz w kościele Św. Idziego. Malowidła zostały wykonane ok. 1380 r.
[edytuj] Bibliografia
Antonín Matějček, Jaroslav Pešina: Czech Gothic painting, Praha 1950
