Oflag II C Woldenberg

Z Wikipedii

Oflag II C Woldenberg – niemiecki hitlerowski obóz jeniecki (oflag) przeznaczony dla oficerów polskich i ich ordynansów, istniejący podczas II wojny światowej.

Oflag II C był usytuowany ok. 1 km od miasta Dobiegniew, zajmował powierzchnię ok. 25 ha. Jego budowa, rozpoczęta na przełomie 1939 i 1940 r., została ostatecznie zakończona w II poł. 1941 r. Obóz budowało ok. 500 polskich żołnierzy, którzy pomimo ostrej zimy zostali zakwaterowani w drewnianych barakach i pod namiotami. Ostatecznie postawiono 25 murowanych baraków mieszkalnych, przydzielonych na 2 części niewielką prymitywną umywalnią, które były przeznaczone na kwatery dla jeńców oraz 6 budynków przewidzianych na sale wykładowe, pracownie, siedzibę polskiej administracji obozu itp. Ponadto powstały 2 kuchnie oraz budynki przeznaczone na kantynę, salę teatralną, kawiarnię, salę odczytową i zielarnię. Na terenie przedobozia znajdowała się izba chorych, warsztaty naprawcze różnego typu, łaźnia i areszt. Oddzielną część obozu stanowiły budynki komendantury obozu. Cały obóz otoczony był podwójnym płotem z drutu kolczastego o szerokości 2 m i wysokości 2,5 m. Dookoła obozu rozmieszczono 8 wież strażniczych z lekkimi i ciężkimi karabinami maszynowymi, ruchome reflektory oraz aparaty telefoniczne. Poszczególne części obozu także oddzielał od siebie płot z drutu kolczastego. Organizacyjnie Oflag II C Woldenberg dzielił się na 2 części: Obóz "Wschód" i Obóz "Zachód", a każda z nich na 3 bataliony (każdy liczący ok. 1 tys. jeńców), zaś te na kompanie (po 2 w każdym baraku).

Niemcy sukcesywnie zwozili polskich jeńców z wielu małych oflagów rozsianych po całym terytorium III Rzeszy i terenach do niej włączonych. Pierwsza grupa Polaków licząca 495 oficerów i 172 ordynansów przybyła do obozu 28 maja 1940 r. Koncentracja jeńców trwała do kwietnia 1942 r., kiedy przywieziono 804 oficerów z Oflagu X C Lubeka. Wówczas też osiągnięto najwyższy stan osobowy w historii obozu - 6740 jeńców, w tym 5944 oficerów i 796 posiadających niższe stopnie wojskowe. W II poł. 1944 r. w obozie znaleźli się też członkowie AK – uczestnicy Powstania Warszawskiego.

Polskimi najstarszymi obozu byli kolejno:

• płk Ignacy Misiąg,
• płk Stefan Biestek,
• płk Wacław Szalewicz,
• płk Wacław Młodzianowski.

W obozie prowadzono działalność kulturalno-oświatową (kursy nauczycielskie, biblioteki barakowe, koła zawodowe, kluby sportowe), która po pewnym czasie została podporządkowana Komisji Kulturalno–Oświatowej, powołanej przez najstarszego obozu. W jej skład wchodziły 4 Wydziały: Kursów i Kół Naukowych, Imprez Artystycznych, Bibliotek, Wychowania Fizycznego i Sportu. Zajmowała się ona m.in. organizowaniem poszczególnych kursów i zapewnieniem im sal wykładowych, koordynacją prac kół naukowych, przedstawiała plany zajęć niemieckiej komendzie obozu do zatwierdzenia. Naukowcy przebywający w obozie prowadzili seminaria, odczyty, wykłady, np. prof. Kazimierz Michałowski, który w ramach utworzonego przez siebie Instytutu Orientalistycznego prowadził seminarium egiptologiczne. Powstały 4 instytuty językowe, działały liczne koła środowiskowe, m.in. Koło Nauczycielskie, Koło Rolników, Koło Prawników, Koło Socjologów, Koło Spółdzielców, Koło Leśników, Koło Lekarzy Weterynarii. Zorganizowano również 2-letni Nauczycielski Instytut Pedagogiczny oraz Studium Dokształcania Politechnicznego. Na terenie obozu powstały również teatry (dwa dramatyczne i jeden kukiełkowy), w których występowali m.in. zawodowi aktorzy: Kazimierz Rudzki, Janusz Ziejewski, Jan Koecher. Działalność artystyczną rozwinęli plastycy, którzy wykonali wiele interesujących prac (znaczki poczty obozowej, obrazy, rzeźby, drzeworyty, biżuteria), prezentowanych następnie na licznych wystawach obozowych. W maju 1942 r. powołana została do życia Komisja Pocztowa i rozwinął się stały ruch pocztowy. W obozie wychodziła gazeta Za drutami, redagowana przez jeńców z Markiem Sadzewiczem na czele. Od jesieni 1940 r. wydawano też nielegalnie pismo pt. Zadrucie, a także Dziennik Obozowy.

W obozie niemal od razu rozwinęła się działalność konspiracyjna. Powstała konspiracyjna organizacja wojskowa, kierowana początkowo przez płk. I. Misiąga, a od 1942 r. – przez gen. bryg. Jana Chmurowicza, przybyłego z Oflagu VII A Murnau. Głównym jej celem było podtrzymywanie wśród jeńców woli walki oraz przygotowywanie ucieczek, których było ponad 20, m.in. 19 marca 1942 r. miała miejsce udana ucieczka 5 jeńców, których wyprowadził z obozu kpt. Zdzisław Pacak-Kuźmirski przebrany w mundur wartownika i uzbrojony w drewnianą imitację karabinu typu Mauser. Ogółem uciekło z obozu 34 oficerów i szeregowych. W 1944 r. na terenie obozu zorganizowano w porozumieniu z jeńcami obozu II D Gross-Born konspiracyjny batalion wchodzący w skład organizacji Odra i składający się z jeńców pracujących poza obozem. W wypadku posuwania się ofensywy radzieckiej na zachód miał on organizować dywersję na tyłach wojsk niemieckich. W obozie rozwinęły podziemną działalność także różne ugrupowania polityczne, będące odpowiednikami działających w kraju przed wojną i podczas wojny partii politycznych. Nowym ugrupowaniem było natomiast Dobrowolne Zrzeszenie Wolnych Obywateli Nie Skompromitowanych Politycznie (DZWON).

Pod koniec 1944 r. podjęto tajne przygotowania do opanowania obozu w wypadku opuszczenia go przez Niemców z chwilą zbliżania się frontu. Jednakże nie doszło do tego. Niemcy ewakuowali obóz w dwóch grupach: 25 stycznia 1945 r. jeńcy z obozu Zachód i po tej dacie z obozu Wschód. Ci drudzy zostali wyzwoleni 30 stycznia przez wojska radzieckie w majątku Dziedzice pod Barlinkiem.

[edytuj] Ewakuacja Oflagu II C Woldenberg

24 stycznia niemieckie władze oflagu II C Woldenberg otrzymały zarządzenie o postawieniu obozu w stan gotowości marszowej. W godzinach przedpołudniowych następnego dnia rozpoczęła się ewakuacja. Sformowano dwie kolumny: "Wschód" (I, II i III bataliony) i "Zachód" (IV, V i VI bataliony). Na miejscu pozostało 153 chorych pod opieką polskiego lekarza. Początkowym celem ewakuacji miał być Kostrzyn (Küstrin), ostatecznie skierowano się w kierunku Szczecina. Późnym wieczorem kolumna "Wschód" dotarła do Tuczna (Schönrade), a "Zachód" do Żabicka (Seegenfelde). Wskutek trudności aprowizacyjnych pozostawały tam przez dwa dni. 28 stycznia wieczorem kolumna "Wschód" osiągnęła kolejno Niesporowice (Hasselbusch), Barlinek (Barlinchen), by ostatecznie zatrzymać się w Dziedzicach (Deetz), gdzie 30 stycznia ok. 3 tys. jeńców odzyskało wolność.

Losy kolumny "Zachód" potoczyły się odmiennie. Z braku miejsca w Żabicku IV batalion skierowano do Bobrówka (Breitenstein), gdzie 30 stycznia po opuszczeniu go przez niemiecką eskortę doczekał wolności. Dwa pozostałe bataliony eskorta doprowadziła do Szczecina. Ostatecznie dotarły za Łabę, gdzie po trzech miesiącach jeńcy doczekali zakończenia wojny i wolności.

W czasie oswobadzania jeńców w Deetz przez Armię Czerwoną doszło do tragedii. Czołg z radzieckiej czołówki pancernej oddał strzał do stodoły, w której przebywała grupa jeńców. Od wybuchu rozpryskowego pocisku poległo i zostało rannych ok. 50 osób.

Polegli lub zmarli od ran:

1. Balkowski Zygmunt, kpt. sł. st. piechoty, d-ca 3 ckm/26 pp

2. Chorowicz Jan, ppor.

3. Dąbkowski Tadeusz, ppor. (por.?) marynarki

4. Hulanicki Jeremi, ppor. marynarki

5. Jabłoński Witold II, mjr dypl. kawalerii, sztab Armii "Łódź" (*)

6. Jakubowski Lucjusz, ppor. marynarki

7. Jougan Alfred Maria, kpt. marynarki, d-ca Oddziału Kutrów (obrona Helu)

8. Juściński Czesła Marian, rtm. kawalerii, dow. 4/17 p.uł.

9. Kaczmarek Bernard Antoni, por. rez. kawalerii, dow. pocztu 7 psk

10. Kajda Walerian, ppor. rez. kawalerii, dow. I /szw. kolarzy / 7 psk

11. Klonowski Józef, por. rez. kawalerii, dow. II /2/ 15 p.uł.

12. Kluczewski Roman, ppor.

13. Konasiewicz Tadeusz Stanisław, kpt. sł. st. piechoty, kmdt KG 2 DP Leg.

14. Kycia Michał Franciszek, kmdr ppor., oficer Flotylli Pińskiej

15. Sielanka Józef, kpt. marynarki, inż., obrońca Helu

16. Siwicki Kazimierz, kpt. marynarki, inż., obrońca Helu

17. Skowroński Brunon, ppor. sł. st., obserwator 4 p.lot.

18. Strupczewski Jan, por. marynarki, inż., obrońca Helu

19. Strzyżewski Narcyz, ppor. (por?) marynarki, LOW

20. Wąsowicz Stanisław, dr, kmdr, ppor. sł. st., lekarz Marynarki Wojennej

21. Łapawa Jan, chor. marynarki

(*wg innych źródeł poległ 1945 w AK?, czy w LWP pod Berlinem?) Spoczywają w większości na cmentarzu w Dziedzicach, oraz w Barlinku i Gorzowie.

Źródła:

• Pertek Jerzy, Mała flota wielka duchem
• Kryska-Karski Tadeusz, Straty Korpusu Oficerskiego 1939-1945

Oflag II C Woldenberg należał do kategorii wzorcowych obozów jenieckich, gdzie nie dochodziło do rażących naruszeń konwencji genewskich.

Jeńcami obozu byli m. in.:

• prof. Kazimierz Michałowski (archeolog)
• prof. Jerzy Hryniewiecki (architekt)
• prof. Stanisław Horno-Popławski (rzeźbiarz)
• dr Jerzy Młodziejowski (geograf)
• dr Witold Starkiewicz (lekarz)
• Adam Rapacki (późniejszy minister spraw zagranicznych PRL)
• Stanisław Strugarek (dziennikarz)
• Stefan Flukowski (poeta)
• kpt. dypl. Józef Kuropieska (późniejszy generał WP)
• Kazimierz Rudzki (aktor)
• Marian Brandys (prozaik, reportażysta, dziennikarz)
• kpt. Zdzisław Pacak-Kuźmirski (jeden z dowódców obrony Woli we wrześniu 1939 r.)
• kpt.Franciszek Dąbrowski (zastępca komendanta Wojskowej Składnicy Tranzytowej na Westerplatte, dowódca obrony Westerplatte)
• ppor. Zdzisław Kręgielski (dowódca placówki "Przystań" podczas obrony Westerplatte)
• Kazimierz Świtalski (premier w okresie II Rzeczypospolitej)
• mjr Feliks Miklas (oficer 43 Pułku Piechoty Legionu Bajończyków)

[edytuj] Współczesne tradycje

Od 1994 r. istnieje w Dobiegniewie Fundacja Woldenberczyków, której zadaniami jest wspieranie działalności Muzeum Woldenberczyków w Dobiegniewie oraz szkół podstawowych wolndenberczyków w Dobiegniewie i Dziedzicach, a także ochrona miejsc pamięci narodowej, związanych z działalnością i pobytem woldenberczyków na Ziemi Gorzowskiej. Przyznaje ona jednorazowe nagrody i stypendia dla młodzieży szkolnej i studentów z terenu Dobiegniewa i Dziedzic.

[edytuj] Bibliografia

• oprac. Józef Machowski, Poczta polska Obozu II C Woldenberg, Kraków 1963
• Józef Bohatkiewicz, Oflag II C Woldenberg, Warszawa 1971
• Oflag II C Woldenberg: wspomnienia jeńców, Warszawa 1984
• Józef Kuropieska, Obozowe refleksje Oflag II c, Kraków 1985
• Jan Olesik, Oflag II c Woldenberg, Warszawa 1988
• Konspiracja w Oflagu II c Woldenberg: łączność Oflagu II c z krajem i ze światem w relacji kpt. Bronisława Petrycha, Dobiegniew-Warszawa 1993
• Bernard Drzyzga, Drogi do wolności: ucieczki z Oflagu II C Woldenberg do AK, Dobiegniew-Warszawa 1996
• Franciszek Banach, Życie jeńców polskich w obozie Woldenberg 1940-1945, Dobiegniew-Warszawa 1996
• Wacław Kotański, Kronika środowiska Woldenberczyków Pomorza Zachodniego w Szczecinie: 1956-1981, Dobiegniew-Warszawa 1996
• Andrzej Zaćmiński, Życie polskie w Oflagu IIC – Woldenberg, Dobiegniew-Warszawa 1997
• Wizytacja Oflagu II C Woldenberg przez wizytatorów Międzynarodowego Czerwonego Krzyża Genewa -Szwajcaria w latach II wojny światowej, Dobiegniew-Warszawa 1997
• Walka Woldenberczyków z III Rzeszą 1939-1945, Dobiegniew-Warszawa 1998
• XV Krajowy Zjazd Woldenberczyków: 5-6 IX 1998 r., Dobiegniew-Warszawa 1998