Pan Twardowski (postać)
Z Wikipedii
Pan Twardowski - postać szlachcica polskiego, który, wedle podania, zaprzedał duszę diabłu. Pan Twardowski jest głównym bohaterem kilku baśni i legend, z których niemal każda przedstawia odmienną historię. Jedna z najbardziej znanych głosi, że obecnie przebywa on na Księżycu.
Spis treści |
[edytuj] Legenda
Wedle legendy, Twardowski był szlachcicem, zamieszkującym w Krakowie w XVI wieku. Zaprzedał duszę diabłu w zamian za wielką wiedzę i znajomość magii. Chciał jednakże przechytrzyć diabła, więc do podpisanego z nim cyrografu dodał paragraf mówiący o tym, że diabeł może zabrać jego duszę do piekła jedynie w Rzymie, do którego mistrz wcale nie planował się udawać.
Z pomocą czarta Twardowski zyskał bogactwo i sławę, w końcu stając się dworzaninem króla Zygmunta Augusta. Król ów po śmierci swej małżonki otoczył się astrologami,alchemikami i magami. Jak głoszą legendy, to właśnie Twardowskiemu udało się wywołać ducha zmarłej Barbary, czego dokonał dzięki zastosowaniu magicznego Lustra Twardowskiego.
Po wielu latach, w karczmie pod nazwą Rzym, bies dopadł w końcu Twardowskiego. W czasie uprowadzenia tenże miał modlić się do Marii (lub według innej wersji śpiewać kościelną pieśń), przez co diabeł zgubił go po drodze. Twardowski wylądował na Księżycu, gdzie przebywa po dziś dzień, obserwując poczynania ludzi na Ziemi. Inna z legend mówi, że diabeł uwolnił Twardowskiego, gdyż w cyrografie zawarte było, że może zabrać jego duszę, gdy ten w Rzymie (karczma w Suchej Beskidzkiej) wypowie jego imię. A jak głosi legenda nikt nie znał tego imienia. Twardowski zauważył ten fakt, gdy diabeł zabierał go ze sobą. Puścił więc diabeł Twardowskiego, ten zaś zamiast spaść na ziemię, wylądował na księżycu. Jest tam do dzisiaj.
Postać Twardowskiego wykazuje szereg paraleli z pochodzącą z niemieckojęzycznego kręgu kulturowego postacią Fausta, znaną m.in. z dzieł Goethego, Thomasa Manna, czy średniowiecznych ksiąg jarmarcznych.
[edytuj] Postać autentyczna
Postać Pana Twardowskiego wzorowana jest prawdopodobnie na jednym z czarnoksiężników króla Zygmunta Augusta, Janie Twardowskim. Tenże miał rzeczywiście istnieć i wywołać ducha zmarłej Barbary Radziwiłłówny.
Z drugiej strony podejrzewa się, iż w rzeczywistości Jan Twardowski był Niemcem. Studiował w Wittenberdze najprawdopodobniej magię (która w tych czasach była nauką równorzędną do wszystkich innych, a nawet stojącą ponad nimi). Przypuszczalnie naprawdę nazywał się Laurentius Dhur, z łaciny Durentius, co oznacza tyle co "twardy". Stąd zapewne pojawiło się jego spolszczone nazwisko.
Jan Twardowski pozostawił po sobie dwie księgi, pracę o magii oraz encyklopedię nauk, z których żadna jednak nie przetrwała do dnia dzisiejszego. Przedmiotem utożsamianym z postacią Twardowskiego jest zwierciadło magiczne tzw. Lustro Twardowskiego przechowywane w zakrystii kościoła parafialnego w Węgrowie.
[edytuj] Twardowski w kulturze
Podanie o panu Twardowskim zainspirowało wielu polskich, ukraińskich, rosyjskich i niemieckich twórców do tworzenia dzieł jemu poświęconych.
Najbardziej chyba znaną pracą podejmującą temat jest ballada Adama Mickiewicza pod tytułem Pani Twardowska, pochodząca z pierwszej połowy 1820 roku, gdzie motyw z podania rozszerzony jest o postać żony Twardowskiego, z którą Mefistofeles winien spędzić rok, aby Twardowski zezwolił mu zabrać swoją duszę. Diabeł poddaje się - woli uciec. Stanisław Moniuszko napisał muzykę do ballady w roku 1869, a jako ciekawostkę można dodać, że tekst ballady ukazał się w 1987 roku w formie komiksowej.
Inne dzieła podejmujące temat Twardowskiego:
- Mistrz Twardowski, powieść Józefa Ignacego Kraszewskiego (1840)
- Pan Twardowski, balet Adolfa Gustawa Sonnenfelda (1874)
- Mistrz Twardowski, wiersz Leopolda Staffa (1902)
- Pan Twardowski, ballada Lucjana Rydla (1906)
- Pan Twardowski, balet Ludomira Różyckiego (1921)
- Pan Twardowski, film Wiktora Biegańskiego (1921)
- Pan Twardowski, czarnoksiężnik polski, powieść Wacława Sieroszewskiego (1930)
- Pan Twardowski, film Henryka Szaro, scenariusz Wacław Gąsiorowski (1936)
- Pan Twardowski oder Der Polnische Faust [Pan Twardowski lub polski Faust], powieść Matthiasa Wernera Krusego (1981)
- Pan Twardowski, film Krzysztofa Gradowskiego (1995)
- Pajączek z Księżyca: niezwykłe dzieje Pana Twardowskiego i jego ucznia, powieść Łukasza Kamykowskiego (2003)
- Krzyż i wąż, opowiadanie Izabeli Szolc zawarte w zbiorze Jehannette (2004)
[edytuj] Miejsca związane z Twardowskim
[edytuj] Kraków
Jako że Twardowski miał pochodzić z Krakowa lub jego okolic, w mieście tym można znaleźć szereg miejsc, o których uważa się, że tu znajdował się dom szlachcica.
W Krakowie niedaleko Wisły koło Pychowic znajdują się skałki zwane dziś Skałkami Twardowskiego, gdzie jakoby Twardowski miał mieć swoją pracownię w Jaskini Twardowskiego. W rzeczywistości pracownia Twardowskiego, zwana Katedrą Twardowskiego mieściła się w skałkach Krzemionek Podgórskich na Podgórzu. Jaskinia która zawierała ślady prac alchemicznych została odkryta i niestety zniszczona w czasie budowy Kościoła św. Józefa pod koniec XIX w.
[edytuj] Bydgoszcz
Według legendy w 1560 roku zawitał do Bydgoszczy, gdzie odmłodził żonę burmistrza...
- W ROKU PAŃSKIM 1560
- W roku pańskim 1560, w piękny majowy dzień na Starym Rynku zgromadził się ogromny tłum, wszyscy byli podnieceni, ale nie bardzo wiedzieli co się ma wydarzyć. Nawet pan burmistrz, ze złotym łańcuchem na szyi, się zjawił — widać dostojnego gościa powitać przybył. Nagle powstała ogromna wrzawa — Jedzie! Jedzie! — krzyczano. Patrzą ludziska, a tu ulicą Mostową na pięknym kogucie, w złote pióra strojnym, jedzie Pan Twardowski. Wjechał na Rynek, koguta zatrzymał, aż złote iskry się posypały. Zsiadłszy z pięknego ptaka, pokłon oddał burmistrzowi, który z kolei czarnoksiężnika dukatami obdarzył i szczęśliwego pobytu w mieście życzył.
- Tymczasem wierny sługa Twardowskiego — Maciek i bydgoski diabełek Węgliszek smutki ludzkie zbierali i obiecali mistrzowi je przedłożyć. Długi czas mistrz w Bydgoszczy ludzi leczył, zwierzęta uzdrawiał oraz wiele czarów wykonał, biorąc za to obfitą zapłatę.
- Nawet pan burmistrz do Twardowskiego się zwrócił z prośbą o pomoc w nieszczęściu. Mistrz wysłuchawszy skarg siwego już pana, dowiedział się, że w jego mieszkaniu kusi, a w nocy to i trzaski bywają, okropny rumor się czyni i śpiew w komnatach słychać. Twardowski, aby się o tym przekonać, u burmistrza w domu zamieszkał przez trzy tygodnie, ale nic nie kusiło. Twardowski przyrzekł burmistrzowi, że po jego odjeździe z Bydgoszczy już kusić nie będzie. Po wielu zabiegach Twardowski odmłodził burmistrza, tak, że jego młoda żona dopiero po dłuższej rozmowie męża poznała. I odtąd w domu pana burmistrza panował spokój — kusidla i duchy się wyniosły. [1]
Na cześć wizyty Pana Twardowskiego w Bydgoszczy przygotowano jego figurę, która pojawia się w oknie jednej z kamienic na Starym Rynku, codziennie o godzinie 13:13 oraz 21:13. Pan Twardowski punktualnie w akompaniamencie specjalnie na tę okazję skomponowanej muzyce wychodzi ukłonić się zebranym, pomachać do nich i złowieszczo śmiejąc się, skrywa się w swoim oknie.
[edytuj] Karczma "Rzym"
Tam bies miał złapać Pana Twardowskiego.
[edytuj] Sucha Beskidzka
Za miejsce, gdzie został pojmany, uważa się zabytkową karczmę Rzym w Suchej Beskidzkiej. Inną lokalizację słynnej austerii utożsamia się z miejscowością Mystki-Rzym, która w okresie ostatnich Jagiellonów położona była na trakcie do Knyszyna. W całym kraju znajduje się szereg karczm i zajazdów również o nazwie Rzym.
[edytuj] Sandomierz
Jeszcze inna legenda głosi, że Twardowski został porwany przed diabła w karczmie Rzym w Sandomierzu. W Sandomierzu także znajduje się jedno z dwóch słynnych luster Twardowskiego. Jest ono przechowywane w skarbcu kapitulnym przy sandomierskiej katedrze. Że Twardowski odwiedzał Sandomierz nie ulega wątpliwości, towarzysząc królowi, który często bywał w Sandomierzu - jednym z miast królewskich.
