Pociąg pancerny

Z Wikipedii

Pociąg pancerny – zespół bojowych pojazdów kolejowych (pociąg), składający się zwykle z lokomotywy pancernej, różnego rodzaju opancerzonych i uzbrojonych wagonów, czasami także z drezyn pancernych lub bojowych wagonów motorowych.

Typowy austriacki wagon artyleryjski z 1915 pociągu typu V. Zdobyte wagony tego typu były używane w polskich pociągach: Śmiały, Piłsudczyk w 1920 r. i Śmierć w 1939 r.

Parowóz pancerny z 1920 r. pociągu Bartosz Głowacki.

Polski typowy wagon artyleryjski z 1939. Wagony tego typu były używane w polskich pociągach: Śmiały i Piłsudczyk

Drezyna pancerna typu R (czołg FT-17 na prowadnicy szynowej)

Drezyna pancerna typu TKS (czołg TKS na prowadnicy szynowej)

Wagon ze składu pociągu pancernego "Poznańczyk"

Spis treści 1 Historia pociągów pancernych 2 Wagony używane zwykle w pociągach pancernych: 3 Polskie pociągi pancerne 3.1 Przed odzyskaniem niepodległości 3.2 Walki polsko-ukraińskie 1918-1919 3.3 W okresie wojny polsko-bolszewickiej 3.4 III powstanie śląskie (1921) 3.5 Pociągi pancerne w kampanii wrześniowej 1939 3.6 Pociąg pancerny na stopie wojennej w 1939 3.7 Polskie pociągi pancerne w Anglii (1940-1943) 3.8 Pociągi pancerne Służby Ochrony Kolei (SOK) po 1945 r. 3.9 Artyleria kolejowa 3.10 Zachowane egzemplarze 4 Zobacz też 5 Linki zewnętrzne 6 Bibliografia

[edytuj] Historia pociągów pancernych

Pociągi pancerne z reguły składały się z lokomotywy i wagonów osłoniętych w całości pancerzem stalowym grubości kilku do kilkudziesięciu mm. W zależności od możliwości wyposażenia, niektóre pociągi pancerne, zwłaszcza improwizowane, nie były chronione pancerzem, lecz dostępnymi materiałami takimi jak beton lub worki z piaskiem, lub były jedynie częściowo opancerzone.

Pierwszy raz został użyty przez Francuzów w czasie wojny francusko-pruskiej (1870-1871). Po pierwszej wojnie światowej były niedoceniane i przenoszone do zadań patrolowych i policyjnych. Niemcy zaskoczeni w 1939 r. skutecznością polskich pociągów pancernych wprowadzili je ponownie.

[edytuj] Wagony używane zwykle w pociągach pancernych:

• artyleryjskie – opancerzone i uzbrojone w działa oraz karabiny maszynowe
• piechoty (w Polsce nazywane wagonami szturmowymi) – opancerzone, uzbrojone w karabiny maszynowe i służące do przewożenia piechoty
• karabinów maszynowych – opancerzone i uzbrojone w karabiny maszynowe
• przeciwlotnicze – uzbrojone w działka przeciwlotnicze
• dowodzenia – podobne do wagonów piechoty, lecz wyposażone w stanowisko dowodzenia pociągu
• przeciwpancerne – odmiana wagonów artyleryjskich, wyposażone w działo przeciwpancerne (zwykle w wieży czołgowej)
• platformy – nieopancerzone, służące do różnych celów: ochrony przed wykolejeniem, przewożenia materiałów saperskich i do naprawy toru, przewożenia motocykli i pojazdów w tym czołgów.

[edytuj] Polskie pociągi pancerne

[edytuj] Przed odzyskaniem niepodległości

• Dywizja Syberyjska miała trzy własne pociągi pancerne: Warszawa, Kraków i Poznań, a zdobyła czwarty: Poznań II
• 10 lutego - 10 maja 1918 improwizowany pociąg pancerny Związek Broni.

[edytuj] Walki polsko-ukraińskie 1918-1919

• Kozak
• Piłsudczyk
• PP 3
• Gromobój
• Pionier

[edytuj] W okresie wojny polsko-bolszewickiej

Dotychczas ustalono nazwy 50 pociągów pancernych, lecz ich dokładna liczba jest trudna do ustalenia.

Pod koniec wojny polsko-sowieckiej w skład wojsk kolejowych wchodziło 26 pociągów pancernych (stan w dniu 1 grudnia 1920):

• nr 1 Piłsudczyk
• nr 2 Śmiały
• nr 3 Lis-Kula
• nr 4 Hallerczyk
• nr 5 Stefan Batory
• nr 6 Generał Iwaszkiewicz
• nr 7 Chrobry
• nr 8 Wilk
• nr 9 Danuta
• nr 10 Pionier
• nr 11 Poznańczyk
• nr 12 Kaniów
• nr 13 Zawisza Czarny
• nr 14 Zagończyk
• nr 15 Paderewski
• nr 16 Mściciel
• nr 17 Reduta Ordona
• nr 18 Huragan
• nr 19 Podhalanin
• nr 20 Bartosz Głowacki
• nr 21 Pierwszy Marszałek
• nr 22 Groźny
• nr 23 Śmierć
• nr 24 Śmigły
• nr 25 Stefan Czarniecki
• nr 26 Generał Sosnkowski

Pozostałe pociągi pancerne:

• Gromobój
• Rozwadowczyk
• Saper
• Smok
• Śmiały-szeroki – rozformowany 2 kwietnia 1920

Pociągi utracone w 1920 r:

• Boruciątko

• Boruta – 25 lipca pod Kuźnicą
• Dąbrowski – 5 lipca pod Równem
• Generał Dowbór – 6 czerwca pod Wczerajsze
• Generał Konarzewski – 9 lipca pod Bobruskiem
• Generał Listowski – 2 sierpnia pod Terespolem
• Generał Sikorski – 26 czerwca pod Słowiecznem
• Groźny szeroki utracony na Ukrainie wiosną 1920
• Piłsudczyk szeroki – 19 lipca pod Baranowiczami
• Pionier-szeroki – 17 czerwca

W połowie 1921 zarządzono likwidację 12 pociągów Pozostałe dokompletowano i ujednolicono uzbrojenie. W służbie postanowiono zatrzymać 12 pociągów, z których utworzono 6 dywizjonów, które włączono w skład trzech pułków saperów kolejowych:

• nr 1 Piłsudczyk
• nr 2 Śmigły
• nr 3 Pierwszy Marszałek
• nr 4 Groźny
• nr 5 Danuta
• nr 6 Zagończyk
• nr 7 Paderewski
• nr 8 Śmierć
• nr 9 Poznańczyk
• nr 10 Bartosz Głowacki
• nr 11 Stefan Czarniecki
• nr 12 Generał Sosnkowski

W 1924 dywizjony pociągów pancernych rozformowano, a ich sprzęt został zdeponowany jako zapas mobilizacyjny. W celach szkoleniowych sformowano dywizjon ćwiczebny pociągów pancernych (przy 2 pułku saperów kolejowych w Jabłonnie) w składzie:

• Danuta
• Generał Sosnkowski

W styczniu 1925 pododdział ten przemianowano na dywizjon szkolny pociągów pancernych.

[edytuj] III powstanie śląskie (1921)

Stan w czerwcu 1921:

1 dywizjon

• nr 1 Korfanty
• nr 2 Nowina-Doliwa

2 dywizjon

• nr 3 Piorun
• nr 4 Naprzód

3 dywizjon

• nr 5 Powstaniec
• nr 6 Ślązak

4 dywizjon

• nr 7 Bajończyk
• nr 8 Górnik

5 dywizjon

• nr 9 Lubieniec
• nr 10 Ludyga

6 dywizjon

• nr 12 Pantera
• nr 13 Nowak (Nowak II)

7 dywizjon

• nr 14 Zygmunt Powstaniec
• nr 15 Tadek Ślązak

8 dywizjon

• nr 11 Lew
• nr 16 Testart (Piast)

Pozostałe pociągi pancerne:

• Kabicz – wąskotorowy
• Ułan

[edytuj] Pociągi pancerne w kampanii wrześniowej 1939

Pociągi zmobilizowane przez 1 Dywizjon Pociągów Pancernych w Legionowie zamiast nazw własnych otrzymały numery 11 - 15 natomiast pociągi zmobilizowane przez 2 Dywizjon Pociągów Pancernych w Niepołomicach otrzymały numery 51 - 55. Ponadto 2 dywizjon wystawił Ośrodek Zapasowy Pociągów Pancernych, a w jego składzie Szkolny Pociąg Pancerny. Do transportu ewakuacyjnego 1 dywizjonu włączono jeden wagon bojowy. Lądowa Obrona Wybrzeża dysponowała trzema improwizowanymi pociągami pancernymi. W drugiej dekadzie września Dowództwo Obrony Warszawy sformowało dwa improwizowane pociągi pancerne, którym nadano numery 1 i 2. Pociąg nr 1 pozostawał w dyspozycji dowódcy Odcinka „Warszawa-Zachód”, płk dypl. Mariana Porwita, a pociąg nr 2 pozostawał w bezpośrednim podporządkowaniu gen. bryg. Waleriana Czumy.

• Pociąg Pancerny nr 11 – kpt. Bolesław Korobowicz
• Pociąg Pancerny nr 12 – kpt. Kazimierz Majewski
• Pociąg Pancerny nr 13 - kpt. Stanisław Młodzianowski
• Pociąg Pancerny nr 14 – kpt. Jerzy Żelechowski
• Pociąg Pancerny nr 15 – kpt. Kazimierz Kubaszewski
• Pociąg Pancerny nr 51 – kpt. Leon Cymborski
• Pociąg Pancerny nr 52 – kpt. Mikołaj Gonczar
• Pociąg Pancerny nr 53 – kpt. Mieczysław Malinowski
• Pociąg Pancerny nr 54 – kpt. Jan Rybczyński
• Pociąg Pancerny nr 55 – kpt. Andrzej Podgórski
• Szkolny Pociąg Pancerny Ośrodka Zapasowego Pociągów Pancernych - kpt. Franciszek Pietrzak
• Pociąg Pancerny nr 1 - por. rez. br. panc. Tadeusz Studziński
• Pociąg Pancerny nr 2 - por. rez. br. panc. Stanisław Waśkiewicz
• Pociąg Pancerny - por. Zygmunt Budzyński
• Pociąg Pancerny - por. A. Matuszak
• Pociąg Pancerny ”Smok Kaszubski” - kpt. mar. Jerzy Tadeusz Błeszyński, a po jego zranieniu por. mar. Adrian F. Hubicki

[edytuj] Pociąg pancerny na stopie wojennej w 1939

Pociąg pancerny na stopie wojennej składał się z pociągu bojowego z załogą oraz pociągu gospodarczego.

• poczet dowódcy
• sekcja łączności
• sekcja ruchu
• patrol radiotelegraficzny
• patrol telefoniczny
• patrol łączności z lotnictwem
• patrol sanitarny

Razem 3 oficerów, 15 podoficerów, 22 szeregowców.

• 1 pluton ogniowy
  • działon artylerii
  • działon artylerii
  • obsługa broni maszynowej
• 2 pluton ogniowy
  • działon artylerii
  • działon artylerii
  • obsługa broni maszynowej

Razem plutonach ogniowych: 2 oficerów, 10 podoficerów i 42 szeregowców.

• pluton wypadowy
  • drużyna strzelecka
  • patrol drogowo-minerski
  • obsługa broni maszynowej (2rkm-y)

Razem 1 oficer, 7 podoficerów, 24 szeregowców.

• pluton pancernych drezyn torowo-terenowych
  • 1 zespół: czołg Renault R-17 i 3 czołgi TK, w tym jeden rezerwowy
  • 2 zespół: czołg Renault R-17 i 3 czołgi TK, w tym jeden rezerwowy

Razem 1 oficer, 6 podoficerów i 10 szeregowców. W tzw. lekkich pociągach nie było zespołu czołgów, a tylko 2 drezyny torowe.

• pluton techniczno-gospodarczy
  • drużyna techniczna
  • drużyna warsztatowa
  • drużyna gospodarcza

Razem 1 oficer, 21 podoficerów i 26 szeregowców.

Skład pociągu bojowego stanowił:

• opancerzony parowóz serii Ti3 z tendrem serii 12.C.1
• 1 wagon bojowy
• 2 wagon bojowy
• wagon wypadowy
• 2 platformy

Skład pociągu gospodarczego stanowił:

• nieopancerzony parowóz
• 2 trzyosiowe wagony mieszkalne dla oficerów
• 2 wagony towarowe dla podoficerów
• 8 wagonów towarowych dla szeregowców
• 2 wagony towarowe z amunicją
• magazyn materiałów pędnych
• magazyn techniczny
• magazyn umundurowania i broni
• cysterna na wodę
• węglarka
• warsztat mechaniczny
• kancelaria
• kuchnia
• izba chorych
• 5 platform, w tym 3 na sprzęt motorowy (3 samochody ciężarowe i 4 motocykle)

[edytuj] Polskie pociągi pancerne w Anglii (1940-1943)

• I dywizjon – pociągi: C, G, E
• II dywizjon – pociągi: A, D, F
• III dywizjon – pociągi: B, M, H
• IV dywizjon – pociągi: Nr 10, 11, 12 przemianowane w 1941 na K, L, J

[edytuj] Pociągi pancerne Służby Ochrony Kolei (SOK) po 1945 r.

• nr 1 Szczecin
• nr 2 Grom
• nr 3 Huragan
• nr 4 Błyskawica
• drezyna pancerna Steyr
• drezyna pancerna "Baśka"

Wycofane ze służby po 1950.

[edytuj] Artyleria kolejowa

• Na bazie poniemieckiego pociągu pancernego w 1947 sformowano dywizjon artylerii kolejowej DAKOL.

[edytuj] Zachowane egzemplarze

• wagon pancerny (prawdopodobnie z pociągu nr 11 Poznańczyk) w Poznaniu
• ciężka drezyna pancerna PT16 (Pantzertriebwagen 16) w Muzeum Kolejnictwa w Warszawie.

[edytuj] Zobacz też

• parowóz pancerny - Ti3
• przegląd zagadnień z zakresu kolejnictwa
• oznaczenia polskich parowozów i tendrów

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Polskie pociągi pancerne

[edytuj] Bibliografia

• Bronisław Konieczny, Mój wrzesień 1939. Pamiętnik z kampanii wrześniowej spisany w obozie jenieckim, KSIĘGARNIA AKADEMICKA SP. Z O.O./Biblioteka Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego, ISBN 83-7188-328-5
• Tadeusz Krawczak i Jerzy Odziemkowski, Polskie pociągi pancerne w wojnie 1939, Książka i Wiedza, Warszawa 1987, wyd. I, ISBN 83-05-11723-5
• Rajmund Szubański, Polska broń pancerna 1939, Wydawnictwo MON, Warszawa 1989, wyd. II poprawione i uzupełnione, ISBN 83-11-07660-X