Puńsk
Z Wikipedii
Współrzędne: 54°15'3.312" N 23°10'39.961" E
| Puńsk/Punskas | |||
|
|||
| Województwo | podlaskie | ||
| Powiat | sejneński | ||
| Gmina | Puńsk | ||
| Położenie | 54° 15' 3.312'' N 23° 10' 39.961'' E |
||
| Liczba mieszkańców • liczba ludności |
1210 mieszkańców, spośród których ok. 75% stanowią Litwini |
||
| Strefa numeracyjna (do 2005) |
87 | ||
| Kod pocztowy | 16-515 | ||
| Tablice rejestracyjne | BSE | ||
|
Położenie na mapie Polski
  Puńsk/Punskas
|
|||
Puńsk (dodatkowa nazwa w j. litewskim Punskas) – miejscowość w Polsce położona na Pojezierzu Wschodniosuwalskim, w północno-wschodniej części województwa podlaskiego, w powiecie sejneńskim, w gminie Puńsk.
W latach 1975-1998 miejscowość położona była w województwie suwalskim.
Miejscowość jest siedzibą gminy Puńsk.
Spis treści |
[edytuj] Historia
Niegdyś tereny dzisiejszego Puńska należały do leśnictwa sejwejskiego. Stał tu dwór, który był jego siedzibą. Na przełomie XVI i XVII wieku Stanisław Zaliwski, chorąży litewski i leśniczy sejwejski przystąpił do tworzenia w Puńsku ośrodka miejskiego. W roku 1597 ufundował i wyposażył kościół parafialny oraz zezwolił na targi w niedziele i święta.
W dokumentach z roku 1612 Puńsk jest już nazywany miastem, chociaż prawdopodobnie prawa miejskie otrzymał dopiero w roku 1647 z rąk króla Władysława IV. Był więc miastem królewskim, a także trzecim (po Berżnikach i Sejnach) miastem Sejneńszczyzny.
W roku 1800 władze pruskie włączyły Puńsk do nowoutworzonej ekonomii Maćkowo. Miejscowość utraciła prawa miejskie w roku 1852.
W roku 1934 nastąpił wielki pożar Puńska, po którym odbudowano miejscowość według nowych założeń urbanizacyjnych, które nadały mu charakter miasteczka. Po II wojnie światowej Puńsk stał się stolicą kulturalną polskich Litwinów.
[edytuj] Historia Puńska
Najstarsze ślady człowieka, odnalezione w okolicy Puńska, pochodzą sprzed 10.000 lat p.n.e. We wczesnym średniowieczu tereny te zamieszkiwali Jaćwingowie, którzy nie stworzyli własnego państwa, nie mieli języka pisanego. W XIII w. wytępili ich Krzyżacy - przy życiu pozostali nieliczni. Obecnie o ich istnieniu świadczą tylko wzniesienia obronne, tak zwane góry zamkowe (we wsiach: Szurpiły i Jegliniec), cmentarze (we wsi Szwajcaria), nazwy miejscowości oraz wykopaliska archeologiczne.
Z biegiem czasu Sudowia zarosła lasami, w których polowali Wielcy Książęta Litewscy. Dopiero z początkiem wieku XV krainę zaczęto kolonizować. Przybywali tutaj Litwini z okolic miejscowości Merkinia i Punia. To oni nazwali jezioro „Punia”, od którego pochodzi nazwa miejscowości Puńsk. Miejscowość ta była jedną z pierwszych założonych na tym terenie. W tym też czasie powstały m.in. miejscowości: Berżniki, Sejny, Krejwiany.
Leśnik z Sejw, Stanisław Zalewski, w 1597 r. zbudował kościół w Puńsku i utworzono tu parafię. W tym samym roku kancelaria Wielkiego Księstwa Litewskiego opublikowała dokument Zygmunta III, w którym, między innymi, zaznaczono, że proboszczem puńskiej parafii może być jedynie ksiądz znający język litewski.
W roku 1647 król Władysław IV Waza potwierdził prawa miejskie Puńska na prawie magdeburskim i nadał herb z wizerunkiem św. Piotra.
W tym czasie parafia Puńsk była podległa Biskupstwu w Wilnie, a później, od 1795 r., biskupstwu w Wigrach. Przy kościele działał szpital oraz szkoła parafialna.
W 1795 r. Puńsk liczył 583 mieszkańców, a w 1827 już 742. Jednak w 1852 Puńsk utracił prawa miejskie.
W 1881 r. w parafii żyło aż 1200 ludzi. Wtedy utworzono jeszcze dwie odrębne parafie: w Smolanach i Becejłach. W 1910 r. do parafii Puńsk należały 74 wsie z 7044 mieszkańcami.
Od ok. XV w. do 1795 roku kraina nazywana Sudowią należała do Wielkiego Księstwa Litewskiego. W 1815 r. ziemie te ostateczne przypadły Rosji. Tutejsi ludzie cierpieli z powodu ucisku caratu.
W Puńsku i okolicach działały tajne szkoły, w których uczyli wynajęci nauczyciele, tzw. daraktoriai, a zakazaną litewską prasę i książki potajemnie przenosili przez granicę niemiecko-rosyjską tzw. knygneśiai, czyli kolporterzy nielegalnej prasy i książek litewskich (najbardziej aktywnym i zasłużonym był P. Matulevićius)
Po I wojnie światowej, w latach 1919-1920, toczyły się między Polską a Litwą bitwy o Sudowię.
W 1920 r. Puńsk i okoliczne wsie przyłączono do Polski. W tej kwestii nie uwzględniono opinii zamieszkujących te tereny ludzi. Ustalona została granica administracyjna, która istnieje do dziś. Przez osiem dziesięcioleci następowała asymilacja ludności litewskiej. Proces ten trwa.
Po 1920 r. wprowadzono porządek nowego państwa. Ludność Puńska i okolic musiała podporządkować się miejscowej administracji.
W dwudziestoleciu międzywojennym działały tu, m. in.:
- Stowarzyszenie św. Kazimierza, które z założenia miało na uwadze sprawy Kościoła,
- Stowarzyszenie "Rytas" - troszczyło się o litewskie szkolnictwo,
- Spółdzielnia Rolnicza "Talka".
W tym to okresie w Puńsku najwięcej było mieszkańców narodowości żydowskiej. Większa część handlu i usług skupiona była w ich rękach. Świadectwem tego są stare, pożydowskie domy, budynek synagogi oraz, położony w pobliżu miasteczka, duży cmentarz żydowski.
W czasie II wojny światowej Litwa znalazła się w sowieckiej strefie wpływów, a ziemie na zachód od Niemna pozostawały pod nadzorem niemieckim. Nieco później Moskwa odkupiła te tereny za 7,5 mln dolarów.
[edytuj] Edukacja
W 1526 r., dekretem synodu papieskiego, nakazano założenie szkół w każdej parafii. Miały one działać od późnej jesieni do wiosny. Podstawowym podręcznikiem był katechizm. Taka szkoła działała także w Puńsku. Pierwsze wiadomości na jej temat pochodzą z końca XVII w. W 1808 r. w Sejnach założono gimnazjum.
W latach zakazu druku książek i czasopism litewskich na terenie Puńska i okolic działały, prowadzone przez najmowanych nauczycieli, tzw. „daraktariai”, małe szkółki wiejskie. W czasie I wojny światowej Towarzystwo "Žiburys" założyło w Puńsku szkołę, w której uczył J. Baltrukonis. Od 1918 r. w Sejnach zaczęło działalność gimnazjum im. Žiburys. Zaledwie po roku zostało ono przeniesione do Lazdijai (Łoździeje).
W latach międzywojennych w Puńsku nie było szkoły z litewskim językiem nauczania, natomiast język litewski wykładany był jako przedmiot.
Aby doszło do utworzenia klasy z litewskim językiem nauczania, co najmniej 7 uczniów musiało wyrazić chęć uczenia się w takiej klasie. To było zalecenie Ministerstwa Oświaty.
W latach 1952-1953 powstały szkoły z litewskim językiem nauczania w: Puńsku, Wojtokiemiach, Widugierach i Nowinikach, a w piętnastu szkołach języka litewskiego uczono jak odrębnego przedmiotu. W 1956 r. w Puńsku utworzono liceum.
Sieć litewskich szkół, powstała w latach 1952-1956, przetrwała w stanie niemalże niezmienionym do końca XX wieku.
W 1944 r., gdy linia frontu przesunęła się na zachód, założono szkoły w: Puńsku, Przystawańcach i Widugierach. Uczono w nich po polsku, a dopiero od 1951 r. można było tworzyć szkoły z litewskim językiem nauczania. Jednak część nauczycieli języka litewskiego nie miała odpowiednich kwalifikacji.
Pierwsi nauczyciele byli nie tylko pedagogami, ale także aktywnie uczestniczyli w życiu kulturalnym lokalnej społeczności: Juozas Maksimavicius, Petronele Jakimaviciene, Brone Kliucinskiene, Jonas Stoskeliunas, Juozas ir Elena Vainai, Juozas Sigitas Paransevicius, Algis Uzdila i inni.
Obecnie w regionie Puńska i Sejn funkcjonują szkoły podstawowe w: Nowinikach, Przystawańcach, Widugierach, w Puńsku oraz zespół placówek oświatowych (przedszkole, szkoła podstawowa, gimnazjum) im. Žiburio w Sejnach.
Od 1999 r., w wyniku reformy systemu oświaty, w Puńsku działają: sześcioklasowa Szkoła Podstawowa z Polskim i Litewskim Językiem Nauczania oraz Gimnazjum z Polskim i Litewskim Językiem Nauczania. W dniu 10 grudnia 2004 roku szkołom nadano imię Steponasa Dariusa i Stasysa Girenasa. W Puńsku działa również Przedszkole Samorządowe z Polskim i Litewskim Językiem Nauczania.
W trzyletnim gimnazjum jest 9 klas (dwie z litewskim językiem nauczania i jedna z polskim językiem nauczania). Do gimnazjum uczęszcza ogółem 206 uczniów. W klasach z litewskim językiem nauczania jest 146 osób, w klasach z polskim językiem nauczania: 60. W szkole pracuje 49 nauczycieli. Dyrektorem jest Jan Wydra, zastępcą dyrektora Jolanta Januszanis.
[edytuj] Ciekawe miejsca
- neogotycki kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny z roku 1881
- ludowe kapliczki litewskie, stojące w różnych punktach miejscowości (dwie z nich znajdują się przed kościołem)
- drewniana wikarówka i parafialny spichlerz z II poł. XIX wieku
- Izba Regionalna, usytuowana w pomieszczeniach plebani, z ekspozycją poświęconą tkactwu ludowemu
- cmentarz z zabytkowymi kaplicami i dużą ilością starych nagrobków
- Muzeum Etnograficzne (skansen), mieszczące się w budynku domu kultury, zawierające ponad 2 000 eksponatów, zbieranych przez emerytowanego nauczyciela Juozasa Vainę
- Synagoga z przełomu XIX i XX wieku
[edytuj] Kultura
Puńsk jest silnym ośrodkiem kultury litewskiej. Mieszka tu wielu litewskich twórców ludowych. Znajduje się tu redakcja litewskiego czasopisma Aušra (litew. "Jutrzenka") oraz Dom Kultury Litewskiej i Liceum Ogólnokształcące z językiem wykładowym litewskim. W budynku Urzędu Gminy znajduje się sklep z wydawnictwami litewskimi.
W Puńsku są też lokale, w których kupić i zjeść można różne litewskie specjały (kawiarnia Sodas czy sklep Dešra).
Dwa największe festiwale lokalnego folkloru odbywają się w Puńsku podczas nocy świętojańskiej oraz 15 sierpnia w święto Wniebowzięcia NMP (Matki Bożej Zielnej). Wówczas odbywają się tu m.in. występy litewskich zespołów w ludowych strojach.
Wójtem gminy Puńsk jest obecnie Vytautas Liškauskas (Witold Liszkowski).
[edytuj] Pokrewne
[edytuj] Linki zewnętrzne
- Mapy: Autopilot • Google Maps • Szukacz • Targeo • Zumi
- Zdjęcia satelitarne: Google Maps • Wikimapia • Zumi
