Samuel Linde

Z Wikipedii

Samuel Bogumił Linde (ur. 11 kwietnia lub 24 kwietnia 1771 Toruń, zm. 8 sierpnia 1847, Warszawa) – polski leksykograf, językoznawca i bibliotekarz.

Urodził się w Toruniu jako najmłodszy syn majstra ślusarskiego i rajcy, imigranta ze Szwecji, Jana Jacobsena Linde i Anny Barbary z domu Langenhann. Uczęszczał do tamtejszej Szkoły Nowomiejskiej i protestanckiego Gimnazjum Akademickiego. Studiował teologię i filologię w Lipsku, wykazując tam wielkie zainteresowanie filologią, także klasyczną. W 1792 r., po dwuletnich staraniach, został wykładowcą literatury i języka polskiego, przedstawiając rozprawę habilitacyjną pod tytułem De solatiis adversus mortis horrores in Platone et Novo Testamento obviis. Od jesieni 1793 r. rozpoczął współpracę z przebywającymi na emigracji zwolennikami obalonej Konstytucji 3 maja, m.in. tłumacząc na język niemiecki ich materiały propagandowe. Kontakty z emigrantami polskimi, górującymi nad Lindem pozycją społeczną i towarzyską, otwierały mu, mimo ówczesnej sytuacji politycznej, drogi kariery i trwale związały go z polskością^[1].

W okresie insurekcji kościuszkowskiej przebywał w Warszawie, opowiadając się po stronie Hugona Kołłątaja. Był jednym z inicjatorów wieszania zdrajców 28 czerwca 1794. Po klęsce powstania związał się z Józefem Maksymilianem Ossolińskim, w latach 1795-1803 pełniąc funkcje jego osobistego bibliotekarza w Wiedniu. W tym okresie zebrał podstawowy materiał leksykograficzny do dzieła swego życia, słownika języka polskiego. Dzięki temu – za poparciem(?) doceniających jego pracę Adama Kazimierza Czartoryskiego i Tadeusza Czackiego – w 1800 r. został on powołany na członka Towarzystwa Warszawskiego Przyjaciół Nauk.

W 1803 r., dzięki pomocy brata i szeregu uczonych niemieckich, został kierownikiem zakładanego przez władze pruskie Liceum Warszawskiego – funkcję tę sprawował nieprzerwanie do 1831 r. Być może, że zależność od władz zaborczych była przyczyną jego ówczesnej serwilistycznej postawy w Towarzystwie Przyjaciół Nauk.

1 marca 1804 opublikował Linde prospekt słownika języka polskiego, mającego liczyć wówczas tylko 4 tomy. Zdobywanie prenumeratorów nie było łatwe, mimo poparcia ze strony króla pruskiego. Ostatecznie wydane zostało, m.in. dzięki pomocy arystokratycznych sponsorów, do 1815 r. 6 tomów w nakładzie 1200 egzemplarzy. Cały nakład jednak został rozprzedany bardzo powoli w ciągu kilkunastu następnych lat (m.in. dzięki pomocy cara Aleksandra I, który nakazał szkołom rosyjskim zakup Słownika).

Wedle kompetentnej oceny^[2]:

Słownik, będący rezultatem imponującej pracowitości i metodyczności autora, stanowił bardzo poważne i trwałe osiągnięcie naukowe. Objął on ogromny materiał źródłowy, w przytłaczającej mierze zaczerpnięty z druków XVI-XVIII wieku. Największą jego zaletą były liczne przy każdym prawie haśle cytaty z podaniem źródła, mankamentem zaś niezbyt staranny opis bibliograficzny wykorzystanych źródeł, sięganie nieraz do niewłaściwych, późniejszych wydań danych autorów. Cytaty zaś bardzo często były dalekie od wierności.

Słownik oceniony został, mimo tych mankamentów, przez ówczesnych uczonych bardzo wysoko, czego wyrazem był wybór na członka wielu towarzystw naukowych za granicą.

Był również członkiem władz oświatowych Księstwa Warszawskiego: Izby Edukacyjnej – od 1807 r., Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych – od 1810 r. (prezes w latach 1810-1823). W 1816-1818 r. wykładał na Uniwersytecie Warszawskim, od 1818 r. był dyrektorem wyodrębnionej z Uniwersytetu Biblioteki Publicznej, powiększając jej zbiory przede wszystkim o rzadkie starodruki.

Był ponadto prezesem Warszawskiego Konsystorza Ewangelicko-Augsburskiego i deputowanym na sejmy lat 1818 i 1820.

W II poł. lat 20. XIX w. jego sława naukowa jako humanisty poczęła gasnąć, przyćmiona m.in. przez Joachima Lelewela. Jeszcze w 1826 r. otrzymał nobilitację, otrzymując herb Słownik. W okresie popowstaniowym gorliwie współpracował z władzami rosyjskimi (m.in. przy wywozie polskich dóbr kulturalnych do Petersburga).^{[potrzebne źródło]} Pracował też nad słownikiem polsko-rosyjskim, mającym doprowadzić do ujednolicenia obu języków, który jednak – mimo pozytywnej opinii Michaiła Pogodina – nie spotkał się z poparciem władz carskich.

Drugie wydanie Słownika, wraz z uzupełnieniem, ukazało się nakładem Ossolineum w latach 1854-1861 (reprint 1951).

[edytuj] Rodzina

Jego drugą żoną była Szwajcarka Ludwika z Nussbaumów (1800-1836), przyjaciółka rodziny Skarbków i Chopinów. Ich córka Ludwika Emilia Izabela (1826-1857) była żoną znanego pastora, ks. Leopolda Otto.

Linde został pochowany na cmentarzu ewangelicko-augsburskim w Warszawie (Al. 1 nr 12).