Sawant
Z Wikipedii
Sawant (z franc. savant: uczony), genialny głupiec, genialny idiota - osoba z jednej strony upośledzona (np. autystyczna), z drugiej posiadająca zdolności w stopniu genialnym. W każdym przypadku odznaczająca się doskonałą pamięcią.
Spis treści |
[edytuj] Historia
Po raz pierwszy przypadki sawantyzmu zostały naukowo opisane w 1789 przez Benjamina Rusha, pioniera amerykańskiej psychiatrii, który opisał niezwykłe zdolności Thomasa Fullera. Człowiek ten miał znikomą znajomość matematyki (ograniczoną do prostego liczenia), jednakże zapytany o liczbę sekund które przeżył przykładowy człowiek w ciągu 70 lat, 17 dni i 12 godzin udzielił w ciągu kilkudziesięciu sekund bezbłędnej odpowiedzi - 2 210 500 800 (uwzględniając w wyliczeniach 17 lat przestępnych).
W 1887 podobne przypadki koegzystencji nieprzeciętnych zdolności i upośledzenia zaczęto opisywać dokładnie w następnych pracach naukowych - John Langdon-Down (odkrywca zespołu Downa), opisał 10 przypadków zespołu sawanta. Byli to głównie jego pacjenci ze szpitala psychiatrycznego Earswood Asylum w Londynie, w którym pełnił funkcję dyrektora przez ponad 30 lat. Także Down był autorem określenia "idiota-sawant", dzisiaj już nieużywanego i zastąpionego innymi określeniami, opisującego osobnika o ilorazie inteligencji niższym od 25 i jednocześnie dysponującego niezwykłymi zdolnościami umysłowymi.
Do dnia dzisiejszego opisano ok. 100 przypadków sawantyzmu, charakterystyczne cechy większości z nich to IQ w zakresie 40-70, choć nierzadko ponad 114. Zwykle skojarzone z autyzmem (1 osoba na 10) lub z niedorozwojem umysłowym (1 na 2 tys. przypadków). Wśród "genialnych głupców" jest też ok. 3/4 chłopców i tylko 1/4 dziewcząt. Mimo iż większość przypadków zespołu sawanta ma charakter wrodzony, to może się on ujawnić także jako efekt uszkodzenia lub choroby mózgu lub stosunkowo rzadko u osób całkiem zdrowych, którzy popadli w różne rodzaje otępienia umysłowego.
Większość zdolności sawantów dotyczą funkcji typowych dla prawej półkuli mózgowej i mają charakter niesymboliczny, artystyczny (np. zdolności plastyczne - malarstwo i rzeźba), wizualny lub motoryczny (np. zręczność manualna lub orientacja przestrzenna). Niektórzy sawanci mają zdolności językowe (choć zdarzają się one wyjątkowo rzadko) - potrafią w krótkim czasie opanować niezwykłą ilość słów i zagadnień gramatycznych z obcego języka, zwykle bez zrozumienia go (tzw. pamięć bez pojmowania lub określenie nadane przez Downa, tzw. adhezja werbalna). Częściej pojawiają się zdolności muzyczne (najczęściej używanym przez sawantów instrumentem jest fortepian) i rachunkowe (sawant jest w stanie podać w ciągu kilku sekund dzień tygodnia sprzed 4000 lat lub odtworzyć bardzo długi ciąg cyfr). U niektórych sawantów pojawia się zdolność precyzyjnego odmierzania czasu z dokładnością porównywalną do zwykłych zegarów.
[edytuj] Najbardziej znani sawanci
Do "genialnych idiotów" zalicza się np. Leslie Lemke - niedorozwinięty, chory na porażenie mózgowe, niewidomy i wybitnie uzdolniony muzycznie. Jego zdolności ujawniły się gdy jako młodzieniec, w wieku 14 lat, usłyszał w TV koncert fortepianowy Piotra Czajkowskiego i choć nigdy wcześniej nie grał na pianinie, zagrał następnie ten koncert z pamięci od początku do końca. Potrafi zagrać bezbłędnie kilka tysięcy utworów, a także te które usłyszał po raz pierwszy.
Kim Peek - mimo ogólnych zaburzeń rozwoju, zna na pamięć 12000 książek. Potrafi wymienić nazwy autostrad przechodzących przez każde amerykańskie miasto, miasteczko i okręg - a także wszystkie numery kierunkowe, kody pocztowe oraz przypisane do nich sieci telekomunikacyjne i telewizyjne. Na podstawie podanej daty urodzenia, w ciągu kilku sekund oblicza dzień tygodnia w którym dana osoba skończy 65 lat. Rozpoznaje ze słuchu większość utworów muzycznych podając jednocześnie datę i miejsce ich powstania oraz datę urodzenia i śmierci kompozytora. Postać Kima Peeka posłużyła w 1988 twórcom filmu Rain Man jako pierwowzór postaci Raymonda Babbita, którą odgrywał Dustin Hoffman.
Richard Wawro (zm. luty 2006) - malarz szkocki cierpiący na autyzm, tworzył niezwykłe poetyckie i odznaczające się niezwykłą precyzją dzieła malarskie. Jego obrazy kolekcjonują m.in. Margaret Thatcher i nieżyjący już Jan Paweł II. Wystawiał swoje prace w największych galeriach na całym świecie.
Alonzo Clemons - niepełnosprawny i cierpiący na zaburzenia rozwojowe rzeźbiarz amerykański, w ciągu 20 minut potrafi uformować z wosku wierną podobiznę każdego zwierzęcia, które widział przez kilka lub kilkanaście sekund. Rzeźby Clemonsa są niezwykle realistyczne, ukazują każdy szczegół anatomiczny i doskonałe proporcje. Jego prace są wystawiane w galeriach sztuki w Kalifornii i całym USA.
[edytuj] Współczesna nauka
Hipotezy formułowane przez naukowców, dotyczące sawantyzmu, sugerują przyczynę upośledzenia jako uszkodzenia lewej półkuli mózgu i dominujących w niej procesów, pobudzające prawą do zwiększenia aktywności w celu kompensacji utraconych funkcji - wtedy dochodzi do ekspresji niezwykłych zdolności sawantów. Potwierdziły to badania pneumoencefalograficzne mózgu (nieużywana współcześnie technika obrazowania, polegająca na wstrzyknięciu do płynu mózgowo-rdzeniowego powietrza, a następnie wykonania serii zdjęć rentgenowskich) z 1975.
W 1980 zaobserwowano powstawanie zdolności typowych dla sawantów u osób po wypadkach skutkujących uszkodzeniem lewej półkuli mózgowej (badania T. L. Brinka, psychologa z Crafton Hills College w Kalifornii). Także kolejne badania z lat 80. dotyczące zbiorowości 34 tys. osób dotkniętych autyzmem, wykazały zwiększoną aktywność prawej półkuli.
W 1998 stwierdzono pojawianie się cech sawantyzmu u osób dotkniętych otępieniem czołowo-skroniowym (ang. FTD, fronotemporal dementia), potwierdzone przez badania obrazowe z użyciem tomografii emisyjnej pojedynczego fotonu (ang. SPECT, single photon emission computed tomography ), które wykazały zwiększony przepływ krwi w prawej półkuli mózgowej sawantów i uszkodzenia lewej półkuli (przeprowadził je Bruce L. Miller z Uniwersytetu Kalifornijskiego w San Francisco). Dalsze badania z użyciem metody SPECT wykazały także zwiększoną aktywność tzw. kory nowej w prawej półkuli i upośledzenie tzw. przedniego płata skroniowego w lewej półkuli.
W latach 90. wykonywano eksperymenty nad sztucznym wywoływaniem zdolności typowych dla sawantów pod wpływem pola magnetycznego. W doświadczeniach przeprowadzonych m.in. na Uniwersytecie Flindersa w Adelajdzie zastosowano metodę tzw. przezczaszkowej powtarzalnej stymulacji magnetycznej (ang. RTMS, repetitive transcranial magnetic stimulation), którą wypróbowano na 17 osobach (8 mężczyznach i 9 kobietach). W efekcie uzyskano przejściowe pojawianie się niektórych wyjątkowych cech, jak np. zdolności artystyczne, szybkiego liczenia czy zapamiętywania - jednak po kilku godzinach od zakończenia stymulacji polem magnetycznym ulegały one zanikowi. Wyników tych badań do dnia dzisiejszego nie opublikowano w literaturze naukowej.
[edytuj] Bibliografia
- Darold A. Treffert i Gregory L. Wallace "Wyspy geniuszu", Świat Nauki, 2004
[edytuj] Kultura masowa
Filmy tematycznie zbliżone do sawantyzmu:
- Rain Man - historia sawanta zainspirowana przypadkiem Kima Peeka.
- K-PAX - historia dysponującego niezwykłą wiedzą astrofizyczną pacjenta szpitala psychiatrycznego.
- Fenomen - filmowa wizja niezwykłych możliwości ludzkiego umysłu. Bohater jednak nie był sawantem.
- Zagadka Kaspara Hausera - nigdy nie wyjaśniona historia upośledzonego dziecka, Kaspara Hausera.
- Cube - dwóch bohaterów filmu dysponuje niezwykłymi zdolnościami szybkiego liczenia oraz rozumienia czterowymiarowej przestrzeni. (Kazan z Cube i Eric Wynn z Cube Zero, którzy przez widzów często uznawani są za jedną osobę oraz Alex Trusk z Cube - Hypercube).
- Zaklęte serca - bohaterami filmu są młodzi ludzie cierpiący na autyzm. Film oparty na historii Jerry'ego Newporta (Donald) i Mary Meinel (Isabelle). Donald jest uzdolnionym matematykiem, Isabelle - utalentowaną artystką.
