Sulfonamidy

Z Wikipedii

Struktura sulfonamidów.

Sulfonamidy (sulfamidy), to grupa związków organicznych będących amidami kwasu sulfanilowego. Zawierają w swojej cząsteczce grupę sulfonamidową SO₂NH₂ podstawioną lub niepodstawioną.

Są stosowane w medycynie, jako środki bakteriostatyczne, odkażające. Dla aktywności przeciwbakteryjnej niezbędna jest wolna, niepodstawiona grupa aminowa w pozycji para względem grupy sulfonamidowej.

pochodne sulfonamidowe o innej budowie (zawierające inne podstawniki lub heteroatomy w pierścieniu) są lekami moczopędnymi i przeciwcukrzycowymi.

[edytuj] Początki

W 1935 roku, Gerhard Domagk użył czerwonego barwnika azowego do leczenia myszy zakażonych bakteriami. Mimo tego, że barwnik ten nie wykazywał właściwości bakteriobójczych ani bakteriostatycznych in vitro, eksperyment dowiódł skuteczności zawartych w nim związków wobec drobnoustrojów - myszy zostały wyleczone. Najprostszy związek z grupy sulfonamidów bakteriostatycznych - para-aminobenzenosulfonamid - okazał się być metabolitem użytego przez Domagka barwnika. W późniejszym czasie wiele z sulfonamidów znalazło zastosowanie w medycynie jako jedne z pierwszych leków chemioterapeutycznych.

[edytuj] Działanie

Sulfonamidy są analogami kwasu p-aminobenzoesowego (PABA), kompetetywnie hamują działanie enzymu syntetyzującego kwas dihydrofoliowy.

W normalnych warunkach, w komórce bakteryjnej dochodzi do syntezy kwasu dihydrofoliowego (DHF) z użyciem PABA i kwasu foliowego. Dostanie się leku do komórki powoduje włączenie w tę syntezę sulfonamidu zamiast PABA i w konsekwencji zahamowanie procesu (przez zablokowanie odpowiedniego enzymu). W wyniku niedoboru DHF komórka bakteryjna nie może produkować nowych nukleotydów i budować nowych nici DNA i RNA. Doprowadza to do zablokowania zdolności rozmnażania się bakterii.

Substancje, będące (podobnie jak sulfonamidy) analogami PABA, np. prokaina czy tetrakaina, powodują osłabienie działania sulfonamidów, przez wypieranie ich z miejsca działania (enzymu). Z tego powodu nie powinno się tych leków stosować razem.

Sulfonamidy nie są skuteczne wobec bakterii korzystających z gotowego DHF i jego zredukowanej formy - THF, dostępnych w środowisku.

[edytuj] Zakres działania i zastosowanie

Sulfonamidy są lekami o szerokim spektrum działania przeciwbakteryjnego. Działają na bakterie Gram-ujemne i Gram-dodatnie,w tym na:

paciorkowce
dwoinki zapalenia płuc, rzeżączki, zapalenia opon mózgowych
pałeczkę okrężnicy
pałeczki Shigella i Salmonella
promieniowce
gronkowce
laseczki beztlenowe
pałeczki ropy błękitnej i wiele innych

Obecnie tracą znaczenie na rzecz szybszych i bezpieczniejszych antybiotyków. W wielu państwach wycofano je z obrotu jako mało skuteczne lub toksyczne (np. sulfametazyna, sulfadimetoksyna). W Polsce nadal są stosowane:

sulfaguanidyna jako bakteriostatyk przy zakażeniach przewodu pokarmowego,
sulfafurazol (amidoxal) - w zakażeniach dróg moczowych
sulfacetamid - w bakteryjnych zapaleniach spojówek.

[edytuj] Działania niepożądane

Większość sulfonamidów wykazuje znaczną toksyczność, co jest powodem ograniczania ich stosowania. Do działań niepożądanych należą:

działanie nefrotoksyczne. Sulfonamidy mogą krystalizować w kanalikach nerkowych powodując niszczenie miąższu nerek z objawami krwiomoczu i bezmoczu.
objawy skórne. Może wystąpić zespół Stevensa-Johnsona lub zespół Lyella objawiające się złuszczaniem skóry i zmianami w błonach śluzowych.
zapalenie nerwów, ataksje, halucynacje, depresje, psychozy
uszkodzenia szpiku kostnego.

U noworodków może wystąpić żółtaczka. Sulfonamidy są bowiem usuwane po sprzęganiu z glukuronianem, które jest niedorozwinięte w pierwszych miesiącach życia.