Szymon Datner

Z Wikipedii

Szymon Datner (ur. 2 lutego 1902, zm. 8 grudnia 1989 w Warszawie) - polski historyk żydowskiego pochodzenia.

Przed II wojną światową pracował jako nauczyciel w Gimnazjum Hebrajskim w Białymstoku. Przeżył wojnę ukrywając się w lasach wschodniej Polski, walcząc w lokalnej partyzantce^[1]. 24 maja 1943 pomagał w wywiezieniu kilku osób z białostockiego getta. Pomiędzy 1944 i 1946 stał na czele biura Centralnego Komitetu Żydów Polskich w Białymstoku, reprezentującego wobec władz państwowych Żydów ocalałych z Holocaustu, oraz organizującego dla nich opiekę i pomoc.

Następnie pracował w Żydowskim Instytucie Historycznym w Warszawie i był jednym z historyków którzy działali w Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce, przekształconej następnie w Instytut Pamięci Narodowej. Szymon Datner zajmował się głównie badaniem zbrodni niemieckich w Polsce popełnionych w czasie II wojny światowej oraz Holocaustu. Zmuszony do rezygnacji^[1]^[2] z zajmowanych funkcji po zajściach mających miejsce podczas marca 1968, wkrótce potem został zrehabilitowany^[1]. Wielokrotnie spotykał się z Janem Pawłem II podczas jego pielgrzymek do Polski.

Zmarł w 1989 w Warszawie. Został pochowany na cmentarzu żydowskim przy ulicy Okopowej w Warszawie. Jego córka, Helena Datner-Śpiewak, jest także historykiem i socjologiem, dwie córki Lilka i Mika zginęły podczas Holocaustu.

W 1966, jako historyk zajmujący się po wojnie zagadnieniem Holocaustu, w opracowaniach dotyczących tego tematu odpowiedzialność za masowe zbrodnie na żydowskiej ludności Białostocczyzny (mające miejsce po ataku III Rzeszy na ZSRR w czerwcu 1941), przypisał specjalnym grupom operacyjnym niemieckiej policji i opisał prowokacje których się dopuszczały. Zdaniem Datnera oddziały niemieckie, choć w większości dokonywały eksterminacji samodzielnie, dokonując zbrodni na Żydach niejednokrotnie odegrały rolę inspiratorów, pozyskując do współpracy miejscowych zdrajców, elementy kryminalne lub formacje policyjne - badał w tym czasie także sprawę mordu w Jedwabnem, nie napisał jednak jednoznacznie, kto był jej sprawcą.^[3]

Autor szeregu książek i opracowań, głównie historycznych - dotyczących zbrodni niemieckich w Polsce, m. in.:

Walka i Zagłada białostockiego getta (Łódź, 1946)
Zbrodnie Wehrmachtu na jeńcach wojennych w II wojnie światowej (Warszawa, 1961)
Zbrodnie okupanta w czasie powstania warszawskiego w 1944 roku (w dokumentach) (Warszawa, 1962)
Wilhelm Koppe - nieukarany zbrodniarz hitlerowski (Warszawa-Poznań, 1963)
Ucieczki z niewoli niemieckiej 1939-1945 (Warszawa, 1966)
Eksterminacja ludności żydowskiej w Okręgu Białostockim (Biuletyn ŻiH, 1966)
Niemiecki okupacyjny aparat bezpieczeństwa w okręgu białostockim (1941–1944) w świetle materiałów niemieckich (opracowania Waldemara Macholla) (Biuletyn GKBZH, 1965)
55 dni Wehrmachtu w Polsce (Warszawa, 1967)
Las sprawiedliwych. Karta z dziejów ratownictwa Żydow w okupowanej Polsce ( Warszawa, 1968)
Tragedia w Doessel - (ucieczki z niewoli niemieckiej 1939-1945 ciąg dalszy) (Warszawa, 1970)
Z mądrości Talmudu (Warszawa, 1988)