Tipitaka

Z Wikipedii

Tipitaka to zbiór nauk buddyjskich spisany w języku palijskim Tipitaka nazywana jest kanonem palijskim, składa się z trzech części - koszy (w Polsce spotyka się określenie trójkosz):

• Vinaja Pitaka - kosz reguł zakonnych,
• Sutta Pitaka - kosz nauk (sutt),
• Abhidhamma Pitaka - zawiera dodatkowe objaśnienia i teksty filozoficzne.

Kanon palijski obejmuje religijne teksty - sutty - obowiązujące we wczesnych szkołach buddyjskich tradycji Sthaviravada. Każda szkoła sthaviravady, a było ich ok. 30, posiadała własny zbiór sutt. Choć wiele tekstów było wspólnych, to w zależności od wyznawanych poglądów szkoły odrzucały niektóre sutty jako nieautentyczne (zwłaszcza te, które później weszły w skład Abhidhamma Pitaki). Do naszych czasów dotrwała tylko jedna szkoła sthaviravady - theravada, a wraz z nią cały jej kanon oraz resztki zbiorów pozostałych szkół.

Spis treści 1 Tipitaka czy Tripitaka? 2 Zawartość kanonu palijskiego 3 Historia powstania Tipitaki wg Theravady 4 Zobacz też 5 Linki zewnętrzne

[edytuj] Tipitaka czy Tripitaka?

Bardzo często dochodzi do pomyłki. Nazwa Tipitaka (palijskie słowo) dotyczy tzw. Kanonu Palijskiego, zbioru świętych tekstów tradycji theravada. Nazwa Tripitaka (sanskryt) dotyczy zbioru swiętych pism tradycji mahajana. Wyjaśnienie tego błędu jest o tyle istotne, że oba zbiory różnią się znacznie zawartością - zwłaszcza jeśli chodzi o zbiory sutt/sutr (theravada: Sutta Pitaka - mahajana: Sutra Pitaka). Wspólne dla obu zbiorów są jedynie poszczególne teksty. Zdarzają się również teksty o tym samym tytule lecz różnej treści, np. Mahabrahma Sutta (Tipitaka) i Mahabrahma Sutra (Tripitaka).

Kanon Palijski
		Vinaya Pitaka
		Sutta- vibhanga Khandhaka Pari- vara
		Sutta Pitaka
		Digha Nikaya Majjhima Nikaya Samyutta Nikaya
		;                     Anguttara Nikaya Khuddaka Nikaya
		Abhidhamma Pitaka
		Dhs. Vbh. Dhk. Pug. Kvu. Yamaka Patthana
pokaż • dyskusja • edytuj

Tym samym, pisząc o tekstach z Kanonu Palijskiego, używa się terminów w języku palijskim.

[edytuj] Zawartość kanonu palijskiego

1. Vinaja Pitaka (Kosz Dyscypliny) - zbiór zasad życia zakonnego (sanghi) dla mnichów (bhikku) i mniszek (bhikkuni). Składa się z dwóch części:
   1. Suttavibhanga - zawiera przede wszystkim podstawowe zasady życia mnichów i mniszek; zasady te zostały zebrane w rozdziale nazwanym Patimokkha, w którym wyszczególniono 277 reguł dotyczących mnichów, oraz 311 dotyczących mniszek (te liczby mogą być nieco inne w zależności od źródeł).
   2. Khandhaka
      1. Mahavagga - zawiera mowy Buddy, wygłoszone niedługo po osiągnięciu oświecenia, do pięciu [pierwszych] uczniów; zawiera także opowieści o ich drodze do stanu oświecenia.
      2. Cullavagga - zawiera zasady etyczne i obowiązki dotyczące mnichów, sposoby postępowanie w przypadku agresji wewnątrz sanghi, a także opowieść o powstaniu pierwszego zgromadzenia mniszek.
      3. Parivara - podsumowanie, oraz rozszerzenie i uściślenie dwóch wcześniejszych podrozdziałów.
2. Sutta Pitaka (Kosz Sutt, zobacz Sutra) - zawiera ponad 10 tysięcy sutr i dyskursów, które wygłosił Budda do swoich najbliższych uczniów. Sutta Pitaka jest podzielona na pięć części (nikaya):
   1. Digha Nikaya (digha = długi) - zawiera 34 "długie" sutty.
   2. Majjhima Nikaya (majjhima = średni) - zawiera 154 sutty o różnej długości.
   3. Samyutta Nikaya - zawiera zbiór (samyutta = grupa lub zbiór) dyskursów, w skład którego wchodzi 2889 krótkich sutty, które są z kolei podzielone na 56 grup.
   4. Anguttara Nikaya - zawiera zbiór "pomocniczych" sutr, zawierających szczegółowe wyjaśnienia Dharmy (pali Dhamma, nauki buddyjskie). Zostały pogrupowane w nipaty w zależności od tego ile elementów doktryny zostało w danej sutrze poruszone. I tak w Eka-nipata (Zbiór "pojedynczych") zawiera sutry omawiające po jednym elemencie Dharmy, Duka-nipata (Zbiór "podwójnych") zawiera sutry omawiające dwa elementy Dharmy itd.
   5. Khuddaka Nikaya ("Zbiór krótkich ksiąg") - zawiera piętnaście ksiąg średniej długości, między innymi słynną Dhammapade.
3. Abhidhamma Pitaka - zawiera teksty dotyczące filozoficznych aspektów Dharmy, wg tradycji tezy w niej zawarte zostały sformułowane przez Buddę kilka tygodni (ok. czterech do siedmiu) po osiągnięciu przezeń oświecenia. Składa się z siedmiu rozdziałów, ale uważa się, że pierwszy i ostatni są najważniejsze.
   1. Dhammasangani ("Wyliczenie zjawisk") - zawiera wykaz wszystkich podstawowych zjawisk (paramattha dhamma) jakie można spotkać w tym świecie.
   2. Vibhanga - kontynuacja wcześniejszego rozdziału, zapisana w bardziej zwartej formie.
   3. Dhatukatha - wyjaśnienie dwóch wcześniejszych rozdziałów w formie pytań i odpowiedzi.
   4. Puggalapannatti - zawiera opis różnych ludzkich charakterów.
   5. Kathavatthu - spisane przez Moggaliputta Tissa w trzecim wieku przed naszą erą wyjaśnienia do kontrowersyjnych punktów doktryny buddyjskiej.
   6. Yamaka - zawiera logiczną analizę wielu spośród zaprezentowanych w Abhidhammie koncepcji.
   7. Patthana - najdłuższa księga w Tipitace (w jednym z wydań ponad 6 tysięcy stron), w której opisano prawa (paccayas) rządzące światem, które bezpośrednią oddziałują na dhammy (opisane w pierwszym rozdziale, Dhammasangani).

[edytuj] Historia powstania Tipitaki wg Theravady

Pierwszy zebranie uczniów Buddy odbyło się w porze deszczowej, tuż po parinirwanie Buddy (ok. 480 r. p.n.e.). Miejscem zebrania była miejscowość Rajagaha (w Indiach), uczestniczyło w nim 500 mnichów, którym przewodniczył Mahakaśjapa. Celem zgromadzenia była recytacja nauk Buddy, które ten wygłosił w ciągu 45 lat nauczania. Mnich Upali wyrecytował Vinaja (wskazania), które zostały zaakceptowane i przyjęto nazywać je Vinaja Pitaka (pitaka - kosz). Mnich Ananda, kuzyn Buddy, wyrecytował Dhamme (skt. Dharma, nauki, dyskursy), którą również zaakceptowano i nadano nazwę Sutta Pitaka.

100 lat po Pierwszym Soborze (ok. 380 r. p.n.e.), został zwołany kolejny, w miejscowości Vesali, podczas którego zebrało się ok siedmiuset mnichów. Tym razem celem zebrania było przedyskutowanie kontrowersyjnych punktów Vinaja Pitaka. Miała wówczas miejsce pierwsza schizma, podczas której część mnichów (odłam Mahasanghika) odrzuciła Vinaja i Sutta, jako ostateczne nauki Buddy. Można uznać to za początek buddyzmu mahajany.

W 250 roku przed naszą erą, indyjski król Asioka zwołał w Pataliputra Trzeci Sobór. (Tu również, podczas dyskusji nad doktryną, doszło do rozłamu.) Wyrecytowana została Abhidhamma Pitaka, oraz dodatkowe rozdziały Privara do Vinaja, oraz Apanda do Sutta. Ten sam król, 3 lata później, wysłał swojego syna Mihindę oraz córkę Sanghamitta na Cejlon (obecnie Sri Lanka), by rozpropagowali tam buddyzm. Misja była skuteczna, wkrótce buddyzm stał się na Sri Lance popularną religią. Tam też miał miejsce Czwarty Sobór (wg tradycji Therawady), zwołany przez króla Vattagamani, podczas którego pięciuset recytatorów i skrybów, spisało w języku pali, na liściach palmowych (co odpowiada ok. 12 tysiącom stron), nauki Vinaja, Sutta i Abhidhamma.

Ponieważ spis obejmował trzy (tri) kosze (pitaka), został nazwany Tipitaką.

Na podstawie [1] (strona zawiera wiele sutr w języku angielskim) oraz innych źródeł.

[edytuj] Zobacz też

• Sutra
• Glosariusz buddyjski

[edytuj] Linki zewnętrzne

• http://tipitaka.org/ - całość Tipitaki w języku Pali.
• http://www.metta.lk - teksty źródłowe i tłumaczenia angielskie.
• http://theravada.int.pl/projekttipitaka/tipitaka3.htm - tłumacznia sutt na język polski.
• http://tipitaka.pl/ - Szeroki zbiór polskich tłumaczeń klasycznych sutr z tradycji Theravada.