Glosariusz buddyjski

Z Wikipedii

Indeks:
1 - A - B - C - D - E - F - G - H - I - J - K - L - M - N - O - P - R - S - Ś - T - U - W - Z

---

[edytuj] 1

• 108 (Daleki Wschód) - jedna z symbolicznych liczb w buddyzmie i nie tylko

[edytuj] A

• Abhabbāgamana - ten, który jest niezdolny do postępu
• Abhibhāyatana - osiem stopni opanowania, moce uzyskane dzięki praktykowaniu Kasina
• Abhidharma / Abhidharma Pitaka - zbiór tekstów buddyjskich, trzeci tzw. "kosz" Tripitaki z dodatkowymi objaśnieniami i tekstami filozoficznymi
• Abhidharmasadpada - jeden z podstawowych tekstów wczesnego buddyzmu
• Abhidźnia - postrzeganie pozazmysłowe
• Abhinna - intuicyjne nadnaturalne moce wypływające z praktyki koncentracji
• Abhisheka - namaszczony (bodhisattwa na najwyższym stadium rozwoju)
• Acala - ósmy stopień rozwoju bodhisattwy
• Aczarja / Acarya / Acharya - guru, wybitny nauczyciel
• Acinteyya - to, nad czym nie powinno się rozmyślać
• Acintya-parinama-cyuti - śmierć indywidualnego ego
• Ādibrahmacariyaka-sīla - moralność prawdziwie czystego postępowania, patrz [sacca]]
• Adhimokkha - determinacja; jedno z towarzyszących czynników mentalnych cetasika
• Adhitthana - determinacja; jedna z dziesięciu paramit
• Adi-budda - pierwotny budda
• Adżanta - grupa wzgórz zawierających pieczary z unikalnymi malowidłami
• Agada - panaceum, lek na wszystko
• Agama - ogólna nazwa dla każdej z sutr therawady
• Agaru / Aguru - kadzidło sandałowe
• Agati - cztery błędne ścieżki
• Agura - pozycja medytacyjna ze skrzyżowanymi nogami, która nie jest lotosem ani półlotosem
• Āhāra - pożywienie materialne
• Ahetuka / A-hetuka - istota, która odrodziła się bez żadnego warunku podstawowego
• Ahimsa / Ahinsa - nie czynienie szkody czującym istotom
• Ai - jap. harmonia
• Ajahn / Ajaan / Achaan - tajska wymowa słowa Aczarja - guru
• Ajatana / Āyatana - termin związany z teorią umysłu mahajany
• Ājīva-pārisuddhi-sīla - moralność składająca się z oczyszczenia zarobkowania, patrz sila
• Akaliko / Akaaliko - pozaczasowy, niezależny od czasu
• Akanistha - jedna z krain niebiańskich
• Akaśagarbha / Akasagarbha / Kokuzo - jeden z ośmiu wielkich bodhisattwów
• Akszobhja - Niewzruszony Niebieski Budda - jeden z buddów medytacyjnych
• Akusala - niepełny, niezręczny, niemerytoryczny; przeciwieństwo kusala
• Alaja / Alaya / Alajawidżniana - ósma świadomość w doktrynie jogaćara
• Alataczakra / Alataćakra - "ognisty krąg" - symbol złudnej natury istnienia
• Āloka-saññā - postrzeganie tego co niematerialne, postrzeganie światła
• Amida / Amita / Amitabha - Budda Nieograniczonego Światła / Budda Nieograniczonego Życia
• Amidabutsu Setsurin - encyklopedia buddyjska napisana przez Zensho Keijo w XIII wieku
• Amidyzm - Buddyzm Czystej Krainy
• Amitabha / Amita / Amida - Budda Nieograniczonego Światła / Budda Nieograniczonego Życia
• Amitajus - Bodhisattwa Długiego Życia, emanacja Amitabhy
• Amoghapasza / Amogapasza - bodhisattwa, emanacja Awalokiteśwary
• Amoghasiddhi - Zielony Budda Północy - jeden z buddów medytacyjnych
• Amoghawadżra / Amoghavajra -wybitny propagator buddyzmu w Chinach
• Ananda - ulubiony uczeń Buddy
• Anagami - niepowracający - ktoś kto opuścił samsarę
• Anagarika - uczeń therawady, który czeka na stanie się pełnoprawnym mnichem
• Anapana / Anapanasati - koncentracja na oddechu podczas praktyki zazen
• Anathapindaka / Sundatta - szczodrobliwy bogacz w czasach Buddy
• Anatman / Anatta - doktryna braku trwałego "ja"
• Anattānupassanā - kontemplacja braku ja, jedno z 18 głównych rodzajów wglądu vipassanā
• Angkor Wat - słynny kompleks świątynny w środkowej Kambodży
• Ango - odosobnienie dla treningu zazen podczas którego mnisi nie opuszczają klasztoru
• Angulimala - postać z sutr
• Anicca / Anitja - buddyjska doktryna ciągłej zmiany i niestałości zjawisk
• Animatta - "bezkształtny" - określenie zjawisk
• Anitja / Anicca - buddyjska doktryna ciągłej zmiany i niestałości zjawisk
• Aniccānupassanā - kontemplacja nietrwałości, jedno z 18 głównych rodzajów wglądu vipassanā
• Anjatwa - odrębność jako przeciwstawienie jedności
• Anruddha - jeden z uczniów Buddy
• An Shigao - perski mnich, tłumacz sutr
• Antarakalpa - okres upadku i głodu
• Anubhaja - nie-dwojakość
• Anujoga - druga z trzech wewnętrznych jog
• Anupassanā - kontemplacja
• Anupubba-nirodha - dziewięć "kolejnych wygaśnięć", patrz jhana oraz nirodha-samāpatti
• Ānupubbī-kathā - stopniowe wyjaśnienia
• Anussati - rozmyślanie
• Anuttara-Samyak-Sambodhi / Anuttara Samyak Sambodhi - idealne oświecenie
• Aññā - najwyższa wiedza, odnosi się do doskonałej wiedzy Arahata
• Apaja loka - cztery niższe światy
• Appanā-samādhi - osiągnięcie skupienia, pełne skupienie, utwierdzenie skupienia samādhi
• Arania - mała świątynia buddyjska, ulokowana np. w lesie
• Architektura buddyjska
• Arhat / Arahat / Arhant / Arahant - ideał wyciszonego człowieka w buddyzmie theravada
• Aria-jnana - szlachetna mądrość, używane z Aria-prajna
• Aria-prajna - szlachetna mądrość
• Ariya-puggala - szlachetna osoba, istnieje 8 stopni świętości, szlachetności
• Ariya-sacca - Cztery Szlachetne Prawdy sacca
• Ariasimha - 24. patriarcha buddyzmu indyjskiego
• Arjadewa - filozof ze szkoły madhjamaki
• sir Edwin Arnold - autor książki "Światło Azji", która popularyzowała buddyzm w XIX wieku
• Asala / Asala Puja / dzień Dharmy - święto na pamiątkę pierwszego kazania Buddy
• Asamkheja / Asamkjeja - niezliczoność, niepoliczalność, niezwykle wielka liczba
• Asamkrita - brak uwarunkowania
• Asanga - wielki buddyjski filozof z IV w. n.e.
• Āsava - skaza, splamienie, zepsucie, istnieją 4 skazy
• Asceza - droga, którą Budda odrzucił
• Asita - pustelnik, występuje w legendach o narodzeniu Buddy
• Aspekt buddy
• Assāsa-passāsa - wdech i wydech, funkcje cielesne, element wiatru dhatu
• Astasahasrika - Sutra Idealnej Mądrości
• Asti - istnienie (jako przeciwieństwo nieistnienia)
• Asubha - nieczystość, okropność, brzydkość np. kontemplacja nieczystości ciała
• Asura - 1. mieszkaniec którejś ze sfer samsary 2. diabeł lubiący walkę
• Asvaghosa / Asvaghosha - mędrzec buddyjski, żyjący w II wieku
• Aszram / Aśram / Ashram - miejsce nauczania buddyzmu
• Aśoka / Asioka - indyjski król, który wprowadził buddyzm ogniem i mieczem
• Aśrawa / Kleśa / Aśwara / Wypływy - skalania wypływające z umysłu
• Atappa - wolny od zmartwień, określenie rodzaju bóstw deva zamieszkujących pierwszy z pięciu Czystych Siedzib Suddhāvāsa, w których po raz ostatni odradzają się Anāgāmī
• Atijoga / Dzogczen - ścieżka samowyzwolenia, ścieżka światła
• Atisa - XI-wieczny reformator buddyzmu
• Atman / Atta - hinduska dusza, której istnienia buddyzm nie uznaje (doktryna anatman)
• Atthangika-magga - Ośmioraka Ścieżka, magga
• Awaiwartika - nie cofanie się
• Awalokiteśwara / Awalokiteszwara - Bodhisattwa Współczucia
• Awatamsaka / Buddhavatamsakasutra / Avatamsaka Sutra - sutra
• Awici - piekło nieprzerwanego cierpienia
• Awidja / Avijjā - niewiedza
• Avacara - sfera, świat, 3 sfery istnienia to: sfera zmysłowa kāmāvacara, sfera subtelnej materii rūpāvacara, niematerialna sfera arūpāvacara
• Āvajjana - uwaga umysłu względem przedmiotu
• Āyatana - sfery, nazwa czterech niematerialnych wchłonięć jhana

[edytuj] B

• Baizhang Huaihai - wybitny chiński mistrz chan
• Bala - duchowe moce bodhisattwy lub buddy
• Bambusowy gaj / Veluvana - znane miejsce odosobnienia niedaleko Radżagriha w Indiach
• Bamian - miasto ze słynnymi posągami Buddy
• Bardo (praktyka) - joga stanu pośredniego (szósta z cyklu sześciu jog Naropy)
• Bardo - każdy przejściowy stan egzystencji (także życie), na ogół używane w znaczeniu: stan przejściowy po śmierci
• Bashō - słynny poeta zen
• prof. Samuel Beal - jeden z pierwszych tłumaczy tekstów buddyjskich na angielski
• Varanasi (Benares, Kashi) - miasto na obrzeżach którego mieści się Sarnath
• Bezbramna Brama - zbiór koanów
• Bezpośredni przekaz - przekaz z umysłu nauczyciela do umysłu ucznia
• Bhadrayānīya - nieistniejąca dziś szkoła spośród wczesnych szkół buddyjskich, wywodząca się ze szkoły Vatsīputrīya.
• Bhagawata / Bhagawant / Bhagawat / Bhagavan - tytuł Buddy
• Bhaisaja / Sangdzie Menla - Budda Medycyny
• Bhava - stawanie się, bycie, egzystencja, tworzenie karmy dla przyszłego życia
• Bhavana - Rozwój
• Bhikkhuni / Bhiksiuni / Bhiksuni / Bhikszuni - mniszka buddyjska
• Bhikku / Bhikkhu / Bhiksiu / Bhiksu / Bhikszu / Śramana - mnich buddyjski
• Bhumi - Dziesięć poziomów
• Bhutata - rzeczywistość
• Biała Tara / Dolkar - żeński bodhisattwa w buddyzmie tybetańskim
• Biały Mahakala - emanacja Mahakali w szkole Kagyu
• Bibashi / Wipashyin - pierwszy budda z poprzedzających Buddę Gautamę
• Bija - nasienie, zalążek - zalążek przyszłych skutków pozostawiony przez obecne czyny według filozofii sautrantiki
• Bijanji - zbiór koanów
• Biyan-lu - zbiór gonganów
• Bimbisara - król Magadhy za czasów Buddy
• Bindu - świadomość
• Bodaishin - przebudzenie Umysłu Buddy
• Bodhi - oświecenie, zobacz też drzewo Bodhi
• Bodhiczitta / Bodhicitta - aspiracja osiągnięcia oświecenia dla dobra innych
• Bodhidharma / Daruma / Tamo - przeniósł buddyzm z Indii do Chin, pierwszy patriarcha zen
• Bodhigaya / Bodhi-gaya / Bodh Gaya / Bodhgaja - miejsce oświecenia Buddy
• Bodhimandala - miejsce oświecenia Buddy
• Bodhipakshika Dharma - 37 warunków niezbędnych do oświecenia
• Bodhisattwa - oświecony, świadomie odradzający się, ale jeszcze nie budda
• Bodnath / Bodnāth - buddyjska świątynia w Katmandu
• Bojjihanga - siedem czynników przebudzenia
• Bokuseki - przekaz ducha zen za pomocą pojedynczego słowa lub wiersza
• Bompu - zen uprawiany bez religijnych lub filozoficznych podstaw, np. dla poprawy zdrowia
• Bon / Bon-po - przedbuddyjska tradycja w Tybecie, dziś piąta tradycja buddyzmu tybetańskiego
• Bonno - pasja, przywiązanie, uzależnienie emocjonalne
• Bonza / Bonzo - buddyjski duchowny
• Botsudan / Butsudan - ołtarz-relikwiarz w Japonii (zarówno w świątyni jak i w domu prywatnym)
• Bóg w buddyzmie - monografia
• Brahma - w buddyzmie uznawany za króla świata bogów (dewa)
• Brahmaviharā - inaczej Cztery Niezmierzoności
• Budda - oświecony (w szczególności historyczny Budda Siakjamuni)
• Budda Medycyny / Sangdzie Menla
• Budda Siakjamuni - twórca buddyzmu
• Buddhata - Natura Buddy
• Buddhi - wrodzona zdolność do osiągnięcia oświecenia
• Buddaloczana - w buddyzmie tybetańskim partnerka Buddy Akszobhji
• Buddyjskie szkoły chińskie
• Buddyzm - religia i filozofia (zob. też Kategoria:Buddyzm)
  • Buddyzm chán - chiński pierwowzór zen
  • Buddyzm Czystej Krainy - Amidyzm
  • Buddyzm Diamentowej Drogi - wadżrajana (zob. też Kategoria:Buddyzm Diamentowej Drogi)
  • Sthaviravada - jedna z dwóch gałęzi wczesnego buddyzmu
  • Wczesne szkoły buddyjskie
  • Buddyzm mahajana - zob. też Kategoria:Buddyzm mahajana
  • Buddyzm tantryczny - odmiana mistyczna buddyzmu
  • Buddyzm theravada - najstarsza z obecnych szkół buddyjskich
  • Buddyzm tybetański - cztery główne szkoły buddyzmu w Tybecie (zob. też Kategoria:Buddyzm tybetański)
  • Buddyzm wadżrajana - Buddyzm Diamentowej Drogi
  • Buddyzm zen - odmiana japońska oparta na paradoksach (zob. też Kategoria:Buddyzm zen)
• Buji - "nie ważne" - odrzucenie praktyki na gruncie stwierdzenia, że "skoro wszyscy są oświeceni, to po co medytować". Przyjęcie takiego sądu ukrywa przed człowiekiem jeszcze bardziej jego oświecenie.
• Bumpa - dzban albo waza służące do inicjacji w buddyzmie tybetańskim
• Busshin - ciało fizyczne Buddy Siakjamuniego
• Bussho - Natura Buddy
• Busso - buddowie i patriarchowie
• Butsu - jap. Budda
• Butsudan / Botsudan - ołtarz-relikwiarz w Japonii (zarówno w świątyni jak i w domu prywatnym)
• Butsudō - buddyzm po japońsku

[edytuj] C

• Ca-ca - gliniane płaskorzeźby odciskane z metalowych foremek w Tybecie. Przedstawiają buddów, bodhisattwów, dakinie, lamów, itp.. Do gliny dodaje się jęczmienia a czasem prochy wielkich lamów
• Caitika - wczesna szkoła buddyzmu (I wiek p.n.e.); stworzyła ideał bodhisattwy
• Caodong - szkoła chan;
• Catushkotika - cztery wartości logiczne: to jest A, to nie jest A, zarówno A jak i nie-A, ani A ani nie-A
• Ch'ǒnt'ae chong - koreańska szkoła buddyjska, odpowiednik chińskiej szkoły tiantai-zong
• Chisǒn Tohǒn - koreański mistrz sǒn (jpn. zen)
• Chan - odmiana chińskiego buddyzmu, po przeniesieniu do Korei - sǒn, do Wietnamu - thiên, do Japonii zen
• Chogye chong - koreańska szkoła buddyjska sǒn (jap.zen)
• Chorągwie i flagi - symbole manifestowania się zalet charakteru
• Ciała Buddy - Dharmakaja, Sambhogakaja, Nirmanakaja
• Citta - Umysł
• Citta-gocara - dziedzina Umysłu
• Cittamatradriśya / Cittamatra / Czittamatra / Jogaczara - szkoła buddyjska z IV w. n.e.
• Cnota zasługi
• Congronglu - zbiór koanów zen
• Cravaka - sans. cztery szlachetne prawdy
• Czaitja / Caitya - typ kaplicy w buddyzmie lub dźinizmie
• Czakra / Czakram / Ćakra - ośrodek energetyczny w ciele
• Czarna Korona - symbol Karmapy
• Czaturwarga - cztery klasy społeczne
• Czi li czia - klasa duchów ognia
• Czi li sze - klasa duchów ognia
• Czintamani - mityczny klejnot spełniający wszelkie życzenia
• Czittamatra / Cittamatradriśya / Cittamatra / Jogaczara - szkoła buddyjska z IV w. n.e.
• Czod - praktyka strachu w buddyzmie tybetańskim, ofiarowanie innym wszystkiego czym się jest
• Czorten - stupa tybetańska
• Czterech Bodhisattwów Współczucia - Amida Nyorai, Awalokiteśwara, Tarani, Mandziuśri
• Cztery awasthy / Cztery odniesienia - cztery punkty widzenia w zen
• Cztery klasy / Czaturwarga - bhikszu, mnisi; bhikszuni, mniszki; upasaka, świeccy wyznawcy; upasika, świeckie wyznawczynie
• Cztery mądrości Buddy
• Cztery pieczęcie - aksjomaty wspólne wszystkim szkołom buddyjskim
• Cztery praktyki bodhisattwy - dawanie datków, słowa miłości, dobroczynność, identyfikacja z obdarowanymi
• Cztery rodzaje narodzin - z macicy, przez transformację, z wilgoci, z jaja
• Cztery szlachetne prawdy (cravaka) - podstawa buddyzmu - cierpienie, przywiązanie, eliminacja cierpienia, droga która do niej wiedzie (medytacja)
• Cztery niezmierzoności - cztery szlachetne stany umysłu (miłująca życzliwość, współczucie, altruistyczna radość i równość)
• Cztery ślubowania - ślubowania bodhisattwy
• Czujące istoty - wszystko co jest istotne
• Czukai - przerwa pomiędzy dwoma sesjami zazen
• Czukpi - przyrząd w kształcie krótkiego miecza, uderzenie w niego sygnalizuje początek lub koniec medytacji
• Czysta kraina (albo Czyste krainy) - pola energii Buddy
• Czysta ziemia (lotosu) - raj zamieszkany przez bodhisattwów

[edytuj] Ć

• Ćakra / Czakra / Czakram - ośrodek energetyczny w ciele
• Ćajtja - typ budowli sakralnej

[edytuj] D

• Da - aspekt umysłu w bon
• Dadar - bambusowa strzała w bon
• Dae Soen Sa Nim - tytuł Czcigodny Mistrz Zen
• Dai gedatsu - pełne oświecenie
• Dai gidan - jap. wielkie wątpliwości - nie sceptycyzm lecz szukanie swojej natury Buddy
• Dai shinkon - wielka wiara w dharmę
• Daishi - tytuł Wielki Mistrz w zen (zob. Zenji)
• Daimoku - Najwyższe Prawo przenikające wszystkie zjawiska we wszechświecie w szkole nichiren.
• Daka (albo Dakowie) - klasa bogów w buddyzmie tybetańskim
• Dakini - klasa bogiń w buddyzmie tybetańskim
• Dalajlama / Dalaj Lama - głowa buddyzmu tybetańskiego
  • Dalajlama XIV - Tenzin Gjatso
• Damaru - bębenek tybetański w tantrze, czasem zrobiony z ludzkiej czaszki
• Damtsig - ślubowanie tantryczne
• Dana - cnota szczodrobliwości
• Darśana - pogląd, bądź szkoła filozoficzna
• Daruma - japońskie imię Bodhidharmy
• Daruma - Dharma po japońsku
• Daruma - lalka na pamiątkę Bodhidharmy
• Deha-bhoga-pratishtha - materialna strona życia
• Dekalog zen - paradoks, jak zawsze w zen
• Dełaczien - Czysta Kraina Buddy Amithaby po tybetańsku
• Denko-roku - zbiór wykładów
• Dengyō Daishi- założyciel szkoły Tendai
• Dewa - istota niebiańska
• Dewadatta / Devadatta - kuzyn i rywal Buddy
• Dhamma - zob. Dharma
• Dhammapada - buddyjski zbiór poezji w języku pali zawierający buddyjskie zasady etyczne. Część suttapitaka i tym samym kanonu palijskiego
• Dhamma Vijaya / Poson - święto przyniesienia buddyzmu do Sri Lanki
• Dharani - duchowe wersety praktyki
• Dharma / Dhamma - zjawiska, prawo, prawda, nauki, doktryna
• Dharmadhatu / Dharmadatu - obszar Nauki Buddy; prawdziwa natura umysłu; istota bytu
• Dharmaguptaka - jedna z 18 szkół wczesnego buddyzmu, wydzieliła się z Vibhajjavādy po 232 p.n.e.. Dziś nieistniejąca
• Dharmakaja / Dharmata / jap. Hosshin - jedno z ciał Buddy; przejrzysty stan umysłu zwrócony ku czującym istotom
• Dharmalakszana / Zjawiska formalne - 1. aspekty wszystkich rzeczy; 2. uchwycenie Dharmy
• Dharmamegha - "obłok dharmy" - najwyższy poziom rozwoju bodhisattwy
• Dharmapala - typ bóstwa w buddyzmie tybetańskim
• Dharmaraksita / pali. Dhammarakkhita - grecki misjonarz posłany przez Aśokę dla krzewienia buddyzmu
• Dharmasattha / Dhammasattha- buddyjskie prawo religijne
• Dharmata / Dharmakaja / jap. Hosshin - jedno z ciał Buddy; przejrzysty stan umysłu zwrócony ku czującym istotom
• Dharmottarīya - nieistniejąca dziś szkoła hinajany, wywodząca się ze szkoły Vatsīputrīya.
• Dhatu - region, obszar
• Dhjana / Jhana / Dźniana / Dźńana - cnota medytacji, wiedzy, mądrości
• Dhjanibudda - Dhjani-buddowie to pięciu Buddów Medytacyjnych
• Dhuta - praktyki ascetyczne
• Diament - symbol
• Diamentowa Droga - odmiana buddyzmu
• Diamentowa Sutra - diamentowa, bo jak diament przecina iluzję. Podstawa m.in. buddyzmu tybetańskiego.
• Diamentowa Świnia / Wadżrawarahi - jedna z dakini w buddyzmie tybetańskim
• Diamentowy Wóz - wadżrajana
• Dizang - bodhisattwa
• Doan - w zen osoba udrerzająca w dzwon na rozpoczęcie lub zakończenie zazen
• Dogen Kigen / Eihei Dogen / Dogen Zenji - wielki mistrz zen szkoły soto zen
• Dojo - miejsce praktyki zen
• Dokusan - prywatne spotkanie z mistrzem zen
• Dolkar / Biała Tara - żeński bodhisattwa w buddyzmie tybetańskim
• Dongshan Liangjie / Tung-shan Liang-chieh - mistrz chan (zen), założyciel szkoły caodong (jap. soto)
• Dordże / Wadżra - diament - oznacza aktywność; symbol wadżrajany
• Dordżejana / Wadżrajana - Buddyzm Diamentowej Drogi
• Doskonałości praktykowane przez bodhisattwów
• Drigug Kagyu / Drigug Kagju - jedna ze szkół Kagyu
• Drishti - każdy błędny pogląd na naturę rzeczywistości
• Drukpa Kagyu / Drukpa Kagju - jedna ze szkół Kagyu
• Drzewo Bodhi (albo Bo) - pod nim Budda osiągnął oświecenie
• Duhkha - cierpienie (skt)
• Dukar / Biały Parasol - budda, strażnik Dharmy w buddyzmie tybetańskim
• Dukkha - cierpienie
• Duramgama - siódmy stopień rozwoju bodhisattwy
• Dusza - coś, w trwałość czego buddyzm nie wierzy
• Dwajanairatmia - istnienie na raz zewnętrznych zjawisk (Dharma) i duszy
• Dwanaście kategorii istot - z jaja, z łona, z wilgoci, zrodzone przez transformację, z formą, bez formy, z myślą, bez myśli, niezupełnie z formą, niezupełnie bez formy, niezupełnie z myślą, niezupełnie bez myśli
• Dwanaście nidan / Dwunastoczęściowy łańcuch zależnego powstawania
• Dzień Oświecenia Buddy - 8 grudnia - najważniejsze święto w roku
• Dziesięć czynników życia - jedna z nauk szkoły tiantai
• Dziesięć duchowych królestw - część opisu wszechświata wg kosmologii buddyjskiej
• Dziesięć kierunków - kosmologia buddyjska
• Dziesięć paramit - doskonałości bodhisattwy
• Dziesięć stopni oświecenia bodhisattwy
• Dziesięć wskazań / Dziukai - opis oświeconej istoty, ceremonia przyjęcia do sanghi
• Dziesięć złych uczynków - moralność buddyjska
• Dzietsyn - uprzejme tybetańskie określenie wielkiego lamy
• Dziewięć górskich szkół sǒn - szkoły koreańskiego buddyzmu sǒn (chin. chan, jap. zen)
• Dziewięć sfer Dharmy - dziewięć rodzajów istot, albo dziewięć światów
• Dzionang / Dzionangpa - szkoła buddyzmu tybetańskiego kultywująca nauki Diamentowej Drogi
• Dzioriki - siła powstająca w czasie wspólnych medytacji
• Dzogczen / Atijoga - ścieżka samowyzwolenia, ścieżka światła
• Dżambudwipa - jeden z czterech kontynentów w kosmologii buddyjskiej. Trójkątny, na południu, żyjemy na nim
• Dżaramarana - starzenie się i umieranie
• Dżataka - opowieści o poprzednich wcieleniach Buddy
• Dżati - ponowne narodziny
• Dżeta - gaj podarowany Buddzie

[edytuj] E

• Ego - iluzja, którą ochraniamy
• Eisai Myoan - szkoła zen
• Eka / Huike - drugi patriarcha zen
• Ekatwa - jedność jako przeciwstawienie odrębności
• Eko - ofiarowanie zasług
• Eno / Huineng - szósty patriarcha zen
• Enso - koło, symbol buddyzmu zen

[edytuj] F

• Falun Gong
• Flaga buddyjska
• Flaga modlitewna - w buddyzmie tybetańskim kawałek materiału z mantrą lub modlitwą
• Fudoshin - w zen spokojny, pogodny umysł
• Fuke - nieistniejąca już szkoła zen
• Fukudo - w zen osoba, która uderza w han
• Fuse / O-fuse - praktyka wzajemnego wspierania mnichów i ludzi świeckich w zen

[edytuj] G

• Gakuda - jap. studiowanie drogi
• Gampopa / Dagpo Lhaje / Dakpo Rinpoche - twórca szkoły Kagyu buddyzmu tybetańskiego
• Ganapati - bodhisattwa w szkole Sakja
• Ganden Tripa - obieralne w drodze konkursowego egzaminu stanowisko głowy linii Gelug. Często przypadało dalajlamom.
• Gandhāra - region związany z rozwojem sztuki buddyjskiej
• Gandharwa - niebiański muzykant o złej reputacji
• Garuda - mityczny olbrzymi rogaty ptak
• jap. Gassho / tyb. Hapczang - gest pozdrowienia ze złączonymi dłońmi
• Gatha - wiersz wyrażający własne oświecenie
• Gautama - budda, który założył buddyzm
• Gelug / Gelugpa - jedna z głównych tradycji buddyzmu tybetańskiego, tzw. "żółte czapki"
• Gendyn - niebo buddyjskie (obok Tuszity)
• Genjokoan - "koan codziennego życia"
• Gesshe - tytuł akademicki przyznawany studiującym bardzo długo buddyzm
• Godo - główny mnich w szkole zen soto
• Gohonzon - ucieleśnienie Prawa Nam-Myoho-Renge-Kyo w formie mandali w szkole nichiren
• Golulaka - odłam buddyzmu za czasów króla Aśoki
• Gompa - tyb. klasztor, medytacja, medytować, miejsce medytacji
• Gongan - zob. koan
• Gongio / Gongyo - praktyka buddyjska w szkole nichiren
• Gong-ter - terma odkryta w umyśle
• Gosho - pojedyncze i zbiorcze pisma Nichirena Daishonina
• Góra Sępów / Grydhrakuta - góra na której Budda Siakjamuni wygłosił słynne kazanie
• Guanyin - bodhisattwa
• Guenmai - tradycyjny posiłek po porannym zazen
• Guna / Guny - jakość - troski codziennego życia
• Guru - mistrz duchowy
• Guru Rinpocze / Padmasambhawa / Padmasambhava - wielki nauczyciel Wadżrajany, twórca buddyzmu tantrycznego, założyciel szkoły Ningma
• Gyulu - joga ciała iluzorycznego (piąta z cyklu sześciu jog Naropy)

[edytuj] H

• Hachiman - bóg wojny z shinto, potem uznany za buddyjskiego bodhisattwę
• Haeam Hyǒnmu - współczesny koreański mistrz sǒn (j. zen)
• Haiku - poezja zen
• Hajagriwa - jedno z bóstw szkoły Ningma, emanacja Awalokiteśwary
• Hakuin Ekaku - słynny mistrz zen
• Hamon - zerwanie stosunku uczeń-nauczyciel z powodu poważnego sprzeniewierzenia się nauce swego mistrza
• tyb. Hapczang / jap. Gassho - gest pozdrowienia ze złączonymi dłońmi
• Hara - punkt poniżej pępka
• Han - w zen drewniana deska, uderzana o wschodzie i zachodzie słońca
• Hannya Shingyo - sutra
• Heruka - groźne emanacje Buddy Wajroczany
• Hetupratjaja - uwarunkowanie, okolicznościowa przyczyna
• Hewadżra - bóstwo w szkole sakja
• Hinajana / Sthaviravada - południowa gałąź buddyzmu
• Hishiryo - identyfikacja ze wszystkimi istotami podczas zazen
• Hoa-Hao - ruch buddyjski w Wietnamie
• Hondo - sala medytacyjna w zen z ołtarzem przy ścianie. Zob. sodo
• Hongch'ǒk - koreański mistrz sǒn (j. zen)
• Hongren - piąty patriarcha zen
• Honzan - główna świątynia danej szkoły zen
• Hossen - pojedynek Dharmy
• Hosso - japońska szkoła jogaczary
• Hotsugammon - prośba lub ślubowanie
• Huike / Eka - drugi patriarcha zen
• Huineng / Eno - szósty i ostatni patriarcha zen
• Hŭiyang san - koreańska szkoła sǒn (j. zen)
• Hwaǒm chong - koreańska szkoła (chong) buddyjska, odpowiednik chińskiej szkoły huayan (Avatamska sutra)
• Hwaǒm sa - jeden z największych koreańskich klasztorów
• Hwa tou - medytacja zen polegająca na utrzymywaniu w umyśle pytania (np. "kim jestem?") w celu porzuceniu opinii i przeszkadzającego myślenia
• Hyech'ol - koreański mistrz sǒn (j. zen)
• Hyǒnuk- koreański mistrz sǒn (j. zen)

[edytuj] I

• Inicjacja - ceremonia wprowadzająca, przekaz mocy w tantrze
• Inka shomei - formalna promocja ucznia w zen dająca mu prawo nauczania
• Inkarnacja - wcielenie
• Innen - forma; przyczyna i skutek; manifestacja siunjaty
• Ino - przynoszący radość, w zen jeden z liderów sesshin
• Isshu - jedna z mudr

[edytuj] J

• Jab-Jum - Ojciec-Matka - męsko-żeńska wizualizacja w tantrze wewnętrznej
• Jaksza - bardzo szybkie duchy, używane jako posłaniec
• Jalus, czyt. Dżalus - tęczowe ciało - oznaka pełnego urzeczywistnienia w Dzogczen
• Jamaradża - pan śmierci, pojawia się w bardo
• Jamantaka - groźna emanacja Mańdziuśriego
• Jana - wóz, środek do oświecenia. Zobacz: hinajana, mahajana, wadżrajana
• Jantra - odmiana mandali z trójkątami wpisanymi w kwadrat
• Japońska ceremonia picia herbaty - związana z zen, uważana za rodzaj medytacji zazen
• Jaskinia szatana - ślepy zaułek na drodze do oświecenia
• Jataka - tradycyjne opowieści wczesnych szkół buddyjskich i buddyzmu Theravada, wchodzące w skład Kanonu Palijskiego
• Jednoczenie się z oddechem - medytacja
• Jesie Czolła - tyb. Szalona mądrość - Dziki sposób zachowania związany z groźną praktyką na polach kremacyjnych
• Jeszie Tsogyal - w buddyzmie tybetańskim Diamentowa Świnia w ludzkiej postaci
• Jhana / Dhjana - medytacja, wiedza, mądrość
• Ji - aspekt umysłu
• Jidam - w buddyzmie tybetańskim wizualizacje aspektów umysłu pod postacią osobistego bóstwa opiekuńczego bądź medytacyjnego; dzielą się na łagodne, pomnażające, pełne mocy i gniewne
• Jiikjitsu - główny mnich w szkole zen rinzai
• Ji Do Poep Sa Nim (JDPSN) - kor. Czcigodny Mistrz Dharmy
• Jisha - starszy pomocnik mistrza zen
• Jizo - bodhisattwa
• Jnana - wiedza, znajomość
• Jōdo-shin shū - amidystyczna szkoła buddyzmu chińskiego (wym. dziodo-sin siu)
• Jogaczara / Yogacara / Cittamatra - ważna szkoła w filozofii buddyjskiej
• Jogin - medytujący w hinduizmie albo buddyzmie tybetańskim
• Jogini - kobieta-jogin
• Jonang / Jonangpa - szkoła buddyzmu tybetańskiego
• Joshu Jushin - mistrz zen słynny ze swych mondo dotykających esencji zen

[edytuj] K

• Kadam / Kadampa - szkoła buddyzmu mahajana w Tybecie
• Kagyu / Kagyupa - jedna z głównych tradycji buddyzmu tybetańskiego
• Kai - reguły życia bodhisattwy
• Kalaczakra / Kalaćakra - koło czasu, praktyka tantryczna
• Kalaczakrajana - szkoła tantrajany, powstała w X wieku
• Kalpa - 1 kalpa=139600 (lub 139650) lat, 1 mała kalpa=1000 kalp, 20 małych kalp=średnia kalpa, 4 średnie kalpy=wielka kalpa, 4 wielkie kalpy=czas istnienia wszechświata
• Kalu Rinpocze - jeden z największych współczesnych nauczycieli buddyzmu tybetańskiego.
• Kamadhatu - świat pragnień
• Kanakamuni - piąty budda z poprzedzających Buddę Gautamę; według innych źródeł emanacja buddy Akszobhji
• Kane - dzwon świątyni zen
• Kaniszka - król, którego podboje wprowadziły buddyzm do Chin
• Kandziur - nauki buddy dla ludzi świeckich
• Kannon - bodhisattwa
• Kanon palijski / Tripitaka - składający się z trzech "koszy" zbiór kanonicznych tekstów buddyjskich
• Kapala - w buddyzmie tybetańskim rytualne naczynie z ludzkiej czaszki
• Kapilavastu - miasto, w którym Budda spędził swą młodość
• Karesansui / Zentei - ogrody zen
• Karma / Karman - prawo przyczyny i skutku
• Karma Kagyu - patrz: Kagyu
• Karmaheruka - groźna emanacja buddy Amogasiddhi
• Karmapa - jeden z tulku, przywódca szkoły Kagyu
  • XVI Karmapa
  • Kontrowersje wokół XVII Karmapy
    • Taje Dordże
    • Ogjen Trinle Dordże
• Karuna - współczucie, współczujące serce, miłość wypływająca ze współczucia
• Kasiaja / Kesa - szata mnisia
• Kaszmir - miejsce czwartego soboru (II wiek p.n.e.)
• Kaśjapa / Kashyapa - szósty budda z poprzedzających Buddę Gautamę.
• Kaśjapija / Kāśyapīya - nieistniejąca dziś szkoła, która wydzieliła się z hinajany po 232 p.n.e.
• Kathavatthu - kontrowersyjne punkty - jedna z sutr abhidharmy omawiająca różne budzące wątpliwości nauki
• Kathina - święto zakończenia pory deszczowej w październiku
• Katłanga - w tantrze trójząb, atrybut niektórych bóstw
• Katsu! - okrzyk w zen mający przez zaskoczenie przerwać dyskursywne myślenie
• Kąpanie Buddy - ceremonia w dzień urodzin Buddy Śakjamuniego
• Kegon - jedna z japońskich szkół buddyzmu
• Keisu - dzwon w zen
• Kensho / Kensio - przedsmak oświecenia w zen
• Kesa - habit mnisi w zen, przekazywany przez mistrza uczniowi. Symbol transmisji nauki
• Khandroma - dakini
• Khjenpo / Khenpo / Khyenpo - tytuł akademicki, odpowiednik doktoratu z filozofii buddyjskiej
• Khjungpo Naldzior - założyciel tradycji Shangpa Kagyu
• Ki / Qi - energia wewnętrzna według wszystkich chińskich religii
• Kido - odosobnienie śpiewów w zen trwające zwykle dwa-trzy dni
• Kikai tanden - region podbrzusza w którym gromadzi się ki
• Kime - umiejętność błyskawicznej koncentracji
• Kinhin / Kin-hin - zazen w ruchu
• Kishimojin- kobieta demon; niekiedy uważana za bóstwo opiekuńcze albo wcielenie Kannon
• Kito - ceremonia wezwania sił nadnaturalnych
• Kjosaku / Kyosaku - kij używany w zendo do wzmacniania koncentracji
• Klasztor buddyjski
• Kleśa / Aśrawa - skalania wypływające z umysłu
• Koan - paradoks ucinający w zen intelektualne spekulacje
• Kōbō-daishi (774-835) - pośmiertne imię Kūkaia, mnicha japońskiego
• Kogaku-ji - znana świątynia
• Kokuzo - bodhisattwa
• Kolumny Aśoki - rozrzucone po Indiach filary z wykutymi edyktami króla Aśoki wprowadzającymi etykę buddyjską, m.in. ahinsę
• Koło Dharmy / Koło życia - symboliczne przedstawienie samsary
• Kontemplacja - odmiana medytacji
• Kontin - senność w trakcie zazen
• Kontrowersje wokół XVII Karmapy
• Koti - 10 milionów
• Kotsu - pałka rosiego
• Krakukchanda - czwarty budda z poprzedzających Buddę Gautamę.
• Kszamajati - skrucha, postanowienie poprawy
• Kszitigarbha - bodhisattwa
• Kśanikawada - (kśanikavāda) - teoria chwilowości
• Kśanti - cnota cierpliwości
• Ku - inna nazwa Pustki
• Kūkai (774-835) - mnich japoński, założyciel szkoły Shingon
• Kunszi - w bon jedność pustki i przejrzystości, podstawa bytu
• Kurukulla - żeński jidam w buddyzmie tybetańskim
• Kusen - nauczanie podczas zazen
• Kushinagar / Kusinagar - miejsce parinirwany Buddy, obecnie cel pielgrzymek
• Kuśalamula - zasługa, gromadzenie zasług
• Kwan Um - koreańska szkoła zen
• Kyol Che - ściśnięta Dharma - dłuższa sesja medytacyjna w Zen Kwan Um, odosobnienie ciszy
• Kyosaku / Kjosaku - kij używany w zendo do wzmocnienia koncentracji
• Kyozan Joshu Sasaki - mistrz zen

[edytuj] L

• La - aspekt umysłu w bon
• Lagtong / Vipassana - medytacja wglądu, odkrywająca rzeczy jakimi są
• Lama - tyb. wielka matka - nauczyciel buddyzmu tybetańskiego
• Lamaizm - inna nazwa buddyzmu tybetańskiego
• Lamrim - medytacje buddyzmu tybetańskiego (głównie szkoła gelug)
• Lgnięcie - przywiązanie do zjawisk samsary
• Liczenie oddechów - jedna ze wstępnych medytacji w zen
• Li mei / Wang Liang - różne duchy natury w buddyzmie tybetańskim
• Linji Yixuan - założyciel szkoły chan (jap. zen) linji, (jap. rinzai)
• Linia przekazu - ciąg nauczycieli, wiążący danego nauczyciela z Buddą Śakjamunim
• Locana - partnerka Wajroczany, ma moc usuwania ociężałości i iluzji
• Lokaksema - prawdopodobnie pierwszy mnich, który przetłumaczył teksty mahajany na chiński (ur. ok. 147 n.e.)
• Lokapala - łagodni strażnicy czterech kierunków świata w buddyzmie tybetańskim: Dhrtarastra, Virudhaka, Virupaksa, Vaisravana
• Losar - tybetański nowy rok
• Lotos - pozycja medytacyjna, symbol oświecenia
• Luangta Bua Yansampanno - klasztor w którym mnisi żyją wspólnie z tygrysami
• Lung - 1. rytualne czytanie tekstów Diamentowej Drogi 2. prana
• Lung-gom - szybkie chodzenie osiągane podobno w medytacjach tybetańskich
• Lung-gompo - mnich praktykujący lung-gom

[edytuj] Ł

• Łańcuch przyczynowości

[edytuj] M

• Madhjamika / Madhjamaka / Madhyamika - "środkowa droga", filozoficzna szkoła buddyjska mahajany z II w. n.e. polegająca na dialektycznej filozofii i braku dualizmu
• Maha Ati - nauki tradycji Ningma buddyzmu tybetańskiego
• Mahajana / Wielki Wóz - największa odmiana buddyzmu, dzieli się na niezliczoną wielość szkół. Należy do nie m.in. zen
• Mahakala - "wielki czarny" - najpotężniejszy strażnik Dharmy w buddyzmie tybetańskim. Ma też żeńską formę, Mahakali
• Mahakaśjapa - jeden z dziesięciu głównych uczniów Buddy, według legend zen pierwszy buddysta zen
• Mahamudra - "wielka pieczęć" - najwyższe nauki diamentowej drogi
• Mahāprajñāpāramitā Sūtra / Mahapradżniaparamita Sutra
• Mahasamghaka - odłam buddyzmu utworzony po pierwszej schizmie ok. 320 p.n.e.. Jedno ze źródeł doktryny mahajany
• Mahasangha / Mahasanghika - jeden z pierwszych odłamów buddyzmu hinajany; sprzeciwiał się tradycjonalistom, według tradycji rozpadł się na 18 szkół
• Mahasattwa - wielki bodhisattwa na 10 poziomie. W buddyzmie tybetańskim jest ich ośmiu.
• Mahasiddha / Mahasidha - w tantrze jogin, który osiągnął nadnaturalne moce (siddhi)
• Mahavamsa / Mahavansha / Mahawansha - kronika buddyzmu lankijskiego obejmująca lata 543 p.n.e.-361 n.e.
• Mahinda - mnich, syn króla Aśoki, zaniósł buddyzm do Sri Lanki
• Mahīśāsaka - nieistniejąca dziś szkoła, która wydzieliła się z hinajany po 232 p.n.e.
• Maitri / Maitrī- miłująca dobroć, miłująca życzliwość
• Maitripa - mistrz diamentowej drogi
• Maitreja - przyszły budda, który wyzwoli ludzi
• Maja - ułuda; także imię matki Buddy
• Makio - halucynacja przeszkadzająca w medytacji
• Mala - różaniec tybetański, najczęściej ze 108 koralików, służący do liczenia mantr
• Mała kalpa - 1000 kalp=139600000 lat
• Mały Wóz / hinajana - odłam buddyzmu
• Mamaki - w buddyzmie tybetańskim partnerka Buddy Ratnasambhawy, niszcząca nienawiść
• Manas - różnicujący intelekt
• Mandala - obraz używany w buddyzmie tantrycznym
• Mandarawa - Dakini Długiego Życia
• Mandziuśri / Mandźuśri - bodhisattwa
• Manggong Wǒlmyǒn - koreański mistrz sǒn (j. zen)
• Manomajakaja - ciało wolicjonalne
• Manowidżniana - świadomość jako wola istnienia
• Mantra - dźwięk otwierający umysł
  • Om mani padme hum - najczęściej używana mantra, tzw. mantra serca
  • Mantra awatarska - mantra z 42 sylab alfabetu sanskryckiego
• Mantrajana - szkoła tantrajany
• Mappo - czasy upadku buddyzmu, przepowiedziane przez Buddę
• Mara - bóstwo zwodzące ludzi, kusiciel
• Marga - zapożyczony z taoizmu termin określający właściwą ścieżkę ku oświeceniu
• Ma-rigpa - ignorancja, wrodzona bądź kulturowa
• Marpa Tłumacz - jogin tybetański, pierwszy dzierżawca linii Kagyu
• Matsuo Bashō - słynny poeta zen
• Maudgalyayana - jeden z dziesięciu głównych uczniów Buddy
• Medytacja - podstawa praktyki
• Metta / Mettā - (z języka pali) miłująca dobroć, miłująca życzliwość
• Milam - joga snu (czwarta z cyklu sześciu jog Naropy)
• Milarepa - słynny jogin tybetański
• Milczenie w buddyzmie
• Mistrz Dharmy - tytuł grzecznościowy
• Mistrz zen / rosi - tytuł nauczyciela zen
• Młynek modlitewny - używany w buddyzmie tybetańskim
• Mnich - uczeń dążący do oświecenia
• Mokugio / Mokugyo / Moktak - drewniany instrument perkusyjny służący do wybijania rytmu w trakcie śpiewów zen
• Mondo - dialog zen
• Monitor - osoba prowadząca formalne zazen w świątyni zen. W szkole soto jest to tzw. godo, w rindzai jest to jikijitsu
• Mo Tse / Mo Zi - chiński filozof, który przeciwstawiał się konfucjanizmowi i głosił powszechną miłość i utylitaryzm
• Mowa Dharmy / Teisho / Teisio - wykład na temat buddyzmu, szczególnie przed medytacjami
• Mu - nic; negacja; najsłynniejszy koan; prawdziwa natura w zen
• Mudra - gest wspomagający medytację
• Mula - korzeń - to co wrodzone w naturze danej osoby
• Mūlasarvāstivāda / Mulasarwastiwada - starożytna filozoficzna szkoła hinajany, wywodząca się z Sarvāstivādy, krytykowana przez szkołę madhjamaka mahajany
• Mushin - stan "umysłu bez umysłu" w który wchodzą mistrzowie sztuk walk przed walką
• Mushotoku - stan "umysłu bez celu", spontaniczności
• Muso - bez aspektu, bez formy
• Muyan - jeden z założycieli szkoły zen Ōbaku

[edytuj] N

• Nadi - kanał energetyczny w jodze
• Naga / Lu - w buddyzmie tybetańskim klasa istot związanych z wodą
• Nagarjuna / Nagardżuna - wielki filozof buddyjski z II w., założyciel szkoły madhjamaki
• Nāgasena - buddyjski mędrzec, żył ok. 150 p.n.e.
• Nagawidjadhara - oświecony Naga
• Najuta - bardzo duża liczba
• Nalanda - buddyjski uniwersytet założony w V wieku w Indiach
• Namarupa - składniki duchowe i cielesne nowej osobowości w nienarodzonym dziecku
• Namo - wykrzyknik pokazujący oddanie i szacunek
• Nanda - brat przyrodni Buddy, opuścił narzeczoną aby zostać mnichem
• Nangaku Ejo - uczeń Eno prekursor szkoły rinzai zen
• Naraka - piekło, jeden z sześciu stanów świadomości
• Naropa - jeden z mahasiddhów, uczeń Tilopy, nauczyciel Marpy
• Następca dharmy - uczeń kontynuujący naukę mistrza
• Nasti - nieistnienie
• Natura Buddy / Buddhata / Bussho / Tathagatagarbha - podstawowa natura wszelkich istot, harmonijna i niedualistyczna.
• Nawasti - istnienie i nieistnienie
• Neobuddyzm - ruch w Indiach
• Nibbana - zob. nirwana
• Nichiren - szkoła buddyzmu mahajana
• Nichiren Daishonin - założyciel szkoły Nichiren
• Nidana - każda z 12 części łańcucha zależnego powstawania
• Niebieski lotos - symbol wyzwolenia
• Niedziałanie - termin chan (j.zen)
• Nieprzebywanie
• Nie-myśl - wykorzenienie przeszkadzających myśli
• Nieprzebywanie - nie zatrzymywanie myśli
• Niewiedza - przyczyna cierpienia
• Niguma - legendarna nauczycielka buddyzmu tybetańskiego
• Nikaja - teksty buddyjskie w pali
• Niladanda - bodhisattwa
• Nimitta - obraz mentalny powstający przy praktykowaniu określonych wizualizacji
  • Parikamma-nimitta - obraz postrzegany fizycznie
  • Uggaha-nimitta - niestabilny obraz podczas wizualizacji
  • Patibhaga-nimitta - wyraźny i nieruchomy obraz
• Ningma / Ningmapa / Nyingma / Stara Szkoła - najstarsza z głównych tradycji buddyzmu tybetańskiego
• Nio - dwóch "ochraniaczy" Buddy, których posągi stoją przy wejściu wielu japońskich świątyń
• Nirabhasa - brak świadomego usiłowania
• Nirmanakaja / jap. Oojin - jedno z ciał Buddy (jedyne widzialne)
• Nirwana / Nibbana - wyrwanie się z koła samsary
• Njasa - wizualizacja tantryczna
• Nyndro - praktyki wstępne buddyzmu tybetańskiego

[edytuj] O

• Ōbaku / Obaku - szkoła zen, znana m.in. z pięknej kaligrafii
• Oddijana - legendarne miejsce narodzin tantry, być może na terenie dzisiejszego Pakistanu w dolinie Swat
• O-fuse / Fuse - praktyka wzajemnego wspierania mnichów i ludzi świeckich w zen
• Ogrody zen / Karesansui / Zentei - przykład sztuki zen
• Olmo Lungring - mityczna kraina w bon
• Om - znana mantra buddyjska
• Om mani padme hum - mantra
• Orjoki / Oryoki - w zen zestaw misek używany w ceremonialnym jedzeniu
• Osel - joga przejrzystego światła (trzecia z cyklu sześciu jog Naropy)
• Osho - tytuł nauczycieli buddyjskich zen
• Osiem świadomości - buddyjska klasyfikacja świadomości
• Ośmioraka ścieżka - droga oświecenia
• Oświecenie - cel (?) buddysty
• Oświecona postawa / Bodhiczitta - aspiracja osiągnięcia oświecenia dla dobra innych.

[edytuj] P

• Padmaheruka - groźna emanacja Amitabhy
• Padmasambhawa / Padmasambhava / Guru Rinpocze - wielki nauczyciel Wadżrajany, twórca buddyzmu tantrycznego, założyciel szkoły Ningma
• Pagoda - architektoniczny typ świątyni buddyjskiej
• Pai Czang - Baizhang Huaihai - mistrz zen
• Panca skandha - pięć skandh
• Pancasila / Pięć wskazań - odwrotność pięciu szkodliwych działań
• Panczenlama - jeden z tulku
• Pandara / Pandarawasini - partnerka Amitabhy, niszczy pożądanie i chciwość
• Pandita - uczony w pismach sanskryckich
• Para Damczen - opiekunowie Dharmy w tradycji ningma
• Paramartha - wiedza na poziomie względnym
• Paramana - atom (w filozofii jogaczary)
• Paramattha - prawda absolutna
• Paramita - doskonałość bodhisattwy, wyzwolenie
• Parawritti - zwrot, przemiana
• Parikamma-nimitta - obraz postrzegany fizycznie. Zob. też nimitta
• Parinirwana / Parinibbana / Mahaparinirwana - ostateczna nirwana, nirwana Buddy, święto parinirwany obchodzone jest 15 lutego
• Parisiuddhi - pierwotny stan naszej natury, czysty i spokojny
• Paritta - ochronna inkantacja mantryczna
• Pataliputra / Patalipur - miejsce trzeciego soboru (III wiek p.n.e.)
• Patibhaga-nimitta - wyraźny i nieruchomy obraz podczas wizualizacji. Zob. też nimitta
• Patriarchowie - pierwsi następcy dharmy Buddy
• Patrul Rinpocze - nauczyciel tradycji ningma buddyzmu tybetańskiego
• Philip Kapleau - współczesny mistrz zen
• Phowa - joga świadomego umierania (druga z cyklu sześciu jog Naropy)
• Phurba - trójstronny sztylet używany w buddyzmie tybetańskim
• Piekła buddyjskie
• Pięć fundamentalnych warunków namiętności i złudzenia
• Pięć pożądań - sława, bogactwo, seks, jedzenie, sen
• Pięć skupisk (skandh) - składniki ego
• Pięć stopni urzeczywistnienia - klasyfikacja
• Pięć szkodliwych działań - moralność buddyjska
• Pięć wskazań / Pancasila - odwrotność pięciu szkodliwych działań
• Pitaka - kosz - każda z trzech części kanonu palijskiego
• Pojedynek dharmy - ostrzejszy dialog zen (mondo)
• Pokłony - praktyka buddyzmu tybetańskiego
• Pole zasług
• Poson / Dhamma Vijaya - święto przyniesienia buddyzmu do Sri Lanki
• Potrójny Klejnot / Trzy skarby - budda, dharma, sangha
• Potrójny świat / Triloka / Trzy światy - sfery: pragnienia, formy, bezforemna
• Poziom absolutny
• Poziom względny / Samvrti
• Pozycja birmańska w medytacji
• Półlotos - pozycja medytacyjna
• Pradżńa / Praja / Pradźna-paramita / Panna - prawdziwa mądrość wynikająca z oświecenia, transcendentalna wiedza, najwyższa z cnót bodhisattwy
• Pradżnia - mądrość z wglądu
• Pramudita - radość, pierwszy stopień bodhisattwy
• Prana - energia psychiczna
• Pranidhana - ślubowanie, postanowienie
• Pratisara - w buddyzmie tybetańskim bóstwo, do którego należy się modlić, gdy chce się mieć dzieci
• Pratitja-samutpada - współzależne powstawanie
• Pratjaja - intuicyjna percepcja
• Pratjekabudda - praktykujący samotnie, bez nauczyciela
• Preta - głodny duch
• Prithagjana - prostak
• Przeciwległy brzeg - osiągnięcie stanu Buddy
• Przekaz Dharmy
• Przekaz mocy - inicjacja w tantrze
• Przeszkadzające emocje
• Pudgala - jaźń, świadomość, umysł - zamiennik atmana w szkole Pudgalawada
• Pudgalavāda / Pudgalawada / Puggalawada - należąca do hinajany szkoła "personalistów", którzy nie wierzyli w atmana, ale wierzyli w trwałą jaźń (ok. 280 p.n.e.)
• Punja - zasługi zebrane w poprzednich wcieleniach
• Purisa - społeczność buddyjska - sangha i osoby świeckie
• Pustka / Pustość / Siunjata - podstawowa koncepcja buddyzmu

[edytuj] Q

• Qi / Ki - energia wewnętrzna

[edytuj] R

• Radżagriha - miejsce pierwszego soboru ok. 477 p.n.e.
• Raga - skt. gniew, pasja
• Rahula - syn Buddy Siakjamuniego
• Rakusu - mały habit (kesa) do codziennego użytku
• Ram Bahadur Bomjon - rzekomy niejedzący budda
• Ratna - "klejnot", nazwa rodziny buddów
• Ratnaheruka - groźna emanacja Ratnasambhawy
• Ratnapani - bodhisattwa, emanacja Ratnasambhawy
• Ratnasambhawa - jeden z Buddów Medytacyjnych, kierunku południowego
• Reinkarnacja - proces ponownego wcielania
• Riddhiprabheda - zdolności nadprzyrodzone
• Rigdzin - ktoś przebywający stale w czystej świadomości rigpy
• Rigpa / Widja - wrodzona świadomość prawdy
• Rime - ruch w buddyzmie tybetańskim dążący do jednoczesnego stosowania praktyk różnych szkół albo nawet ich połączenia
• Rinczen - klejnot, symbol ziemi w buddyzmie tybetańskim
• Ringsel - święte pigułki w buddyzmie tybetańskim
• Rinpocze - tyb. drogocenny - tytuł honorowy nauczyciela buddyzmu tybetańskiego
• Rinzai / Rindzai - japońska szkoła zen
• Rohatsu / Rohatsu sesshin - szczególnie surowe sesshin na pamiątkę oświecenia Buddy
• Rolang - według buddyzmu tybetańskiego, zdolność ożywiania trupa
• Rosi / Roshi - japoński tytuł nauczyciela zen
• Rudra - buddyjski szatan
• Rumtek - słynny klasztor w Tybecie
• Rupa - jedna ze skandh
• Rupakaja - jedno z ciał Buddy

[edytuj] S

• Sadgati - sześć światów - w zależności od wersji buddyzmu, albo mityczne miejsca, albo stany ducha
• Sadhana - ogólnie medytacja, w szczególności zbiór tantrycznych praktyk duchowych
• Saha - system świata w którym żyjemy
• Sahadżajana - szkoła założona przez Sarahę
• Sakja - szkoła buddyzmu tybetańskiego
• Sala Buddy - miejsce medytacji zen
• Samadhi - stan psychiczny udanej medytacji, gdy medytujący i obiekt medytacji są jednym
• Samaja / Samaya - zobowiązanie, ślubowanie, przykazanie religijne
• Samaja Tara - w buddyzmie tybetańskim partnerka Amogasiddhi niszcząca zazdrość i wojnę
• Samana - asceta
• Samanera / Shramanera - nowicjusz w klasztorze
• Samantabhadra - bodhisattwa
• Samatha - uspokojenie umysłu
• Sambhogakaja / jap. Hoojin - jedno z ciał Buddy; stan radości, spontaniczna gra umysłu
• Sambo / Trzy skarby - Budda, Dharma, Sangha
• Sambo Kyodan - najmłodsza szkoła buddyzmu zen
• Sarnath - miejsce utworzenia przez Buddę pierwszej sanghi
• Samourzeczywistnienie - oświecenie w zen
• Sampai - pokłony w czasie praktyki zen
• Samsara / Sansara - 1. koło wcieleń; 2. nasz świat względności w odróżnieniu od absolutu nirwany
• Samskara - ukształtowane w postaci karmy siły określające los przyszłego wcielenia
• Samu - praca jako część treningu zen
• Samvrti / Poziom względny
• Sanbo Kyodan - szkoła zen
• Sangdzie Menla - Budda Medycyny
• Sangha - społeczność buddystów
• Sannāgarika - nieistniejąca dziś szkoła hinajany, wywodząca się ze szkoły Vatsīputrīya.
• Sanran - ekscytacja, przekszkadzająca w zazen
• Saraha - wielki jogin z VIII wieku
• Saraswati - w buddyzmie tybetańskim bogini sztuki, nauki i studiowania
• Sariputra - jeden z dziesięciu głównych uczniów Buddy
• Sarnath - miejsce na obrzeżach miasta Varanasi, gdzie Budda miał pierwsze kazanie
• Sarvāstivāda / Sarvastivada - wczesna szkoła buddyzmu hinajany (III wiek p.n.e.), wypracowała m.in. skomplikowaną teorię czasu i przyczynowości
• Sarwa mangalam, "wszystkim na pożytek" - formuła kończąca teksty buddyjskie
• Sarwaniwaranawiśkambhin - bodhisattwa
• Sastra / Śastra / Siastra - buddyjski traktat naukowy
• Satipatthāna - Podstawy Uważności opisywane w Satipatthāna Sutrze jako metoda medytacji w Tradycji Therawady, znanej też jako hinajana
• Satori - pełne oświecenie w zen
• Sautrantika - podążająca za sutrami - jedna z czterech głównych szkół filozoficznych buddyzmu, wywodząca się z Sarvāstivādy
• Schronienie - oddanie się Trzem Klejnotom - przystąpienie do wspólnoty buddyjskiej
• Seigen Gyoshi - założyciel szkoły zen soto
• Seiza - pozycja medytacyjna
• Sem - aspekt umysłu w bon
• Seng Tsan - trzeci patriarcha zen
• Sesshin (albo Seshin, Sesśin) - okres intensywnego treningu zen
• Seon - koreańska odmiana buddyzmu
• Seung Sahn - znany mistrz zen
• Shabdrung - najważniejsza linia tulku w Bhutanie
• Shangpa - Shangpa Kagyu szkoła tradycji tybetanskiej
• Shaolin - pierwszy klasztor zen (chan) w Chinach
• Shashu - jedna z mudr
• Shavaripa - indyjski mistrz wadżrajany
• Shiho - osobisty przekaz Dharmy nauczyciela do ucznia zen
• Shiki - zjawiska, rzeczy postrzegalne
• Shikantaza / Shikan-taza / Śikantaza - medytacja zen (szczególnie w szkole soto)
• Shikhin / Śikhin - drugi budda z poprzedzających Buddę Gautamę
• Shin / Umysł / Citta / jap. Kokoro - umysł; serce; podstawowy termin mahajany, absolutna rzeczywistość
• Shingon - japońska szkoła buddyzmu wadżrajana
• Shinran Shonin - założyciel sekty czystej ziemi
• Shobogenzo Zuimonki - zbiór kazań i komentarzy Dogena
• Shramanera / Samanera - nowicjusz w klasztorze
• Shunryu Suzuki - mistrz zen
• Siakjamuni - Budda Siddhartha Gautama
• Śastra - traktat naukowy
• Siddhartha Gautama - prawdziwe imię Buddy Siakjamuniego (założyciela buddyzmu)
• Siddha / Sidha / Siddha-angana - oświecony w tantrze
• Siddhi / Sidhi - zdolności ponadzmysłowe, najwyższe siddhi to oświecenie
• Siedmiopunktowa pozycja Wajroczany - pozycja medytacyjna
• Sila / Śila - wskazania moralne
• Simhamukha / Simhawaktra - lwiogłowa groźna dakini
• Siunjata / Siuńjata / Sunjata / Śunja / Ku / Pustość - pustka, jedna z podstawowych koncepcji buddyzmu
• Skandha / Panca skandha / Vedana / Zgrupowanie / Khandha - składnik czującej istoty złożony z dharm
• Sobór - spotkanie przedstawicieli wszystkich buddystów w celu uzgodnienia nauk. Odbyły się cztery sobory buddyjskie.
• Sodo - dojo używane do treningu mnichów zen z ołtarzem na środku. Zobacz: hondo
• Soen Sa Nim (SSN) - kor. czcigodny mistrz zen - honorowy tytuł wobec mistrza zen w koreańskiej szkole zen kwan um
• Soji-ji - świątynia
• Soncen Gampo - władca, który wprowadził buddyzm do Tybetu, choć sam buddyzmu nie przyjął
• Sǒn - koreański odpowiednik szkoły chan (jap.zen)
• Sōtō - japońska szkoła zen
• Spadkobierca Dharmy - mnich który osiągnął poziom oświecenia swego mistrza i przekaże dalej jego nauczanie
• Sparśa - zetknięcie w chwili narodzin sześciu zmysłów ze światem zewnętrznym
• Srebrna góra - symbol trudności na drodze do oświecenia
• Srebrna Pagoda
• Stan Buddy - oświecenie
• Sthaviravada / Hinajana - południowa gałąź buddyzmu
• Strażnik Dharmy - Strażnicy Dharmy to gniewni buddowie oddalający przeszkody na drodze do oświecenia w buddyzmie tybetańskim
• Stupa - budowla w buddyzmie tybetańskim symbolizująca oświecenie
• Subhuti - jeden z dziesięciu głównych uczniów Buddy
• Suddhodana - król, ojciec Buddy
• Sugara - ten który odszedł (jeden z tytułów Buddy)
• Suizen - w zen gra na flecie jako forma medytacji
• Sukhasiddhi - bodhisattwa
• Sunim - kor. tytuł używany wobec mnichów i mniszek
• Sumeru - mityczna góra - oś każdego systemu świata
• Sutra - dialog albo kazanie przypisywane Buddzie, ścieżka wyrzeczenia
  • Sutra awatamsaka - druga najdłuższa sutra w kanonie palijskim
  • Sutra Diamentowa - diamentowa, bo jak diament przecina iluzję. Podstawa m.in. buddyzmu tybetańskiego.
  • Sutra idealnej mądrości / Astasahasrika
  • Sutra lotosu
  • Sutra nosorożców (Khaggavisāna-sutta) - sutra nawołująca do samotnej ascezy
  • Sutra serca (Mahapradżniaparamita Hridaja sutra)
• Sautrantaka - jedna z wczesnych szkół buddyzmu. Niektóre jej idee przeszły do Jogaczary
• Sutta pitaka - drugi kosz Tripitaki, całość nauczania Buddy
• Svabhavikakaja - jedno z ciał Buddy
• Szadajatana - sześć zmysłów które powstają w nienarodzonym dziecku
• Szamarpa - jeden z tulku
• Szangpa Kagyu / Szangpa Kagju - jedna ze szkół Kagyu
• Szentong - pustka innego - pogląd filozoficzny w buddyzmie tybetańskim
• Sześć doskonałości - czyli sześć paramit
• Sześć jog Naropy - cykl głębokich praktyk medytacyjnych buddyzmu Diamentowej Drogi
• Sześć kierunków - symbole sześciu paramit
• Sześć paramit - praktyka sześciu doskonałości
• Sześć światów / Sześć sfer istnienia / Sadgati - w zależności od wersji buddyzmu, albo mityczne miejsca, albo stany ducha
• Sześć zmysłów - wzrok, słuch, smak, węch, czucie, myślenie
• Szine - rodzaj medytacji wprowadzający umysł w spokojny, zrównoważony, jasny stan
• Szingon - japońska forma buddyzmu tantrycznego
• Szkoła awatamska - odłam mahajany
• Szlachetna ośmioraka ścieżka - droga ku oświeceniu

[edytuj] Ś

• Śastra / Siastra / Sastra - buddyjski traktat naukowy
• Śila / Sila - cnota dyscypliny, wskazania moralne
• Ślubowania bodhisattwy
• Śramana / Bhikku / Bhikkhu / Bhiksiu / Bhiksu / Bhikszu - mnich buddyjski
• Śrawaka - słuchacz Buddy
• Środki - aktywny przekaz współczucia
• Środkowa droga - praktyka unikania ekstremów
• Świadomość

[edytuj] T

• Tagzig - mityczne imperium
• Tahata "takość" - istota bytu w buddyzmie zen
• Taho Nyorai - budda
• Taishaku-tenno - jeden z głównych bogów opiekuńczych w Tybecie
• Taisho Daizokyo - największa kompilacja kanonu pism buddyjskich
• Taisho Shinshu Daizokyo
• Taje Dordże - jeden z dwóch konkurencyjnych Karmapów
• Takkiradża - bóstwa tantryczne
• Takość - doświadczenie rzeczy, jakimi są
• Takuhatsu - religijne żebranie
• Tamo - inne określenie Bodhidharmy
• Tan - budowla
• Tanha / Trsna - uzależnienie, pożądanie
• Tangka / Tanka - odpowiednik bizantyjskiej ikony w buddyzmie tybetańskim
• Tanto - jeden z liderów sesshin w zen, odpowiedzialny za naukę postawy medytacyjnej
• Tantra - ścieżka przekształcenia, nauka ścieżki przekształcenia
• Tantrajana - Diamentowa Droga
• Tao Fu - uczeń Bodhidharmy
• Tao Hsin - czwarty patriarcha zen
• Tao Yu - uczeń Bodhidharmy
• Tara - żeński bodhisattwa
• Taszi Czidren - w buddyzmie tybetańskim jedna z partnerek Padmasambhawy, ukazuje się pod postacią tygrysicy
• Taszi Lhamo - w buddyzmie tybetańskim bogini pomyślności
• Tathagata - "ten, który pojawił się - odszedł" - określenie Buddy Siakjamuniego
• Tathagatagarbha - Natura Buddy
• Tathata - trzecia z czterech dhjan - urzeczywistnienie takości
• Tendai / Tiantai - szkoła buddyzmu
• Tendai Daishi- założyciel chińskiej szkoły Tiantai
• Teisho / Teisio / Mowa Dharmy - wykład na temat buddyzmu, szczególnie przed medytacjami
• Tendai - szkoła buddyzmu japońskiego
• Tenzo - główny kucharz w klasztorze zen
• Tenzo Kyokun - nauczanie Dogena na temat zachowania kucharza (tenzo)
• Terton - lama, który odnalazł termy
• Terma - termy to przedmioty, teksty i nauki buddyzmu tybetańskiego głęboko ukryte w celu ich znalezienia przez przyszłe pokolenia. Zob. tertoni
• Theravada - szkoła należąca do hinajany, powstała w IV wieku p.n.e. w Indiach na II Soborze
• Thien - zen po wietnamsku
• Tiantai - jedna ze szkół buddyzmu chińskiego
• Tihetuka - odrodzenie się ze wszystkimi trzema warunkami niezbędnymi do przyjęcia dharmy
• Tilopa - jeden z mahasiddhów, nauczyciel Naropy
• Tonglen - praktyka dawania i brania
• Torma - w buddyzmie tybetańskim ofiara z pożywienia, na ogół mąki jęczmiennej
• Tozen Ryokai - mistrz zen, twórca szkoły soto
• Trikaja - Trzy ciała Buddy
• Trilaksana - trzy aspekty egzystencji - anicca, dukkha, anatta
• Triloka / Trzy światy / Potrójny świat - sfery: pragnienia, formy, bezforemna
• Tripitaka / Kanon palijski - zbiór pism
• Triszna - żądza, zwłaszcza popęd płciowy przy dojrzewaniu
• Trsna / Tanha - uzależnienie, pożądanie
• Trzy cechy istnienia - nietrwałość, cierpienie, bezosobowość
• Trzy ciała Buddy / Trikaja
• Trzy korzenie - w buddyzmie tybetańskim Lama, Jidam, Dakini
• Trzy okresy
• Trzy rodzaje cierpienia - cierpienie cierpienia, cierpienie zmiany, cierpienie niewiedzy
• Trzy schronienia - w Buddzie, Dharmie, Sandze
• Trzy skarby / Potrójny Klejnot / Sambo - podstawa buddyzmu; Budda, Dharma, Sangha
• Trzy ścieżki zła - krainy poniżej ludzkiej
• Trzy światy / Potrójny świat / Triloka - sfery: pragnienia, formy, bezforemna
• Trzy trucizny / Trzy zła - chciwość, nienawiść, głupota
• Tseringma - Pani Długiego Życia. Główna partnerka Milarepy.
• Tsung Chih - uczeń Bodhidharmy
• Tulku - urzeczywistniony, świadomie się wcielający (w buddyzmie tybetańskim)
• Tulpa - wyimaginowana istota stająca się coraz bardziej rzeczywistą, określenie pochodzi z Tybetu
• Tummo - joga wewnętrznego żaru (pierwsza z cyklu sześciu jog Naropy); siddhi pozwalająca na wydzielanie wewnętrznego ciepła
• Tuszita / Tusita - niebo w którym przebywał Budda Siakjamuni przed narodzeniem, a teraz Maitreja
• Habe, Kado i Tombo - księga opisująca przeżycia człowieka po śmierci i stany bardo, których doświadcza

[edytuj] U

• Ubhaja - dwojakość
• Ucchedadarśana - pogląd, że śmierć jest kresem życia, odrzucany przez buddyzm
• Udakacandra - księżyc w wodzie, symbol nietrwałości egzystencji
• Udajabbajanana - wiedza powstająca z kontemplacji powstawania i zanikania
• Uggaha-nimitta - niestabilny obraz podczas wizualizacji. Zob. też nimitta
• Ułuda - brak oświecenia
• Umysł / Citta / jap. Kokoro lub Shin - podstawowy termin mahajany, absolutna rzeczywistość
• Umysł bodhi - oświecony Umysł
• Unsui - "obłoki i woda" - nowicjusz zen
• Upadana - intensywne pragnienie życia
• Upagupta / Tissa Moggalliputta - nauczyciel Aśoki, czwarty patriarcha buddyzmu indyjskiego
• Upaja - "zręczne środki", aktywny przekaz współczucia, praktyka osobista, pobieranie nauk
• Upasaka - świecki wyznawca
• Upasika - świecka wyznawczyni
• Urodziny Buddy - święto obchodzone 8 kwietnia
• Usznisza Widżaja - żeński bodhisattwa
• Utpadanirodha - pojawianie się i znikanie
• Uwarunkowanie

[edytuj] V

• Vajrabhairava - gniewna manifestacja Mandziuśri, inaczej zwany jako Yamantaka, aspekt Buddy używany w celu zrealizowania nauk Wadżrajany
• Vasana - 1. pamięć 2. siła nawyku 3. przesadzona impresja
• Vatsīputrīya - nieistnijąca dziś szkoła buddyzmu hinajany, powstała za króla Aśoki. Wywodzą się z niej odłamy: Dharmottarīya, Bhadrayānīya, Sannāgarika
• Vedana - jedna ze skandh
• Veluvana / Bambusowy gaj - znane miejsce odosobnienia niedaleko Radżagriha w Indiach
• Vesak / Wesak - święto narodzin Buddy
• Vibhajjavāda / Vibhajjavada - odłam hinajany powstały za panowania króla Aśoki, z którego wywodzi się therawada
• Vicitratva - mnogość, wielorakość, wielość
• Vijnana - różnicowanie, wiedza na poziomie względnym, świadomość, jedna ze skandh
• Vikalpa - fałszywe różnicowanie
• Vilmalakirti - jeden z dziesięciu głównych uczniów Buddy, niektórzy uważają go za pierwszego buddystę zen
• Vinaja Pitaka / Winaja - pierwszy "kosz" Tripitaki - zbiór reguł zakonnych
• Vipassana / Vipaśjana - starożytna technika medytacyjna

[edytuj] W

• Wadżra - symbol diamentu
• Wadżradhara - budda
• Wadżrakaja - jedno z ciał Buddy
• Wadżrajana - Diamentowy Wóz, jeden z głównych nurtów buddyzmu
• Wadżrapani - jeden z ośmiu mahasattwów
• Wadżrasattwa - budda zachodniego kierunku
• Wadżrawarahi / Diamentowa Świnia - w buddyzmie tybetańskim
• Wajroczana / Wairoczana - jeden z Buddów Medytacyjnych
• Wajbhaszika - jedna z czterech głównych szkół filozoficznych
• Wajśala - miejsce drugiego soboru ok. 367 p.n.e.
• Wajśeszika - szkoła filozoficzna
• Wang Liang / Li mei - różne duchy natury
• Warana / Awarana - złudzenia ograniczające oświecenie
• Wato - słowo, fraza, czyn, lub inna odpowiedź na koan
• Wasubandhu - wielki filozof buddyjski jogaczary z IV w. n.e.
• Wedana - wrażenie przyjemności lub przykrości na skutek kontaktu zmysłów z przedmiotami
• Wesak / Vesak / Visakha Puja - trzydniowe święto obchodzone w pełnię księżyca wypadającą w znaku Byka (maj, czasem czerwiec), na pamiątkę narodzin, śmierci i oświecenia Buddy
• Widja / Rigpa - świadomość prawdy
• Widjadhara / Widjadara - jednostka, która zrealizowała świadomość (rigpa) pierwotnego stanu, czyli oświecenie
• Widżniana - świadomość, która w łonie matki stanowi rdzeń nowo powstającej istoty
• Wielki Wóz / Mahajana - kierunek buddyzmu
• Wihara - buddyjski lub dżinijski klasztor z dużą salą, która była miejscem spotkań mnichów.
• Wimoksza - wyzwolenie
• Wimuktikaja - ciało wyzwolenia, synonim Dharmakaji
• Winaja / Vinaja Pitaka - pierwszy "kosz" Tripitaki - zbiór reguł zakonnych
• Wipashyin / Bibashi- pierwszy budda z poprzedzających Buddę Gautamę
• Wirja - cnota siły woli
• Wishwabhu - trzeci budda z poprzedzających Buddę Gautamę
• Wiszawadżra - podwójne dordże, symbol aktywności na niewzruszonej podstawie w buddyzmie tybetańskim
• Wskazania buddyjskie - drogowskazy pozwalające unikać złej karmy
• Współzależne powstawanie
• Wu - chińskie słowo na mu. Znak przeczenia, podstawa najbardziej znanego koanu zen
• Wumenguan - znany zbiór koanów
• Wyspa Dżambu - mityczny kontynent na południe od góry Meru

[edytuj] Y

• Yakkha - klasa istot w buddyjskiej mitologii. Czasem miłe, czasem mordercze. Żeński odpowiednik: yakkhini
• Sobin Yamada - mistrz zen
• Yana-radża - sędzia zmarłych
• Yashodhara - żona Buddy Siakjamuniego
• Yathabhutam - tak jak jest naprawdę
• Yaza - zazen późnym wieczorem (zwykle po 9 wieczorem)
• Yong Maeng Jong Jin - kor. siedzieć uważnie jak tygrys gotujący się do skoku - w koreańskim zen intensywne sesshin
• Yosa Buson - słynny malarz i poeta zen
• Yoshida Kenkō (1283-1350) - mnich, pisarz

[edytuj] Z

• Zabuton / Zaniku - mata na której kładzie się zafu (poduszkę do medytacji zazen)
• Zafu - okrągła poduszka do siedzenia w zazen
• Zapiski Błękitnej Skały / Zapiski Błękitnego Urwiska - zbiór koanów
• Zasługi
• Zazen - medytacja zen
• Zazen Yojinki - tekst o praktyce zazen
• Zazenkai - jednodniowe spotkanie w celu praktykowania zazen
• Zen - odmiana buddyzmu mahajany
• Zendo - sala gdzie praktykuje się zazen
• Zenji (chin. Ch'an shin) - wielki lub słynny mistrz zen (tytuł). Zob. Daishi
• Zensho jap. żyć pełnią życia - idea buddyzmu zen nie marnowania ani jednej chwili na przeszłość lub przyszłość, lecz bycie tu i teraz.
• Zentei / Ogrody zen / Karesansui - przykład sztuki zen
• Zhaozhou / Joshu (778-897) - jeden z najbardziej znanych mistrzów zen
• Zielona Tara - w buddyzmie tybetańskim żeński bodhisattwa macierzyńskiego współczucia, patronka Tybetu
• Z ośmiorga złożona ścieżka - droga do oświecenia

[edytuj] Ź

[edytuj] Ż

• Żelazna ściana - w zen symbol trudności na drodze do oświecenia
• Żółte czapki - potoczna nazwa szkoły gelug buddyzmu tybetańskiego