Wojna osiemdziesięcioletnia

Z Wikipedii

Wojna osiemdziesięcioletnia
Heiligerlee – Jemgum – Zuider Zee – Mook – Gembloux – Nieuport – Ostendy – Gibraltar

Wojna osiemdziesięcioletnia 1568-1648 to konflikt, w którym Niderlandy walczyły o wyzwolenie spod panowania hiszpańskiego. Wraz z końcem wojny nastąpiło wyjście Niderlandów z Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego.

Wojna osiemdziesięcioletnia swój początek wywodzi pierwotnie z wewnętrznych niepokojów w państwie pomiędzy armią hiszpańską a powstańcami niderlandzkimi. Długoletnia wojna składała się jednak raczej z kilku oddzielnych powstań i przewlekłych walk, aniżeli z trwającego wiele lat konfliktu. Dlatego też przez wiele lat pomiędzy walkami trwał względny spokój. Między innymi w roku 1609 po zajęciu przez Hiszpanów części terenów przeciwnika zawarto zawieszenie broni na okres 12 lat.

Trwające niepokoje w całej niemalże Europie Środkowej oraz wybuch wojny trzydziestoletniej w roku 1618 rozpętały płomień nowych walk po upływie zawieszenia broni. Tym razem Holendrzy odnieśli szereg sukcesów w walkach, zdobywając m.in. hiszpańską srebrną flotę i finansując zdobytymi pieniędzmi nowe zaciągi wojskowe. Mniejsze korzyści przyniósł Holendrom sojusz z Francją, gdyż ten doprowadził do utraty kilku większych miast na rzecz Hiszpanii.

Wojnę zakończył ostatecznie zawarty w roku 1648 pokój westfalski (kończący także wojnę trzydziestoletnią). Na jago mocy Republika Siedmiu Zjednoczonych Prowincji Niderlandzkich (z wyjątkiem przyznanych Francji terenów) uzyskała niepodległość.

[edytuj] Przed konfliktem

Przed wojną Niderlandy składające się z terenów Belgii, Luksemburga oraz części Północnej Francji (Siedemnaście Prowincji) wchodziły w skład państwa hiszpańskiego. W połowie XVI wieku w czasie Reformacji Niderlandy podzieliły się na dwa przeciwstawne obozy - południe pozostało katolickie, na północy głównym wyznaniem został kalwinizm. W tamtym okresie Niderlandy stanowiły potęgę gospodarczą regionu a Antwerpia była centrum rynku kapitałowego w Europie. Dzięki swoim portom, Antwerpia i Rotterdam stały się najważniejszymi miejscami przeładunkowymi dla towarów pozamorskich i z nowych kolonii w Ameryce Południowej. Właśnie z powodu tak znacznej siły gospodarczej i ważnego położenia strategicznego regionu, Hiszpanie nie zamierzali nikomu oddawać zajętych przez siebie terenów.

Król Filip II panowanie nad Niderlandami objął w roku 1555 po swoim ojcu Karolu V. Kontynuował on rozpoczęte przez ojca prześladowania heretyków, które doprowadziły do wybuchu niepokojów w całych Niderlandach. W roku 1559 król w trakcie reorganizacji Kościoła powołał nowych biskupów, reprezentujących go zarówno w miastach jak i na prowincji. Tymi środkami Filip zamierzał ograniczyć kontrreformację oraz wolność mniejszych państewek które od czasu Wielkiego Przywileju w roku 1477 podniosły swoje znaczenie. Na namiestniczkę Niderlandów król mianował swoją siostrę Małgorzatę i dał jej do dyspozycji jako pierwszego ministra - biskupa Mechelen, kardynała Antoine de Granvelle. W roku 1560 Filip powrócił do Hiszpanii, rok później wycofał on z Niderlandów swoje wojska.

[edytuj] Pierwsza faza konfliktu

Zmiany nie spodobały się kilku członkom niderlandzkiej Rady Państwa z Wilhelmem I Orańskim oraz hrabią de Egmont na czele, którzy wymusili w roku 1564 dymisję Granvellesa. W tzw. Kompromisie szlacheckim z Bredy zwolennicy Małgorzaty domagali się zniesienia inkwizycji oraz zakończenia prześladowań protestantów i przywrócenia im przywilejów w państwie. Protesty przeciwko władzy hiszpańskiej jeszcze w tym samym roku osiągnęły punkt kulminacyjny. Filip II zniósł co prawda inkwizycję, wysłał jednak do Niderlandów w roku 1567 wojskową ekspedycję karną pod dowództwem księcia Alby Fernando Alvareza de Toledo, którego mianował nowym namiestnikiem tych ziem. Księciu Alby udało się w krótkim czasie zdławić regionalne zrywy powstańcze. W trakcie walk stracono około 6000 powstańców, wśród nich hrabiego de Egmont. W tym samym roku de Toledo rozproszył także wojska niderlandzkie Wilhelma I Orańskiego.

Bezwzględność i samowola Hiszpanów doprowadziły w krótkim czasie do wybuchu nowych powstań w Niderlandach. Początkowo niepokoje obejmowały nieliczne regiony, były także nieskoordynowane, szybko jednak powstanie ogarnęło cały kraj. Wojnę osiemdziesięcioletnią rozpoczęła bitwa pod Heiligerlee w roku 1568, która była pierwszym większym militarnym starciem obu stron. Hiszpanom naprzykrzali się zwłaszcza marynarze niderlandzcy atakujący transporty morskie i punkty przerzutowe. W roku 1572 powstańcy osiągnęli pierwszy większy sukces zdobywając prowincję Zelandii i Holandii. Namiestnikiem zajętych terenów mianowano Wilhelma I Orańskiego, co dawało mu faktycznie przywództwo nad całym powstaniem

W roku 1573 de Toledo został zastąpiony przez Don Luisa de Zunigę. Po kilku początkowych sukcesach hiszpańskich, powstańcy osiągnęli kolejny sukces zdobywając oblężone miasto Leiden. We wspólnej deklaracji 17 prowincji wystosowało w roku 1576 do Hiszpanii ultimatum, w którym zażądali wycofania wojsk hiszpańskich i przywrócenia tolerancji religijnej w Niderlandach. Nowy namiestnik hiszpański Don Juan de Austria formalnie zaakceptował warunki, walki jednak trwały dalej.

[edytuj] Droga do pokoju w Niderlandach

W roku 1579 nastąpił rozłam wśród prowincji niderlandzkich. Południowe w przeważającej części francuskojęzyczne prowincje zawiązały w dniu 6 stycznia Unię w Arras. Prowincje północne, w której przeważali kalwiniści w dniu 25 stycznia odpowiedziały Unią w Utrechcie. Do tej ostatniej dołączyły miasta Flandrii i Brabancji. Obóz północny prowadził nadal działania zbrojne przeciwko Hiszpanii, wywalczając prawa do wyboru religii.

24 czerwca 1581 prowincje Unii Utrechckiej utworzyły Republika Zjednoczonych Prowincji, ogłosiły tzw. Aktem z Afzwering swoją niepodległość i mianowały swoim namiestnikiem Wilhelma I Orańskiego. Podział Niderlandów na Stany Generalne i Niderlandy Hiszpańskie stał się faktem. Gdy na południu wybuchło kolejne powstanie, przerodziło się ono szybko w walkę o niepodległość i tych stanów.

Południowe prowincje, które nie wstąpiły do Unii w Arras narażone były w latach 1581-1585 na liczne ataki hiszpańskie. Także większa cześć prowincji północnych po długich walkach została zdobyta przez Hiszpanów, nie na długo jednak. Po roku 1589 ziemie te zostały odzyskane przez powstańców. Walka o niepodległość zakończyła się sukcesem na północy kraju. W roku 1584 Wilhelm zamordowany został przez katolików a nowym namiestnikiem prowincji północnych został jego syn Maurycy Orański, książę Nassau. Gdy w roku 1585 Aleksander Farnese (syn Małgorzaty z Parmy) zdobył Antwerpię, prowincje Unii Utrechtckiej zostały poważnie zagrożone. Jednemu z członków Rady prowincji Holandia, Johanowi van Oldenbarnevelt udało się zawiązać sojusz z Anglią. Finansowe i militarne wsparcie Anglików wyraźnie poprawiło sytuację na froncie. Wojna była kontynuowana.

W roku 1598 zmarł król Filip II. Tym samym południowe prowincje niderlandzkie dostały się w ręce jego córki Izabeli i jej małżonka arcyksięcia Albrechta Austriackiego. W roku 1601 Hiszpanie rozpoczęli okupione ogromnymi stratami oblężenie Ostendy, zakończone ostatecznie przez Ambrioso Spinolę w roku 1604. Powstańcy stracili tym samym swój ostatni punkt oporu we Flandrii.

W roku 1609 dwa lata po bitwie morskiej pod Gibraltarem obie strony zdecydowały się w końcu na zawarcie 12-letniego rozejmu. W roku 1621 wojna wybuchła ponownie w trakcie wojny trzydziestoletniej. Powstańcom udało się m.in. zdobyć hiszpańską srebrną flotę. Zdobyte pieniądze posłużyły do sfinansowania przez Fryderyka Henryka - brata i następcy Maurycego Orańskiego - wojsk biorących udział w zdobyciu Hertogenbosch w roku 1629 oraz Maastricht w roku 1632. Zawarte w roku 1635 sojusz z Francją nie okazał się korzystny. Przeciwnie doprowadził do utraty na rzecz Hiszpanów Venlo, Roermond i paru innych miast.

W tym czasie Hiszpania została znacznie osłabiona utratą Wielkiej Armady podczas walki z flotą angielską. Klęska przyczyniła się do prób zawarcia pokoju w Niderlandach, gdyż Hiszpanie zamierzali skoncentrować swoje wojska na frontach wojny trzydziestoletniej. Po śmierci Fryderyka Henryka w roku 1647 prowincje północne kontynuowały rozmowy pokojowe, pomimo sprzeciwu syna Fryderyka - Wilhelma II. Rozmowy zakończyły się podpisaniem w trakcie Pokoju Westfalskiego (kończącego wojnę trzydziestoletnią), porozumienia na mocy którego ostatecznie uznano Republikę Zjednoczonych Niderlandów.