Wolbórz
Z Wikipedii
Współrzędne: 51°30'03" N 19°49'56" E
| Wolbórz | |||
|
|||
| Województwo | łódzkie | ||
| Powiat | piotrkowski | ||
| Gmina | Wolbórz | ||
| Położenie | 51° 30' 03'' N 19° 49' 56'' E |
||
| Liczba mieszkańców (2006) • liczba ludności |
2 381 |
||
| Strefa numeracyjna (do 2005) |
44 | ||
| Kod pocztowy | 97-320 | ||
| Tablice rejestracyjne | EPI | ||
|
Położenie na mapie Polski
  Wolbórz
|
|||
 Galeria zdjęć w Wikimedia Commons |
|||
Wolbórz – wieś w Polsce położona w województwie łódzkim, w powiecie piotrkowskim, w gminie Wolbórz.
W latach 1975-1998 miejscowość położona była w województwie piotrkowskim.
Miejscowość jest siedzibą gminy Wolbórz.
Nazwa Wolbórz pojawiła się na dobre w dwudziestoleciu międzywojennym, wcześniej miejscowość nazywano Woybor, Voibor, Woibor, Wojbor, Olbórz a w XVI w. pojawiły się nazwy Woyborz i Wolborz.
Spis treści |
[edytuj] Położenie
Położona w rozwidleniu rzek Wolbórki i Moszczanki przy trasie szybkiego ruchu nr 8 z Warszawy do Katowic i Wrocławia między Tomaszowem Mazowieckim i Piotrkowem Trybunalskim.
[edytuj] Historia
Prace wykopaliskowe pokazują, że na terenie dzisiejszego Wolborza osadnictwo istniało już 4 tysiące lat temu. Jednak pierwsza udokumentowana wzmianka o Wolborzu pojawiła się w falsyfikacie mogileńskim antydatowanym na 1065 r. Wolbórz był wtedy centrum opola, a później został przekształcony w kasztelanię.
W latach 1123-1125 Wolbórz stał się drugą stolicą biskupstwa kujawskiego, później stał się miastem rezydencjonalnym biskupów włocławskich. W XIII w. był już znaczącą osadą, co potwierdziło uzyskanie praw miejskich (na prawie średzkim) w 1273 r. (16 lat po Krakowie) z nadania Leszka Czarnego.
Lokacja została potwierdzona w 1357 r. (tym razem na prawie magdeburskim, a miasto stało się centrum okolicy. Miasto miało komorę celną i własne władze samorządowe. Rozwijał się handel, rzemiosło i oświata. Wolborzanie jeździli do Krakowa by kształcić się w tamtejszej Akademii lub korzystali z jej filii zorganizowanej w Wolborzu. Filia ta miała 6 profesorów oraz rektora i udzielała stopni naukowych: bakalarza filozofii i nauk wyzwolonych.
9 września 1409 r. Władysław Jagiełło wydał w Wolborzu odezwę skierowaną do duchowieństwa, panów świeckich i książąt chrześcijańskich, przedstawiającą 29 artykułów obwiniających zakon krzyżacki. Miasto było również świadkiem koncentracji wojsk zarówno przed bitwą pod Grunwaldem jak i przed kolejnymi wyprawami króla Jagiełły przeciwko Krzyżakom.
Wiek XV i XVI to dalszy burzliwy rozwój Wolborza, głównie gospodarczy. Miasto posiadało około 100 warsztatów sukienniczych, liczne warsztaty piwowarskie, rozwijały się inne cechy, zbudowano aż 6 młynów na wolborskich rzekach. Okręg powiększył się również terytorialnie o kilka kolejnych wsi, którym przyznawano prawa lokacyjne.
W 1521 r. Wolbórz posiadał 5 kościołów:
- kościół farny Św. Mikołaja
- kościół Św. Krzyża
- kościół szpitalny Św. Leonarda nad Wolbórką (szpital istniał w mieście od 1446 r.)
- kościół Św. Trójcy i Św. Ducha (przy obu istniały szpitale)
W późniejszym czasie wybudowano jeszcze kościół Św. Anny. Wszystkie świątynie oprócz kościoła farnego były małe i drewniane i niektóre dokumenty nazywają je kaplicami.
W 1536 i 1548 r. miasto było niszczone przez pożary. Jego odbudowę ułatwiły zwolnienia z podatków dotyczące zarówno miasta jak i jego mieszkańców, a także zapomogi przekazywane przez lenników królewskich (m.in. od księcia pruskiego Albrechta). W 1538 r. kościół Św. Mikołaja stał się prepozyturą, a później (w 1544) kolegiatą.
W 1553 r. wójtem Wolborza został Andrzej Frycz Modrzewski.
Po II rozbiorze Wolbórz znalazł się w granicach Królestwa Pruskiego, w którym pozostawał aż do 1807, kiedy to znalazł się w Księstwie Warszawskim. Gdy kongres wiedeński w 1815 zdecydował o powstaniu Królestwa Polskiego, Wolbórz znalazł się w jego granicach.
Mieszkańcy Wolborza brali czynny udział w powstaniu styczniowym, za co karą była utrata praw miejskich. Miasto objął ukaz carski z 30 maja 1870 zmniejszający liczbę miast w guberniach Kraju Priwiślańskiego. Ukaz działał wstecz i odbierał prawa z dniem 23 stycznia przyłączając jednocześnie Wolbórz do gminy Bogusławice.
Hitlerowcy wymordowali miejscowych Żydów podczas II wojny światowej.
[edytuj] Zabytki
- zespół parkowo-pałacowy biskupów kujawskich
- kościół pod wezwaniem Świętego Mikołaja, w pierwotnej, drewnianej, formie jego budowę ukończono w 1148 r. Kościół farny założono tu w 1521 r.
- bożnica z drugiej polowy XIX wieku- po wojnie użytkowana jako łaźnia, obecnie służąca od wielu lat jako dom mieszkalny, zatraciła niemal wszystkie cechy stylowe.
Relikty kirkutu- cmentarza żydowskiego- na wschód od Wolborza, na terenie zwanym Gatki. Zachował się zarys rozebranego muru otaczającego kirkut. Cmentarz jest zdewastowany, na jego terenie wykopano doły, zas resztki macew zniknęły bodaj ostatecznie w latach 80., 90 XX wieku. Niemniej miejsce to, znajdujące się w około 30-, 40-letnim lasku, jest jeszcze nadal wyraźnie rozpoznawalne.
Kościół św. Rocha (pocz. XX wieku).
Kaplica cmentarna św. Anny (koniec XIX wieku).
Kamieniczki w rynku (XIX wiek).
Relikty murowanego zamku biskupiego z XIV wieku, spalonego w 1766 roku, obecnie przykryte ziemią (prace archeologiczne prowadzone w 1972 roku pod kier. M. Gąsiora) – dostęp do nich utrudniony jest ze względu na położenie (obszar dawnego zamku oraz zamkowych ogrodów znajduje się obecnie na terenie kilku działek należących do różnych właścicieli). Nieistniejący ten zamek stanowił siedzibę biskupów kujawskich przed wybudowaniem przez nich nowego pałacu, istniejącego do dzisiaj.
Interesujące jest zabytkowe i nieczęsto spotykane założenie urbanistyczne starej części Wolborza- w formie tak zwanej owalnicy umiejscowionej w widłach dwóch rzek, Moszczanki i Wolbórki, między którymi położona jest najstarsza część Wolborza.
[edytuj] Sport
- Szczerbiec Wolbórz – założone w 1921 roku Towarzystwo Sportowe Szczerbiec Wolbórz
- LUMKS Wolbórz Ludowy Uczniowski Międzyszkolny Klub Sportowy w Wolborzu
[edytuj] Znani ludzie
- Andrzej Frycz Modrzewski – polski pisarz polityczny okresu Odrodzenia, Wójt Wolborza
- Waldemar Goszcz – aktor
Jędrzej Kitowicz- publicysta i pisarz, pracował przy tutejszym kościele. Donata Polak
[edytuj] Źródła
- Stefan Siniarski, Kalendarz z dziejów Wolborza 1065-1982, Warszawa 1984.
- Halina Irena Szumił, Wolbórz na przestrzeni wieków, Wolbórz-Lublin 2003. ISBN 83-7300-290-1
[edytuj] Linki zewnętrzne
- Gmina Wolbórz
- Zamek w Wolborzu na stronie Zamki i Pałace województwa łódzkiego
- Pałac w Wolborzu na stronie Zamki i Pałace województwa łódzkiego
- Parafia św. Mikołaja w Wolborzu
- Mapy: Autopilot • Google Maps • Szukacz • Targeo • Zumi
- Zdjęcia satelitarne: Google Maps • Wikimapia • Zumi
