Zasady sportu żużlowego

Z Wikipedii

[edytuj] Punktacja i tabela biegowa

Tabela dwudziestobiegowa w bydgoskim parku maszyn

Sport żużlowy może być zaliczany zarówno do sportów indywidualnych, jak i drużynowych. Zawody rozgrywa się w wielu formach - indywidualnej, parami lub wieloosobowymi drużynami, sumując punkty uzyskane przez zawodników danej drużyny. Obsada biegu jest ustalana na podstawie tabeli biegowej. W żużlu klasycznym za zwycięstwo w biegu zawodnik (oraz odpowiednio drużyna) uzyskuje zazwyczaj 3 punkty, za drugie miejsce 2, za trzecie odpowiednio 1 pkt. Zawodnik, który do mety dotrze ostatni lub wyścigu nie ukończy (niezależnie, czy z powodu defektu sprzętu, wykluczenia czy upadku), nie dostaje punktów.

W zawodach indywidualnych każdy zawodnik zazwyczaj prezentuje się na torze pięciokrotnie (w zależności od ustalonej tabeli biegów, czyli obsady każdego biegu), spotykając się jednokrotnie z każdym innym zawodnikiem. Nieraz stosuje się odmienną tabelę biegową, odpowiadającą systemowi pucharowemu – rezultat każdego biegu decyduje o obsadzie następnych; najsłabsi odpadają, a najlepsi w ostatnim biegu spotykają się w finale, który decyduje o końcowym triumfie. Na takich zasadach w latach 1998-2004 rozgrywano turnieje Grand Prix, wyłaniające mistrza świata.

Wśród zawodów drużynowych wyróżnia się mecze (z udziałem dwóch drużyn) oraz czwórmecze (cztery drużyny), rzadziej trójmecze, pięciomecze itd. W przypadku meczów z udziałem dwóch drużyn, w każdym wyścigu bierze udział po dwóch zawodników z każdej drużyny, zgodnie z tabelą biegową. Przepisy różnią się w zależności od kraju – np. liga szwedzka stosuje 16-biegową tabelę wyścigów, a polska i angielska 15-biegowe, lecz zupełnie odmienne.

Żużel na długich lub trawiastych torach od żużla klasycznego pod względem zasad różni się z reguły większą ilością zawodników w jednym biegu, nieraz większą ilością okrążeń i odpowiednio zmodyfikowaną punktacją.

[edytuj] Kalkulowana średnia meczowa

W polskiej lidze żużlowej na wzór brytyjskiej CMA w latach 1999-2002 obowiązywała KSM, czyli kalkulowana średnia meczowa. Średnia obliczana była na podstawie wzoru:

KSM zawodnika = średnia ilość punktów zawodnika na bieg w sezonie poprzednim bez uwzględnienia punktów bonusowych * 4.

Średnia miała w założeniu ograniczać liczbę czołowych żużlowców w jednym zespole co miało z kolei wyrównać poziom polskiej ligi i zlikwidować dominacje klubów.

[edytuj] Wykluczenia

Zawodnik może zostać wykluczony z wyścigu przez sędziego w kilku przypadkach, ściśle określonych regulaminem. Każde z wykluczeń posiada zwyczajowe oznaczenie wpisywane do programów zawodów i sprawozdań. Do rodzajów wykluczeń należą:

• w/2m lub w/czas - spóźnienie na start (przekroczenie dozwolonego czasu 2 minut od włączenia pomarańczowego światła)
• w/u - spowodowanie przerwania wyścigu w wyniku upadku
• w/t lub t - dotknięcie taśmy startowej (po zapaleniu się zielonego światła)
• w/su - spowodowanie upadku drugiego zawodnika
• w/dubl. - zdublowanie (zawodnik prowadzący wyprzedza ostatniego zawodnika, znajdującego się jeszcze na poprzednim okrążeniu)
• w/2x - przejechanie wewnętrznej krawędzi toru obydwoma kołami
• nieregulaminowy lub niekompletny sprzęt lub wyposażenie
• niesportowe zachowanie

O wykluczeniu decyduje jednoosobowo sędzia. W przypadku, gdy zawody są obserwowane przez kamery telewizyjne, przed podjęciem decyzji sędzia ma prawo do obejrzenia powtórki biegu z zapisu filmowego. Zawodnik wykluczony nie może wziąć udziału w powtórce biegu - wyścig taki odbywa się w niepełnym składzie, a w przypadku turniejów indywidualnych oraz w niektórych ligach, w tym obecnie w Polsce (w niektórych przypadkach) na tor może wyjechać zawodnik rezerwowy.

[edytuj] Zmiany obsady wyścigu

Podczas spotkań drużynowych, trener nie ma zazwyczaj regulaminowej możliwości wprowadzania dowolnych zmian (każdy za każdego) – istnieją bowiem szczegółowe przepisy ograniczające stosowanie rezerwy. W polskiej Ekstralidze, w typowej sytuacji, istnieje jedynie możliwość wprowadzenia zgłoszonego wcześniej do składu rezerwowego zawodnika młodzieżowego (do 21. roku życia) w co najwyżej pięciu wyścigach. Jedynie w przypadku kontuzji któregoś z liderów drużyny odniesionej przed meczem, istnieje możliwość wprowadzenia do obsady biegu w ramach rezerwy zawodnika innego niż rezerwowy (tzw. zastępstwo zawodnika).

W celu podniesienia atrakcyjności spotkań, w większości lig żużlowych istnieją odrębne, mniej rygorystyczne przepisy dotyczące zmian w przypadku dużej różnicy punktowej pomiędzy zespołami. W Polsce, w przypadku straty 6 punktów w meczu do prowadzącej drużyny trener może zarządzić rezerwę taktyczną - w miejsce dowolnego zawodnika może pojechać każdy inny. W ramach rezerwy taktycznej jeden zawodnik może startować tylko raz na mecz. W niektórych zawodach (m.in. w ligach polskiej i brytyjskiej oraz w turniejach Drużynowego Pucharu Świata) ponadto stosowana jest tzw. złota rezerwa - punkty zawodnika startującego z tej rezerwy liczą się podwójnie. W Wielkiej Brytanii ponadto zawodnik startujący z tej rezerwy rozpoczyna wyścig 15 metrów dalej niż pozostali. W zależności od regulaminu danego cyklu zawodów, ze złotej rezerwy może skorzystać drużyna przegrywająca 6 lub 10 punktami. Żużlowca startującego jako złota rezerwa zwyczajowo określa się mianem Jokera.

[edytuj] Motocykl żużlowy

Zawodnik ustawiający motocykl do startu

Obecnie motocykle stosowane w sporcie żużlowym są specjalnymi konstrukcjami, przeznaczonymi tylko do wyścigów. Nie posiadają skrzyni biegów ani hamulców, konstrukcyjnie przystosowane są do jazdy wyłącznie w lewo oraz do pokonywania łuków ślizgiem kontrolowanym. W żużlu klasycznym silniki mają pojemność do 500 cm^(3). Jedynym producentem motocykli jest Jawa w czeskim Divišovie, używane są też "składaki" wykorzystujące włoskie silniki Giuseppe Marzotto i czeskie lub angielskie ramy - Java, Stucha oraz Antic i PJ. Zanim nowy silnik zostanie wykorzystany w wyścigu, zazwyczaj przechodzi tuning, który wykonuje jedynie niewielka grupa specjalistów, a jakość ich usług jest ważnym czynnikiem niezbędnym do osiągnięcia sukcesu.

Deflektor pełniący funkcję błotnika

Motocykle do jazdy na żużlu muszą ponadto spełniać kryteria określone w regulaminach sportu żużlowego, m.in.:

• muszą mieć układ wydechowy odpowiadający przepisom FIM, z limitem głośności do 98 dB, oryginalny, bez żadnych zmian i ulepszeń,
• we wszystkich zawodach mogą być używane tylne opony dowolnej marki i dowolnego typu, mające ważną homologację FIM na dany rok; niedozwolone jest ich podgrzewanie ani żadna inna modyfikacja,
• nie wolno naprawiać kierownic z lekkich stopów poprzez spawanie,
• niedozwolone jest stosowanie tytanu i jego stopów w silniku i podwoziu motocykla,
• w zawodach nie wolno używać innych motocykli niż podanych w zgłoszeniu dostarczonym organizatorowi zawodów,
• minimalna waga motocykla nie może być mniejsza niż 77 kg,
• w większości zawodów motocykl musi być wyposażony w deflektor, pełniący rolę błotnika

Motocykl, który nie spełnia powyższych wymogów, lub jego konstrukcja bądź stan zagrażają bezpieczeństwu zawodników, nie zostaje dopuszczony do startu przez sędziego zawodów.

[edytuj] Tor żużlowy

Schemat toru żużlowego: (1) linia startu/mety, (2) kierunek jazdy, (3) linia mierzenia długości toru, (4) tzw. krawężnik, (5) banda, (6) szerokość łuku - min. 14 m

Wszystkie tory i stadiony żużlowe muszą spełniać wymogi zawarte w regulaminach FIM i posiadać homologację federacji narodowej lub FIM, w przypadku organizowania zawodów międzynarodowych. Większość zawodów żużlowych rozgrywa się na torach stałych, jednak na część turniejów cyklu Grand Prix przygotowuje się tory tymczasowe na dużych stadionach, np. Parken w Kopenhadze lub Millennium Stadium w Cardiff.

Tor musi znajdować się na płaskim terenie, być w kształcie przypominającym owal - wymagane jest jednak istnienie dwóch prostych. Regulamin określa długość toru, mierzoną metr od wewnętrznej krawędzi, na odpowiednio 260-425 m dla żużla klasycznego i lodowego, 426-1300 dla torów długich i żużla na trawie, oraz 120-200 m dla mini żużla. Minimalna szerokość prostej dla żużla klasycznego wynosi 10 m, a łuku - 14 m. Nawierzchnia toru musi być wykonana z granitu, żużlu, granulowanej cegły lub innego sypkiego materiału. Niedozwolone jest stosowanie betonu, cementu ani innych twardych nawierzchni^[1]. Obecnie najpopularniejsze są nawierzchnie granitowe, które prawie całkowicie wyparły tradycyjne nawierzchnie żużlowe. W Polsce istnieje już tylko jeden czynny tor z tradycyjną nawierzchnią żużlową – w Krośnie.

Dmuchana banda na bydgoskim torze

Tor musi być otoczony bandą drewnianą, gumową, plastikową lub inną, pochłaniającą energię uderzenia. Regulamin FIM zaleca stosowanie band dmuchanych (powietrznych). Obecnie bandy dmuchane wymagane są w lidze brytyjskiej oraz polskiej Ekstralidze.

W połowie jednej z prostych umieszcza się linię startową wyposażoną w maszynę startową podnoszącą taśmę, sterowaną przez sędziego. Nad trybunami na wysokości linii startu umieszcza się wieżyczkę sędziowską. W pobliżu toru żużlowego znajdować się musi ponadto odpowiednio wyposażony park maszyn, z którego korzystają żużlowcy podczas zawodów. Na stadionie znajdować się musi także zaplecze dla służb medycznych oraz prasy.

[edytuj] Przebieg zawodów

Każde zawody żużlowe, niezależnie od rangi i formy rywalizacji (indywidualnie czy drużynowo), odbywają się według identycznego schematu. Właściwe zawody poprzedzone są próbą toru, czyli serią treningową, podczas której zawodnicy w ściśle określonym czasie i kolejności mogą zapoznać się z warunkami torowymi i nawierzchnią. Próba toru pozwala zawodnikom na odpowiednie przygotowanie motocykla (m.in. przez dobranie przełożeń).

Po próbie toru następuje prezentacja zawodników. Zwyczajowo odczytywana jest lista startowa, a następnie wszyscy zawodnicy prezentują się kibicom okrążając tor pieszo, na platformie lub motocyklu. Cechą charakterystyczną prezentacji na wielu stadionach, szczególnie w Polsce, są organizowane przez kibiców oprawy z wykorzystaniem rac i serpentyn oraz innych efektów świetlnych, dymnych, hukowych.

Polewaczka na torze w Bydgoszczy

Po prezentacji rozpoczyna się właściwa część zawodów. Biegi odbywają się w seriach po 3-4 wyścigi. Między każdym wyścigiem jest kilkuminutowa przerwa dla zawodników, a między każdą serią zazwyczaj, za pomocą ciągników, przeprowadza się równanie toru. Jego celem jest zniwelowanie powstających podczas biegu kolein oraz wyrównanie odsypującej się nawierzchni. O częstotliwości równania toru decyduje sędzia zawodów, w zależności od stanu toru i warunków atmosferycznych. Wraz z równaniem często dokonuje się także roszenia toru w celu ograniczenia kurzu.

Sędzia zarządza moment startu, obserwuje przebieg wyścigu, decyduje o wykluczeniach i zatwierdza punktację. Wyniki biegu notuje się w dostarczanych kibicom przez organizatora programach meczowych (często program służy jako bilet wstępu na zawody, nieraz może być nabywany oddzielnie).

Podczas biegu w oficjalnych zawodach prowadzi się także chronometraż. Czas potrzebny na pokonanie czterech okrążeń standardowego toru w żużlu klasycznym wynosi 55-70 sekund. W sprawozdaniu z zawodów, oprócz punktacji, podaje się zazwyczaj także najlepszy czas dnia. Każdy tor posiada swój rekord toru, którego poprawienie wiąże się zazwyczaj z dodatkową gratyfikacją finansową od organizatora zawodów.

[edytuj] Bieg

Przygotowania do startu

Nierówny start - Rafał Okoniewski zahacza o taśmę - bieg będzie powtórzony w pełnym składzie

Przed rozpoczęciem biegu sędzia włącza pomarańczowe światło dla zawodników, zezwalające na wyjazd z parku maszyn, oraz zazwyczaj uruchamia pomiar czasu. Zawodnicy mają 2 minuty na ustawienie się w odpowiedniej kolejności (zgodnie z tabelą biegową) na linii startu. Każdy zawodnik, który spóźni się na start, podlega wykluczeniu i w zawodach drużynowych nie może być zastąpiony. Prawidłowe ustawienie zawodników przed linią startu kontroluje kierownik startu, w momencie rozpoczęcia biegu mający obowiązek przebywać pomiędzy żużlowcami na linii startu.

Start do wyścigu - brytyjska Premier League

Nakaz gotowości do startu wydaje sędzia, zapalając zielone światło. W tym momencie zawodnicy, trzymając sprzęgło, otwierają przepustnicę za pomocą manetki gazu, oczekując na podniesienie taśmy. Bieg rozpoczyna sędzia, podnosząc - za pomocą pulpitu w wieżyczce sędziowskiej - taśmę startową. W momencie uniesienia taśmy, zwalniają sprzęgło i rozpoczynają wyścig.

Po kilkunastu metrach, na tzw. pierwszym łuku, zawodnicy zazwyczaj po raz pierwszy od startu korygują tor jazdy, dążąc do zajęcia optymalnej ścieżki. Powoduje to często kontakt między zawodnikami, a w konsekwencji kolizje i upadki, w których trudno jest wskazać winnego. Dlatego też w polskiej lidze żużlowej wprowadzono przepis, pozwalający sędziemu na zarządzenie powtórki biegu bez wykluczenia żadnego z zawodników, gdy doszło do upadku na pierwszym łuku i niemożliwe jest jednoznaczne wskazanie winnego. W każdym innym etapie biegu sędzia musi wykluczyć zawodnika, który spowodował przerwanie biegu.

Optymalna ścieżka jazdy zależy od wielu czynników, w szczególności od stanu toru i sposobu jego przygotowania, warunków atmosferycznych, geometrii toru oraz indywidualnych preferencji zawodników. Z reguły zawodnicy pokonują dystans po ścieżce w kształcie zbliżonym do okręgu - po wewnętrznej stronie łuków oraz po zewnętrznej stronie prostych.

Przypisy