Zbiór praw sądowych
Z Wikipedii
Zbiór praw sądowych (Kodeks Zamoyskiego) – projekt prawa ziemskiego z 1776 roku, opublikowany i przedstawiony do zatwierdzenia przez sejm w 1778r., a odrzucony przez sejm w 1780.
Pełna nazwa Zbiór praw sądowych na mocy konstytucji roku 1776 przez J.W. Andrzeja Zamoyskiego ekskanclerza koronnego ułożony...
Spis treści |
[edytuj] Losy projektu
Polska szlachta sprzeciwiała się pomysłom kodyfikacji prawa widząc w nich przejaw autorytarnych zapędów władców. Zamysł uporządkowania prawa nabrał realnych kształtów podczas obrad sejmu w 1776 r. gdy na wniosek króla powołano komisję o szerokich kompetencjach. Powierzono jej kodyfikację całego polskiego prawa sądowego (ziemskiego) obowiązującego w całej Rzeczypospolitej (w Koronie i na Litwie. Na jej czele stanął były kanclerz wielki koronny Andrzej Zamoyski, w skład komisji wchodził także Józef Wybicki. Komisja miała oprzeć swą pracę na ideałach kodyfikacji oświecenia. W swych pracach nie trzymała się kurczowo dotychczasowego ustawodawstwa, wprowadzając wiele innowacji. Po dwóch latach studiów (w 1778 r.) komisja ogłosiła drukiem i zaprezentowała sejmowi wynik swych prac. Kodeks ułożony był według systematyki justyniańskiej (osoby - rzeczy – skargi, personae – res – actiones). Kodeks był wyrazem kompromisu pomiędzy szlachtą i mieszczaństwem, poważnie ograniczał także jurysdykcję Stolicy Apostolskiej na ziemiach polskich. Obejmował przepisy z działów prawa cywilnego, karnego procesowego regulował także stosunki społeczno - gospodarcze.
Nuncjusz apostolski Jan Andrzej Archetti, działając w porozumieniu z ambasadorem rosyjskim Ottonem Magnusem von Stackelbergiem doprowadził w 1780 do przekupienia posłów i odrzucenia projektu kodyfikacji prawa. Przedstawiciel Watykanu wypełnił instrukcje, przysłane mu przez sekretarza stanu Lazzaro Opizio Pallaviciniego, który jednak zalecał ostrożność: aby porozumienie i łączenie się nasze z państwem heretyckim nie wyszło tam niepotrzebnie na jaw z naszą szkodą, jakkolwiek takimi środkami posługuje się nieraz Opatrzność, aby pomieszać szyki ludzkiej polityki dla dobra Kościoła i jego głowy[1]. Silny sprzeciw wyrazili również reprezentanci Litwy, którzy obawiali się utraty odrębności Wielkiego Księstwa Litewskiego w zakresie prawa sądowego. Negacja miała charakter manifestacyjny; nie przeprowadzono merytorycznej dyskusji nad propozycjami oraz zastrzeżono, że Zbiór praw nie może być ponownie przedłożony Sejmowi pod obrady; tenże Zbiór Praw (…) na zawsze uchylamy i na żadnym Sejmie aby nie był wskrzeszany, mieć chcemy. Projekt był wykorzystywany przy analizie polskiego prawa i późniejszej próbie jego kodyfikacji. Zbiór praw sadowych jest jednym z projektów prawa polskiego opracowanych w czasach I Rzeczypospolitej, które nie weszły w życie. Prawo nie zostało zreformowane ze względu na opór szlachty.
[edytuj] Regulacje
Zbiór zawierał przepisy reformujące stosunki społeczne i polityczne. Przewidywał ograniczenie poddaństwa osobistego chłopów i sądownictwa patrymonialnego:
- uwalniał z poddaństwa niektóre kategorie chłopów.
- wprowadzał stosunki kontraktowe między chłopami a dworem.
- poddawał regulacje dotyczące ludności chłopskiej pod kontrolę i ochronę państwa. Np.;
- skargi na umowy o grunt z właścicielem rozstrzygać miał sąd grodzki
Był to wyraz idei interwencjonizmu i reglamentacji w relacjach pan – chłop. Najwięcej innowacji przewidziano w dziedzinie prawa cywilnego np.:
- ustanawiał jednolite zasady obrotu gospodarczego
- wprowadzał wolność kształtowania stosunku prawnego
- zmierzał do określenia równości stanów
- opieka; w swych postanowieniach wzorował się na regulacjach Korektury pruskiej, opieka straciła charakter prywatny i rodzinny – została przekształcona w sprawę społeczną podlegającą kontroli państwa
- kuratela; rozszerzał kuratelę nad kobietami i marnotrawcami ( co stanowi przykład regulacji zachowawczej)
- w dziedzinie prawa zobowiązań przewidywał nowe rodzaje umów lepiej odpowiadające ówczesnej rzeczywistości lub w sposób pełniejszy regulował już istniejące:
- umowa o przewóz
- umowa komisu
- umowa spółki aukcyjnej
W prawie karnym przeprowadził jego unifikację (eliminował luki prawa stanowionego) zachowały się w dużej mierze stare normy, feudalne instytucje i pojęcia, Zbiór przewidywał m.in.:
- kwalifikowane kary śmierci
- za uzasadnienie kary przyjmował prewencję generalną
- zaostrzał represje karną
Kodeks przewidywał również postępowe regulacje np. poszerzenie zasady publicznoprawnej, wykluczenie dawności przy zabójstwie. Przepisy były w znacznej mierze przejęte z postulatów doktryny humanitarnej;
- likwidował przejawy arbitralności wymiaru kary
- przewidywał zasady
- dążył do subiektywizacji oraz indywidualizacji odpowiedzialności karnej
- rozszerzał stosowanie kary pozbawienia wolności
- chciał znieść odpowiedzialność odszkodowawczą za czyny popełnione w obronie koniecznej
W przepisach dotyczących prawa procesowego przewidywał
- wyodrębnienie osobnych procedur:
Proces karny regulowany w Zbiorze praw miał charakter procesu mieszanego (inkwizycyjno – skargowy)
Zbiór praw zawierał także normy z zakresu prawa kościelnego:
- ograniczenie zależności polskiego Kościoła od papiestwa
- rozszerzał administracyjne i edukacyjne obowiązki duchowieństwa
[edytuj] Zobacz też
[edytuj] Bibliografia:
- Stanisław Płaza: Historia prawa w polsce na tle porównawczym Księgarnia Akademicka 2002 ISBN 83-7188-609-8
