Zeev Żabotyński
Z Wikipedii
Ze'ev Żabotyński *, imię rosyjskie Władimir (alternatywny zapis nazwiska: Jabotinsky, Zhabotinski, heb. זאב ז'בוטינסקי, ros. Зеэв (Владимир Евгеньевич) Жаботинский) – (ur. 18 października 1880 w Odessie, zm. 4 sierpnia 1940), pochodzący z Ukrainy, żydowski lider syjonistyczny, dziennikarz i pisarz; założyciel Legionu Żydowskiego walczącego w czasie I wojny światowej.
W latach 30. ostrzegał Żydów przed agresją ze strony Niemców.
Spis treści |
[edytuj] Dzieciństwo
Żabotyński urodził się w Odessie. Jego rodzice byli religijnymi Żydami, którzy wychowali syna w tradycji judaizmu. Jako nastolatek Żabotyński odrzucił tradycyjne podejście swoich rodziców i stał się członkiem zsekularyzowanej społeczności żydowskiej.
[edytuj] Wykształcenie
Żabotyński już jako uczeń średniej szkoły wykazywał się zdolnościami dziennikarskimi; w wieku 16 lat opublikował pierwsze artykuły w gazetach odeskich. Po maturze Żabotyński zastał wysłany jako korespondent do Berna w Szwajcarii, a później do Włoch. Pisał pod pseudonimem Altalena. Podczas pobytu we Włoszech podjął studia prawnicze na jednym z uniwersytetów w Rzymie. W Rosji został przyjęty do palestry adwokackiej.
[edytuj] Syjonizm
W roku 1903 w czasie Wielkiego Tygodnia w okolicach Kiszyniowa (obecnie Mołdawia) odnaleziono zwłoki chłopca. Lokalna gazeta wyraziła pogląd, że dziecko zostało zamordowane przez Żydów. Reakcją na publikację był pogrom, który zaczął się 6 lutego podczas prawosławnych świąt Wielkanocy. Podczas zamieszek zginęło kilkudziesięciu Żydów, a prawie stu zostało rannych. Władze rosyjskie nie powstrzymały pogromu; dopiero po trzech dniach policja powstrzymała rozjuszony tłum.
Antysemickie wydarzenia w Kiszyniowie wstrząsnęły 22-letnim Żabotyńskim, który postanowił wstąpić do organizacji syjonistycznej, gdzie zyskał uznanie jako utalentowany mówca oraz przywódca młodzieżowy. Żabotyński uczestniczył w organizowaniu oddziałów samoobrony żydowskiej, która miała chronić przed kolejnymi pogromami. W prasie wypowiadał się w obronie praw społeczności żydowskiej. Żabotyński był uczestnikiem VI Kongresu Syjonistycznego, zorganizowanego przez Theodora Herzla, który promował pomysł utworzenia żydowskiego państwa w Palestynie. Żabotyński doszedł wtedy do przekonania, że jest to jedyny sposób uchronienia ludności żydowskiej przed szerzącym się w całej Europie antysemityzmem.
[edytuj] Legiony
Podczas I wojny światowej przedstawiciele wielu narodów dążących do niepodległości próbowali utworzyć narodowe oddziały w armiach wielkich mocarstw (np. Legiony Piłsudskiego). Żabotyński podczas pobytu w Egipcie zaproponował wraz z brytyjskim oficerem pochodzenia żydowskiego, Josephem Trumpeldorem podobny pomysł władzom brytyjskim. Legion Żydowski miał walczyć u ich boku z Imperium osmańskim. W Egipcie znajdowało się wtedy wielu Izraelitów, którzy zostali wygnani z Palestyny przez tureckie wojska. Pierwszy oddział nazwany Zion Mule Corps został utworzony w latach 1915-1916 i pod dowództwem Trumpeldora wziął udział w bitwie o Gallipoli.
Kiedy oddział został rozwiązany Żabotyński jako oficer pojechał do Londynu i promował ideę, przeniesienia izraelskich oddziałów do walk w Palestynie. W sierpniu 1917 roku brytyjskie władze ogłosiły utworzenie regimentu żydowskiego, do którego wstępowali młodzi syjoniści z całej Europy. Żabotyński wraz z innymi legionistami został przerzucony w roku 1918 do Doliny Jordanu. Brał udział w walkach z wojskami tureckimi w pobliżu Jerozolimy. Żabotyński dowodził wojskami izraelskimi podczas desantu przez rzekę Jordan, za co został odznaczony przez Brytyjczyków. Brytyjczycy starali się jednak ograniczyć działania żydowskich oddziałów na terenie Palestyny, aby nie spowodować konfliktu z Arabami. Do roku 1919 wojska żydowskie zostały w dużej części zdemobilizowane.
[edytuj] Syjonizm rewizjonistyczny
Po wojnie Żabotyński został wybrany jako członek parlamentu założonego przez żydowskich osadników w Palestynie. W roku 1920 wybuchły wśród Arabów zamieszki skierowane przeciw Żydom. Aby się bronić osadnicy utworzyli Haganę, do której Żabotyński przystąpił. Brał udział w potajemnym dostarczaniu broni dla jej oddziałów. W roku 1921 został wybrany do rady wykonawczej Organizacji Syjonistycznej (obecnie Światowa Organizacja Syjonistyczna). W roku 1923 na skutek konfliktu z jej przewodniczącym Chaimem Weizmannem Żabotyński ustąpił z tej funkcji.
W roku 1925 stał się założycielem jednej z partii związanej z nurtem syjonizmu rewizjonistycznego – Sojuszu Rewizjonistycznych Syjonistów (heb. Hatzohar). Potem Żabotyński zorganizował młodzieżówkę tej partii, Betar (skrót od Liga Josepha Trumpeldora). Jego poglądy miały charakter prawicowy. Nowa partia wzięła za cel rozwój osadnictwa na obu brzegach Jordanu. Żabotyński sądził, że podstawą walki o niepodległość powinien być sojusz z Brytyjczykami. Jako ustrój, na którym miało wzorować się przyszłe państwo Izrael preferował liberalną demokrację, wzorowanej na angielskiej. Chciał do niej włączyć również Arabów. Nie jest jasne, czy popierał czystki etniczne wśród arabskiej ludności, ale nie przeciwstawiał się takim poglądom w ruchu syjonistycznym. W odróżnieniu polityków z partii pracy według Żabotyńskiego podstawą nowego społeczeństwa miała być klasa średnia. Dla Żabotyńskiego wzorem walki o niepodległość były polskie doświadczenia, oraz osoba Józefa Piłsudskiego. Także duże wsparcie organizacja rewizjonistycznych syjonistów znalazła wśród polskich Żydów.
W roku 1929 Żabotyński wyjechał do Europy, aby wziąć udział w XVI Kongresie Syjonistycznym. Na skutek presji arabskiej społeczności Brytyjczycy odmówili mu wizy powrotnej do Palestyny. Partia polityczna założona przez Żabotyńskiego podzieliła się na trzy frakcje, z których ta kierowana przez Żabotyńskiego uważana był za umiarkowaną. Najbardziej znacząca była organizacja Irgun, założona przez Davida Raziela, w której znajdowali się również tacy syjoniści jak Uri Zvi Greenberg i Abba Ahimeir. Opowiadali się oni za niezależnymi działaniami na terenie mandatu brytyjskiego w Palestynie i walką przeciwko żydowskim ruchom lewicowym, Brytyjczykom i Arabom (podczas gdy Żabotyński chciał współpracować z Brytyjczykami). Irgun został potem przekształcona w Herut i ostatecznie Likud. Lider Irgun oraz Betar Menachem Begin, został potem premierem Izraela.
[edytuj] Ostrzeżenie przed holokaustem
W latach 30. największe poparcie ruch Żabotyńskiego miał w Polsce. W obliczu narastającego zagrożenia ze strony III Rzeszy w roku 1936 Żabotyński zaproponował swoisty plan ewakuacji do Palestyny Żydów zamieszkujących w ziemiach Rzeczypospolitej. Pomysł ten wzbudził kontrowersje wśród zainteresowanych, którzy stwierdzili, że jest on po myśli antysemitów. Plan zyskał pewną akceptację wśród kół rządowych, co wzbudziło dalsze spory. Polscy Żydzi zbyt długo żyli w swej ojczyźnie, aby porzucać ją w chwili zagrożenia.
W roku 1938 Żabotyński stwierdził, że polscy Żydzi "żyją na krawędzi wulkanu". Ostrzegał przed nadciągającą, jego zdaniem, falą super-pogromów, które będą miały miejsce w niedalekiej przyszłości w okupowanej przez Niemców Polsce. Żabotyński chciał przestrzec Żydów w Europie, aby emigrowali do Palestyny, tak szybko, jak to możliwe. Kasandryczne wizje Żabotyńskiego nie znalazły szerokiego odzewu, bo Żydzi nie sądzili, że Niemcy mogą zgładzić miliony ludzi gazem do trucia owadów.
W 1939 roku Żabotyńskiemu udało się namówić rząd II Rzeczypospolitej na zorganizowanie szkolenia wojskowego dla członków Nowej Organizacji Syjonistycznej, a także do udzielenia kredytu w wys. 212 tys. złotych na jej potrzeby. Ową pomoc Żabotyński traktował jako dług honorowy, będący do zwrotu po zdobyciu przez Palestynę niepodległości. więcej...
Kiedy niemieckie wojska ruszyły na podbój Europy, Żabotyński znalazł się w USA, gdzie zmarł na zawał serca w roku 1940. Młodzi Żydzi z założonej przez niego organizacji Betar stali się cztery lata później członkami Żydowskiego Związku Wojskowego, który stawił opór podczas powstania w getcie. W roku 1946 Irgun zorganizował potajemny transport broni do nowo utworzonego państwa Izrael, łamiąc tym samym rezolucję ONZ. Statek zakupiony przez Żydów do tego celu nosił nazwę Altalena (pseudonim Żabotyńskiego).
Po śmierci Żabotyńskiego, organizacja B'nai B'rith zażądała od rządu izraelskiego ażeby ten zezwolił na sprowadzenie jego ciała do Eretz Israel (Ziemi Izraela). Jednak prośba ta została odrzucona przez lewicowego premiera Dawida Ben Guriona, który 7 maja 1958 roku pisał do sędziego Josepha Lamma z Tel Awiwu, wiceprezesa B'nai B'rith, iż: "Izrael nie potrzebuje martwych Żydów, ale żyjących Żydów, nie widzę potrzeby mnożenia grobów w Izraelu." W roku 1964 ciało Żabotyńskiego zostało jednak przeniesione na cmentarz na Górze Herzla w Jerozolimie. Zezwolił na to dopiero nowy premier, Lewi Eszkol.
Obecnie izraelska Partia Herut, jak również Ruch Herut oraz młodzieżówka Herut, odwołują się do tradycji Żabotyńskiego. 23 marca 2005 roku Knesset uczcił jego pamięć specjalną uchwałą.
[edytuj] Kontrowersje
Żabotyńskiemu często zarzucano fanatyzm i otwarte nawiązywanie do metod faszystowskich. Opinie te powszechne były wśród wielu syjonistów, m.in. sam Chaim Weizmann oskarżał go o sympatię do totalitaryzmu, a o rewizjonistach mówił, że to dzieci igrające z żydowską swastyką. Dawid Ben Gurion nazwał wręcz Żabotyńskiego Władimirem Hitlerem [1] (było to konsekwencją m.in. jego stosunku do kwestii rasowej - pisał np.: "zachowanie integralności naszego narodu jest możliwe tylko poprzez utrzymanie czystości rasy"), twarde stanowisko wobec palestyńskich Arabów (włącznie z czystkami etnicznymi) oraz nie zawsze wyrażane wprost oczekiwanie rewizjonistów, że represje III Rzeszy spowodują nasilenie emigracji do Palestyny, a więc ostatecznie mogą się przysłużyć samym Żydom.
Twórca włoskiego faszyzmu Benito Mussolini miał powiedzieć m.in.: Aby syjonizm mógł odnieść sukces, potrzeba żydowskiego państwa, z żydowską flaga i z żydowskim językiem. Osobą, która to rozumie jest wasz faszysta Żabotyński. (źródło).
Kontrowersje dotyczyły również organizacji tworzonych przez Żabotyńskiego:
Faszystowski mainstream nie ominął również Żydów: z syjonistycznego pnia wyrosła w okresie międzywojennym, działająca w Polsce i w innych krajach Europy Środkowo-Wschodniej, jak również w Palestynie, rozłamowa Nowa Organizacja Syjonistyczna, zwana potocznie Syjonistami-Rewizjonistami, na której czele stał Włodzimierz Ze'ev Żabotyński (1880-1940); umundurowani w koszule koloru piaskowego członkowie jej oddziałów szturmowych Bejtar, witali swego wodza "rzymskim pozdrowieniem", tzn. salutując mu wyciągniętą przed siebie ręką; "syjoniści-rewizjoniści" mieli doskonałe stosunki z faszystami włoskimi, a nawet, pomimo antysemityzmu hitlerowców, z nazistami, i byli przez nich szkoleni w niemieckich obozach treningowych.[2]
[edytuj] Literatura
[edytuj] Książki
- Turkey and the War. London, T.F. Unwin, Ltd. [1917]
- Sampson the Nazarite. London: M. Secker, [1930]
- The War and The Jew. New York, The Dial Press [c1942]
- The Story of the Jewish Legion. New York, B. Ackerman, incorporated [c1945]
- The Battle for Jerusalem. Vladimir Jabotinsky, John Henry Patterson, Josiah Wedgwood, Pierre Van Paassen explain why a Jewish army is indispensiple for the survival of a Jewish nation and preservation of world civilization. American Friends of a Jewish Palestine, New York, The Friends, [1941]
[edytuj] Teksty Żabotyńskiego
- Syjonizm oraz Ziemia Izraela (en)
- Tisha B'Av, 1937 (en)
- Zamiast zbyt długich przeprosin, 1911 (en)
- Ideologia Betar (en)
- Obowiązki członka Betar (en)
- Pieśń Betar (en)
- Teksty Żabotyńskiego (en)
[edytuj] Przypisy
[edytuj] Bibliografia
- Lone Wolf: a Biography of Vladimir (Ze'ev) Jabotinsky. by Shmuel Katz; New York: Barricade Books, [c1996] (Katz był uczniem Żabotyńskiego)
- The Vladimir Jabotinsky Story. by Joseph B Schechtman; New York , T. Yoseloff [c. 1956-1961]
- Jabotinsky and the Revisionist Movement, 1925-1948. by Yaacov Shavit. London, England; Totawa, N.J.:F. Cass, [1988]
[edytuj] Linki zewnętrzne
- Instytut im. Żabotyńskiego (en)
- Strona Izraelskiego Ministerstwa Spraw Zagranicznych poświęcona Żabotyńskiemu (en)
- Uchwała Knessetu poświęcona pamięci Żabotyńskiego z 23 marca 2005 roku (en)
- Artykuł o Żabotyńskim, w Jewish Post, roku 2004 (en)
- Biografia Żabotyńskiego na stronie brytyjskiego Betar (en)
