Ziemia szydłowiecka

Z Wikipedii

Ziemia szydłowiecka - kraina historyczna w środkowej Polsce^[1], część ziemi radomskiej. W swej historii nazywana była: hrabstwem szydłowieckim bądź dobrami szydłowieckimi. Jej stolicą jest miasto Szydłowiec.

Spis treści 1 Położenie 1.1 Położenie administracyjne 1.2 Położenie historyczne 1.3 Położenie geograficzne 1.4 Hydrografia 1.5 Geologia 2 Historia 3 Turystyka 3.1 Przyroda 3.2 Kultura 4 Przypisy 5 Źródła

[edytuj] Położenie

[edytuj] Położenie administracyjne

Położona jest w południowej części województwa mazowieckiego oraz północnej części województwa świętokrzyskiego^[2]. . W całości obejmuje obszar powiatu szydłowieckiego i gminy Wierzbica oraz części gmin Borkowice (Rzuców, Smagów), Bliżyn (Mroczków, Rędocin, Ubyszów), Skarżysko-Kamienna (do rzeki Kamiennej), Skarżysko Kościelne (Skarżysko Kościelne, Kierz Niedźwiedzi, Świerczek). Niekiedy termin "ziemia szydłowiecka" używany jest przez władze administracyjne w określeniu powiatu szydłowieckiego.

[edytuj] Położenie historyczne

Jako kraina historyczna, przynależy do Małopolski, ziemi sandomierskiej (Kielecczyzny), ziemi radomskiej. Położona jest w Staropolskim Okręgu Przemysłowym. Podzielona jest na dwa klucze szydłowiecki oraz skarżyski.

[edytuj] Położenie geograficzne

Przedgórze Szydłowiecko-Iłżeckie to region o skomplikowanej klasyfikacji topograficznej. Podstawową jednostką są Wypiętrzenia Karpackie. Geograficznie ziemia szydłowiecka leży w leju między Przedgórzem Iłżeckim a Garbem Gielniowskim tworząc podnóże Wyżyny Kielecko-Sandomierskiej^[3]. .

[edytuj] Hydrografia

Swoje źródła mają tu rzeki: Korzeniówka, Szabasówka, Iłżanka, Oronka, Jastrzębianka, Oleśnica, Kamienna. Znajdują się tu zbiorniki wodne zalewy w Szydłowcu, Chlewiskach, Jastrzębiu i Koszorowie, stawy rybne w Orłowie, Mirowie, Szydłowcu i Orońsku.

[edytuj] Geologia

Okolice Szydłowca, pod względem geologicznym, zbudowane są głównie z osadów mezozoicznych okresu jurajskiego oraz utworów trzeciorzędowych. Występują tu liczne surowce mineralne, jak: ruda żelaza, wapień, margiel, piaskowiec, gliny ogniotrwałe i ceramiczne oraz żwiry i piaski.

Gleby należą do średniej i niskiej jakości. Są to przeważnie bielicowe na podłożu kamiennym, piaszczystym i gliniastym. Niewiele jest gleb brunatnych i rędzin mieszanych.

[edytuj] Historia

Pojęcie ziemi szydłowieckiej ma swoje uzasadnienie historyczne. Czynnikiem zespalającym była przynależność tych terenów do Odrowążów, jednego z najpotężniejszych rodów małopolskich, których boczna linia - Szydłowieckich - uczyniła miasto Szydłowiec swoją siedzibą rodową.

Na ziemi radomskiej, w jej lesistej części nad rzeką Korzeniówką, w grodzie Szydłowiec rozłożyło się stare gniazdo Szydłowieckich. Od wieków w posiadaniu rodu Odrowążów. Pierwsi Szydłowieccy starali się o to, aby podnieść rangę swej historycznej siedziby i uczynić z niej miasto. Ród Szydłowieckich szczycił się najwyższymi godnościami w państwie i na dworze królewskim, wielkie położył zasługi w polskiej kulturze.

Szydłowiec z najbliższą okolicą łączył przede wszystkim ród Odrowążów z bocznymi liniami Szydłowieckich, Chlewickich, Wysockich i Białaczowskich a później także ród Radziwiłłów.

Szydłowiec oraz Chlewiska należały do Dobiesława Odrowąża. Jego potomkowie - Mikołaj, Piotr i Jakub władali osadą do czasu Kazimierza Wielkiego. W połowie XIV wieku wsie Odrowążów (Szydłowiec, Chlewiska, Smagów, Skłoby, Topola, Radzimików, Most, Dąbrowa, Dziurów i Kliszowa) zostały przeniesione z prawa polskiego na średzikie.

O ziemi szydłowieckiej jako hrabstwie można mówić od czasu otrzymania tytułu hrabiego przez Krzysztofa Szydłowieckiego w 1527 roku lub od utworzenia hrabstwa szydłowieckiego Radziwiłłów w 1553 roku. Dobrami szydłowieckimi, administrowali mianowani przez Radziwiłów namiestnicy, starostowie i dzierżawcy.

Do hrabstwa szydłowieckiego składającego się z kluczy szydłowieckiego i skarżyskiego, należało kilka wsi rolniczych oraz kilkanaście osad puszczańskich, których mieszkańcy produkowali żelazo, szkło, smołę i potas. Były to: miasto Szydłowiec, Stara Wieś, Długosz, Jankowice, Wysoka, Zdziechów, Szydłówek, Sadek, Skarżysko Książęce, Posajdów, Ciechostowice, Huta, Mroczków, Olszyny, Młyn i Orońsko. W roku 1622 w skład hrabstwa wchodziło 19 wsi, młyny pod Rybienką, dwie kuźnice (Duraczów i Mroczków) i dwie huty szkła (Majdów, Jakubek). Radziwiłłowie byli właścicielami dóbr szydłowieckich do 1802 roku.

Stolicę z regionem scalał również handel, rzemiosło, wspólny dekanat, sądownictwo oraz szkoła, która w XVI i XVII w. stała na wysokim poziomie kierowana przez bakałarza z tytułem uniwersyteckim. Od II poł. XVII stulecia w Szydłowcu zaczęli licznie osiedlać się Żydzi, którzy w roku 1711 wybudowali synagogę. Wkrótce udało im się utworzyć gminę (parafię żydowską) skupiającą żydów z całego regionu.

Powiat szydłowiecki istniał w latach 1809-1866 i obejmował dobra rządowe samsonowskie, suchedniowskie i bodzentyńskie, a więc poważną część Staropolskiego Zagłębia Przemysłowego.

W kilka lat później Szydłowiec stał się siedzibą nadleśnictwa oraz dyrekcji obwodu górniczego. W 1802 roku, po śmierci Macieja Radziwiłła dobra Szydłowieckie przeszły w drodze licytacji w ręce księżnej Anny Sapieżyny, która z kolei w 1828 roku odsprzedała dobra Szydłowieckie skarbowi Królestwa Polskiego. Mimo złego rozwoju gospodarczego terenów polskich pod zaborem rosyjskim Szydłowiec stał się wyjątkiem potwierdzającym regułę. Do miasta zjechali się różni usługodawcy oraz zwiększono wydobycie ekskluzywnego w Małopolsce i w Rosji piaskowca.

Niestety okres ten nie należy do udanych pod względem starań o odzyskanie niepodległości. Klęska powstania listopadowego w 1831-1832 nie zniechęciła jednak powstańców. W nocy z 22 a 23 stycznia 1863 roku, Marian Langiewicz wraz kpt. Jasińskim przeprowadzili napad na Szydłowiec, który niestety zakończył się sromotną klęską, podobnie jak i całe powstanie.

W okresie II wojny światowej w regionie radomskim działał Wydzielony Oddział Wojska Polskiego pod dowództwem "szalonego" majora Henryka "Hubala" Dobrzańskiego, którego szlak znaczyły spacyfikowane w odwecie przez hitlerowców wsie Skłoby, Hucisko, Stefanków i inne. Wcześniej jednak 8 września 1939 r. stoczona została na Baraku krwawa bitwa wojsk polskich – 36 Dywizja Piechoty, 163 i 165 Pułk Piechoty i 7 Pułk Artylerii Lekkiej – z wojskami niemieckimi. Obrońcy Szydłowca spoczywają w kwaterze wojsk na cmentarzu parafialnym. Czas wojny to również partyzancka działalność licznych oddziałów Armii Krajowej "Ponurego" i "Nurta".

W 1999 r. powstał powiat szydłowiecki składający się z gmin: Szydłowiec, Chlewiska, Orońsko, Jastrząb i Mirów.

[edytuj] Turystyka

[edytuj] Przyroda

Ziemia szydłowiecka jest regionem obfitującym w rezerwaty: Piekło Mirowskie, Podlesie, Ciechostowice, Cis A, Cis B.

Znajduje się tu najwyższy szczyt woj. mazowieckiego - góra Altana mierząca 408 m.n.p.m., inne wyższe wzniesienia: Cymbra, Skłobska Góra, Skarbowa Góra, Łysa Góra.

[edytuj] Kultura

Region położony jest na granicy trzech regionów etnograficznych: radomskiego, opoczyńskiego oraz świętokrzyskiego. Przez połączenie tych trzech warstw kulturowych powstała ziemia szydłowiecka jednocząca elementy tych trzech grup etnograficznych. Region nie posiada jednolitego stroju ani budownictwa. W części świętokrzyskiej (gmina Bliżyn, Stąporków) znajdują się drewniane wiejskie chaty malowane na jasny brąz.

Przypisy

[edytuj] Źródła

• Stefan Rosiński, Mikołaj i Krzysztof Szydłowieccy Patroni Turnieju Rycerskiego, MLIM Szydłowiec 2006
• Tomasz Palacz, Ziemia szydłowiecka w historii i kulturze Kielecczyzny, Szydłowiec 1971
• Danuta Słomińska-Paprocka, Szydłowiec i okolice, Szydłowiec 2003