Historia radiofonii w Polsce

Z Wikipedii

Historia radiofonii w Polsce (kalendarium do II wojny światowej)

Spis treści 1 Wstęp 2 Zanim powstała polska radiofonia 3 Lata narodzin 4 Rozwój do roku 1939, czyli pierwszy milion 5 Zobacz też 6 Bibliografia

[edytuj] Wstęp

Pierwsza regularna stacja radiofoniczna na świecie zaczęła nadawać w Pittsburghu (USA) w dniu 2 listopada 1920 roku. Pierwsza w Europie odezwała się Moskwa, było to 22 marca 1922 roku. Zanim 18 kwietnia 1926) pojawiła się pierwsza oficjalna stacja radiowa w Polsce (Warszawa, w Europie radiofonię wprowadziło już 17 krajów, między innymi Niemcy, gdzie w 1924 roku we Wrocławiu zaczęła nadawać pierwsza stacja na obecnym terytorium Rzeczypospolitej Polskiej - Schlesische Funkstunde. Rozwój radiofonii w Polsce był opóźniony w stosunku do krajów przodujących w tej dziedzinie. Lata dwudzieste XX w., okres powstawania radiofonii w Europie, był dla Polski czasem odbudowy struktur państwowych i gospodarki po ponadstuletniej niewoli i zawieruchach I wojny światowej. Biorąc pod uwagę te fakty, nie było to duże opóźnienie (swoje radiofonie później od Polski uruchomiły m.in. Rumunia, Portugalia, Bułgaria, Luksemburg, Grecja).

[edytuj] Zanim powstała polska radiofonia

• 4 listopada 1918 przejęta od zaborców wojskowa stacja radiotelegraficzna w Krakowie nadaje pierwsze radiogramy w języku polskim. Stacja wyposażona była w kompletną aparaturę zamontowaną przez berlińską firmę Lorenz, z nadajnikiem łukowym o mocy 3,5 kW w antenie. Regularną pracę rozpoczęła 8 listopada, oprócz zadań wojskowych zajmując się między innymi nadawaniem komunikatów dla prasy krajowej.
• 19 listopada 1918 - Przejęcie stacji warszawskiej, mieszczącej się w Cytadeli. Już w pierwszym dniu działalności nawiązano łączność z radiostacją SAI Karlsborg w Szwecji oraz przesłano drogą radiową komunikat do Paryża, oznajmiający powstanie niepodległego państwa polskiego. Stacja pełniła rolę koordynującą dla wojskowych radiostacji polowych. Później zapewniała również obsługę dla Ministerstwa Poczt i Telegrafów, Ministerstwa Spraw Zagranicznych, misji wojskowych i przedstawicielstw dyplomatycznych. Stacja miała nadajnik iskrowy firmy Telefunken o mocy 4 kW i antenę rozpiętą na dwóch 70-metrowych stalowych wieżach.
• 6 stycznia 1919 - Przejęcie stacji w Poznaniu. Stacja prowadziła korespondencję z zagranicą, między innymi zbierając informacje giełdowe i meteorologiczne z Europy. Miała aparaturę identyczną, jak krakowska a dodatkowo wyposażona była w 5 kW nadajnik iskrowy firmy Lorenz. Wszystkie wymienione radiostacje pracowały na falach długich w systemie simplex, czyli nadawanie i odbiór odbywały się na przemian. Jak wskazuje sama nazwa "stacje radiotelegraficzne", stacje komunikowały się wyłącznie za pomocą telegrafii (z wykorzystaniem alfabetu Morse'a), nie było przekazywania informacji głosowych. Radiostacje obsługiwane były przez polskich oficerów wojsk łączności, wyszkolonych w armiach naszych okupantów.
• 10 sierpnia 1921 rozpoczęła w Polsce działalność cywilna służba radiokomunikacyjna. W tym dniu władze wojskowe przekazały na potrzeby Ministerstwa Poczt i Telegrafów stację radiotelegraficzną w Poznaniu. W następnym roku MPiT otrzymał od wojska dwie kolejne radiostacje. Pierwsza z nich to stacja w Grudziądzu, zakupiona dla wojska w 1920 r. przez Komitet Narodowy w Paryżu z francuskich zapasów demobilizacyjnych. Druga, to opisana wyżej stacja w Krakowie.
• 4 października 1923 - Uruchomienie Transatlantyckiej Stacji Radiotelegraficznej na Bemowie (znanej również jako stacja w Babicach), przeznaczonej do korespondencji telegraficznej ze Stanami Zjednoczonymi AP i odległymi krajami europejskimi. Należała do największych i najnowocześniejszych w świecie. Stacja wyposażona była w dwa alternatory o mocy 200 kW każdy, dostarczone przez amerykańską firmę Radio Corporation of America (RCA). Antena o długości blisko 4 km, rozpięta była na 10 stalowych wieżach o wysokości 127 m każda.
• rok 1923 - W Warszawie przy ul. Narbutta 29 powstaje Polskie Towarzystwo Radjotechniczne - firma wytwarzająca odbiorniki i podzespoły radiowe. Warto ten adres zapamiętać, bo to stąd popłynie w eter pierwszy polski program radiowy. PTR było w tym czasie nie tylko producentem i sprzedawcą sprzętu, ale czymś w rodzaju instytutu radiotechnicznego promującego tę nową gałąź wiedzy i techniki. Posiadało bogatą bibliotekę fachową i żywe kontakty z europejską awangardą w tej dziedzinie. Z powodu państwowego monopolu na wszelkie formy komunikacji radiowej, produkcja przeznaczona była początkowo wyłącznie dla placówek państwowych i wojskowych. Później PTR uruchomi także radiofoniczna stację nadawczą. Zanim w Polsce pojawiły się pierwsze stacje nadawcze, polscy konstruktorzy budowali już odbiorniki radiowe. Do najbardziej aktywnych należał inż. Stefan Manczarski. Opracowany przez niego tani, jednolampowy odbiornik (65 zł) był później produkowany przez Polskie Zakłady Radiotechniczne w Warszawie.
• 3 czerwca 1924 w Dzienniku Ustaw R.P. ogłoszono ustawę sejmową z dnia 8.04.1924 o poczcie, telegrafie i telefonie, obejmującą również radiotelegrafię i radiotelefonię. Na mocy ustawy Minister Przemysłu i Handlu wydaje w dniu 10 października 1924 r. rozporządzenie wykonawcze, dotyczące warunków udzielania pozwoleń na posiadanie i używanie urządzeń radiotechnicznych (do tej pory używanie odbiorników poza wojskiem i służbami państwowymi było nielegalne). Oprócz tego rozporządzenie ustala opłaty abonamentowe oraz określa warunki produkcji sprzętu radiowego i handlu tym sprzętem. Ustawa ta pozwala osobom fizycznym i prawnym do ubiegania się o koncesję na zakładanie i eksploatację urządzeń radiotelefonicznych. Dokument ma kluczowe znaczenie dla rozwoju radiofonii w Polsce.

[edytuj] Lata narodzin

• październik 1924 Stacja fabryczna PTR, mieszcząca się w siedzibie firmy przy ulicy Narbutta 29 rozpoczyna nadawać próby techniczne na fali 380 m. Na próby techniczne składały się audycje muzyczne z płyt oraz krótkie zapowiedzi. Stacja została oficjalnie zarejestrowana jako doświadczalna stacja fabryczna. Ówczesne przepisy dopuszczały, że koncesję na zakładanie i utrzymywanie stacji nadawczej mogą uzyskać również wytwórnie aparatów radiowych do sprawdzania i demonstrowania wyprodukowanych przez siebie urządzeń. Jej zasięg na detektor obejmował teren miasta a dla odbiorników lampowych wynosił do 200 km. Próby techniczne trwały kilka miesięcy i dostarczały niezwykłych przeżyć tym, którzy szukając w eterze różnych zagranicznych stacji, nagle natrafiali na... polskie słowo! W końcowym okresie prób przyjął się wśród warszawiaków zwyczaj, że ci, którzy usłyszeli próbną stację, dawali znak gasząc i zapalając światła w swoich oknach.
• 1.02.1925 Tego dnia, punktualnie o godzinie 18. zainaugurowano program słowami: "Tu próbna stacja radionadawcza Polskiego Towarzystwa Radiotechnicznego w Warszawie, fala 385 metrów..." Wygłosił je uroczystym tonem dyrektor PTR - inż. Roman Rudniewski, po czym zapowiedział, że audycje będą nadawane codziennie od 18.00 do 19.00. Tak też się stało. Stacja rozpoczęła pracę programową. Fakt ten stał się sensacją na miarę krajową. Rolę zapowiadaczki (obecnie: spikerki) pełniła Halina Wilczyńska, pracowniczka PTR. W audycjach brali udział najwybitniejsi wykonawcy; aktorzy, artyści estradowi, muzycy i prelegenci. Występowali zazwyczaj bezpłatnie, zaciekawieni nowym sposobem prezentacji publicznej.
• 10.02.1925 Próbna stacja PTR zaczyna nadawać codzienne komunikaty meteorologiczne Państwowego Instytutu Meteorologii oraz wiadomości Polskiej Agencji Telegraficznej.
• 24.02.1925 Prasa warszawska rozpoczyna drukowanie programów radiowych pierwszej polskiej stacji nadawczej.
• 18.08.1925 Koncesję na budowę i eksploatację urządzeń radiofonicznych na terenie Rzeczypospolitej otrzymuje Spółka z o.o. "Polskie Radio", założona z inicjatywy lekarza Zygmunta Chamca i inż. Tadeusza Sułowskiego, związana z koncernem elektryfikacyjnym "Światło i Siła". Fakt ten jest dużym zaskoczeniem, spodziewano się koncesji dla mającego już doświadczenie i warunki techniczne PTR.

• 18.04.1926 Tego dnia o godz. 17 rozpoczęła nadawanie oficjalna stacja nadawcza PR w Warszawie. Pierwszy raz popłynęły w eter słowa "Halo, halo, Polskie Radio Warszawa, fala 480". Otwarcia dokonał ówczesny premier i minister spraw zagranicznych dr Aleksander Skrzyński a obecni byli Władysław Grabski i Władysław Raczkiewicz (zdjęcie obok). Na otwarciu przemawiał także prezes zarządu PR inż. Tadeusz Sułowski oraz dyrektor PR dr Zygmunt Chamiec. Program zapowiadała Janina Sztompkówna. Z powodu braku własnej stacji nadawczej Polskie Radio nadawało audycje przy pomocy nadajnika fabrycznego PTR. Datę 18 kwietnia 1926 r. uznano na oficjalny początek polskiej radiofonii.
• 2.01.1927 Polskie Radio rozpoczyna nadawanie audycji z własnego nadajnika na fali o długości 1115m (269 kHz). Zbudowany został na Forcie Mokotowskim przy ul. Racławickiej 99. Zastosowano tam nadajnik QD8 o mocy 10 kW, seryjny produkt firmy Marconi Wirless Co.Ltd. Na owe czasy stacja należała pod względem mocy do europejskiej czołówki, nie ustępowała takim stacjom jak Rzym, Wiedeń czy Berlin. Antena o długości 130 m rozpięta była na masztach o wysokości 75 m. Wzniesienie fortu o 10 m ponad poziom terenu dawało efektywną wysokość 85 m, co pozwalało na odbiór detektorowy w odległości 90 km. Liczba abonentów w Polsce wzrosła do prawie 50 tys.

[edytuj] Rozwój do roku 1939, czyli pierwszy milion

• 15.02.1927 Uruchomienie stacji nadawczej o mocy 1,8 kW w Krakowie na fali 422m. Od 1 sierpnia Polskie Radio Kraków nadawało codziennie hejnał z Wieży Mariackiej (początkowo o godz. 18 i 22). Od roku 1928 hejnał transmitowany był na cały kraj, za pośrednictwem nadajnika w Warszawie. Rozgłośnia w Krakowie zasłynęła później z pierwszej transmisji z boiska piłkarskiego. Był to oczywiście mecz pomiędzy drużynami Cracovii i Wisły, rozegrany 22 września 1929 r.

• 24.05.1927 Uruchomienie stacji nadawczej o mocy 1,5 kW w Poznaniu.
• 4.12.1927 Uruchomienie stacji nadawczej o mocy 12 kW w Katowicach.
• 15.01.1928 Uruchomienie stacji nadawczej o mocy 0,8 kW w Wilnie.
• początek 1929 Polskie Radio podjęło decyzję o budowie nadajnika wielkiej mocy. Zaciągnięto na ten cel długoterminową pożyczkę w Wielkiej Brytanii w wysokości 10 milionów złotych z terminem spłaty ostatniej raty w roku 1942. Równocześnie zamówiono w firmie Marconi Wireless Co.Ltd. aparaturę nadawczą o mocy 120 kW. Pozostałe urządzenia wchodzące w skład wyposażenia stacji miały być pochodzenia krajowego. Jako miejsce lokalizacji wybrano Raszyn, gdzie Polskie Radio wykupiło przy szosie Warszawa-Grójec teren o powierzchni 15,5 ha (Maszt radiowy w Raszynie). Stację umiejscowiono poza terenem miasta, by silny sygnał nie zakłócał mieszkańcom stolicy odbioru stacji zagranicznych na odbiornikach lampowych. W tym samym roku rozgłośnia warszawska przeniosła sie do nowej siedziby przy ul. Zielnej.

• W 1929 r. w PWŁ rozpoczęła produkcję odbiornika detektorowego "Detefon". Konstruktorem był inż. Wilhelm Rotkiewicz (pod jego kierownictwem opracowano po wojnie w Dzierżoniowie odbiornik "Pioner"). Jesienią 1930 roku produkcja ruszyła na masową skalę. W grudniu 1930 r. rozpoczęła się wielka akcja reklamowa pod hasłem "Cała Polska na Detefon". Była to jedna z największych akcji radiofonizacyjnych w Europie. Wzór "Detefonu" został zastrzeżony 9.01.1931 w Urzędzie patentowym zastrzeżono pod numerem 2198. Odbiornik wraz ze słuchawkami oraz kompletną instalacja antenową kosztował 33 zł. Możliwość zakupu w każdej placówce pocztowej, dogodne warunki ratalne oraz niski abonament miesięczny 1 zł sprawiły, że cieszył się ogromną popularnością. Do wybuchu II wojny wyprodukowano 500 tys. egzemplarzy. Był produkowany również w pierwszych latach powojennych.
• 15.01.1930 Uruchomienie stacji nadawczej o mocy 1,5 kW we Lwowie na fali 385,1m (patrz: Radio Lwów).
• 2.02.1930 Uruchomienie stacji nadawczej o mocy 1,5 kW w Łodzi na fali 250m.

• 24.05.1931 Uroczyste otwarcie nowej stacji Warszawa I. Pracowała ona na fali o długości 1339 m (224 kHz). Była najsilniejszą stacją radiofoniczną w Europie. Zasięg Raszyna na detektor wynosił do 300 km a na odbiornikach lampowych słyszalny był nawet z odległości 4000 km. Antena o długości 280 m zawieszona była na dwóch masztach stalowych o wysokości 200 m każdy. Było to najwyższe umieszczenie anteny radiofonicznej na świecie. Każdy z masztów ważył 90 ton a podtrzymujące go odciągi 30 ton. Po uruchomieniu stacji w Raszynie dotychczasowy nadajnik PR na Forcie Mokotowskim został przebudowany (m.in. zwiększenie mocy do 15 kW) i przekazany do Poznania.
• 15.01.1935 Uruchomienie stacji nadawczej o mocy 24 kW w Toruniu.
• 15.01.1935 Uruchomienie stacji nadawczej Warszawa II o mocy 10 kW.
• 1.07.1938 Uruchomienie stacji nadawczej o mocy 50 kW w Baranowiczach.
• koniec roku 1938 Liczba abonentów Polskiego Radia przekracza 1 milion.

[edytuj] Zobacz też

• Rozwój i działalność polskiej radiofonii w okresie po II wojnie światowej: Polskie Radio.
• Zarys historii radiofonii na świecie: Historia radiofonii na świecie
• Polskie odbiorniki radiowe

[edytuj] Bibliografia

• W.Niemczyński, Radjotechnika dla wszystkich, Wyd. Książnicy Naukowej, 1925
• W.Kłyszewski, 10 lat Polskiego Radia, Biuro Prasy i Propagandy Polskiego Radia, 1935
• Krzysztof Eydziatowicz, Kulisy radiofonii, wyd. "Książki o radio", 1938
• Stanisław Miszczak, Radiofonia i telewizja w świecie, wyd. WRiT 1971
• Stanisław Miszczak, Historia radiofonia i telewizji w Polsce, wyd. WKiŁ 1972
• Praca zbiorowa, 70 lat Polskiego Radia, wyd. PR S.A. i wyd. TENTEN, 1995
• Zbigniew Chomicz, 75 lat Polskiego Radia, wyd. PR S.A. Biuro Promocji, 2000
• Notatki i ilustracje z prasy radiotechnicznej i codziennej 1924-1939