Jan Nagórski

Z Wikipedii

Jan Nagórski (ur. 8 lutego 1888 we Włocławku, zm. 9 czerwca 1976 w Warszawie) – polski inżynier, jeden z pierwszych polskich pilotów, pierwszy na świecie lotnik polarny i pierwszy wykonawca akrobacji lotniczych (pętli) na wodnosamolocie. Znany także pod zrusyfikowanym nazwiskiem Iwan Nagurski (Нагурский Ян Иосифович).

Urodził się we Włocławku, na ziemiach będących wówczas pod zaborem rosyjskim. Po ukończeniu prywatnej szkoły początkowej przy ul. Królewieckiej we Włocławku wyjechał do Odessy, gdzie w 1909 r. zdobył dyplom rosyjskiej szkoły oficerów piechoty. W 1912 ukończył też szkolenie w I Wszechrosyjskim Aeroklubie. W 1913 roku studiował w oficerskiej szkole powietrzno-morskiej Gatczinie (pod Sankt Petersburgiem), zdobywając tytuł "lotnika wojennego". Był jednym z pierwszych lotników carskiej marynarki wojennej. W 1914 roku Nagórski otrzymał polecenie odnalezienia wyprawy Georgija Siedowa, G. Brusiłowa i W. Rusanowa zaginionej wśród lodów Arktyki. Admiralicja sprowadziła z Francji samolot Maurice Farman M.F.11 i Nagórski, wraz z przydzielonym mu marynarzem mechanikiem E. Kuzniecowem, udał się statkiem z Archangielska na Nową Ziemię, skąd rozpoczął serię lotów rozpoznawczych. 21 sierpnia 1914 Nagórski odbył pierwszy lot nad Arktyką na wodnosamolocie wzdłuż zachodnich wybrzeży Nowej Ziemi, oddalając się o 100 km od lądu i przebywając ok. 400 km podczas 4 godzin i 20 minut lotu. Między 21 sierpnia a 13 września 1914 roku wykonał pięć lotów, spędzając w powietrzu ponad dziesięć godzin i przelatując ponad tysiąc sto kilometrów nad lądem i Morzem Barentsa na wysokości od 800 do 1200 m. Podczas ostatniego przelotu dotarł do 76 stopnia szerokości geograficznej północnej. Nie odnalazł ekspedycji Siedowa, ale zdobył cenne doświadczenie jako pierwszy polarny lotnik w historii. Jego raport zawierał liczne spostrzeżenia i wskazówki (m.in. pomysł malowania samolotów operujących nad Arktyką na czerwono, aby uczynić je bardziej widocznymi). Osiągnięcia Nagórskiego, wysoko ocenione również przez admirała carskiej floty Michaiła Żdanko (М. Е. Жданко), dowodziły, że zdobycie Bieguna Północnego przy pomocy samolotu jest możliwe.

Po powrocie z Arktyki Nagórski wrócil do czynnej służby w lotnictwie morskim i brał udział w I wojnie światowej. Stacjonując w Åbo (Turku) w Finlandii, latał na różnych typach samolotów patrolując Morze Bałtyckie i dowodząc oddziałami rosyjskich sił powietrznych (dywizjonem Floty Bałtyckiej). 17 września 1916 roku, podczas lotu wodnosamolotem wykonał – jako pierwszy na świecie na samolocie tego rodzaju – figurę akrobacji lotniczej zwaną pętlą. 18 września 1916, na samolocie Grigorowicz M-9, powtórzył swój wyczyn jeszcze dwukrotnie. Fakt ten został oficjalnie zarejestrowany w Aeroklubie Rosji. Podczas I wojny światowej Nagórski był pięciokrotnie odznaczany rosyjskimi orderami wojskowymi. W roku 1917, podczas kolejnego lotu nad Bałtykiem, jego samolot uległ rozbiciu, a on sam uznany za zaginionego. Po kilku godzinach spędzonych w morzu Nagórski został jednak wyłowiony przez załogę rosyjskiej łodzi podwodnej. Po krótkim leczeniu w szpitalu w Rydze powrócił do swej jednostki, jednak meldunek o jego odnalezieniu nigdy nie dotarł do dowództwa. W chaosie jaki panował w Rosji po rewolucji i wojnie domowej, akta osobowe Nagórskiego zaginęły, a on sam został uznany za poległego.

Po Rewolucji październikowej jednostka Nagórskiego stała się częścią Armii Czerwonej i brała udział w rosyjskiej wojnie domowej. On sam wrócił do Polski w 1919 roku i zgłosił się do Marynarki Wojennej, jednak z uwagi na czerwonoarmijną przeszłość, nie został do niej przyjęty. Osiedlił się na południowych terenach Polski i zaczął pracować jako inżynier i projektant urządzeń chłodniczych dla przemysłu cukrowniczego i olejowego. Zajmował się też działalnością społeczną. W 1925 r. do jego raportu z lotów nad Arktyką dotarł Richard Byrd, który nawiązał kontakt z Nagórskim w celu uzyskania obszerniejszych informacji na temat warunków pogodowych i innych szczegółów mogących mieć wielkie znaczenie dla polarnika. Podczas późniejszych wypraw Byrda do Arktyki i Antarktydy, uzyskane od Nagórskiego dane stanowiły cenne wskazówki. Z doświadczeń polskiego pilota korzystali także inni arktyczni lotnicy, m.in. Walter Mittelholzer i Borys Czuchnowski. Zapomnianego w Polsce i uznanego za zabitego w Rosji lotnika uhonorowano w 1936 roku: jego imieniem została nazwana stacja metereologiczna na Ziemi Franciszka Józefa (Nagurskaja), istniejąca do 1997 roku.

Nagórski przeżył II wojnę i znowu podjął pracę inżyniera, najpierw w Gdańsku, później w Warszawie. W 1955 roku, Czesław Centkiewicz – znany polski polarnik i pisarz – podczas jednego ze spotkań autorskich zapoznał słuchaczy z kilkoma szczegółami na temat dawno zapomnianego pioniera lotnictwa, rosyjskiego pilota Iwana Nagurskiego, który zginął w 1917 roku. Na to wstał obecny na sali, niezmiennie zainteresowany podbojem Arktyki, Nagórski i oznajmił, że on nie był Rosjaninem i absolutnie nie czuje się martwy. Ta sensacyjna wiadomość została szeroko rozpowszechniona przez polskie media i osiągnięcia Nagórskiego zostały przypomniane. Za namową Centkiewicza, Nagórski opisał swe arktyczne loty w książce zatytułowanej Pierwszy nad Arktyką (Wydawnictwo MON, Warszawa 1958). Wydał też drugą część wspomnień – Nad płonącym Bałtykiem (Wydawnictwo MON, Warszawa 1960), gdzie przedstawia swoje losy podczas I wojny światowej. Ważnym, choć dużo spóźnionym wyrazem uznania władz dla jego wyczynu było nadanie mu Orderu Odrodzenia Polski (Polonia Restituta).

Jan Nagórski zmarł w Warszawie, 9 czerwca 1976 roku. Pochowany został na warszawskim cmentarzu komunalnym w Wólce Węglowej (Bielany).

[edytuj] Literatura

• "Нагурский Ян Иосифович" – Большая Советская Энциклопедия
• Жданко М. Е., Первый гидроаэроплан в Северном Ледовитом океане, 2 изд., П., 1917
• Гальперин Ю., Он был первым, М., 1958
• Jan Nagórski Pierwszy nad Arktyką, Warszawa, 1958 (tłumaczenie ros. Первый над Арктикой, M., 1960)
• Jan Nagórski Nad płonącym Bałtykiem, Warszawa, 1960
• Jerzy Ryszard Konieczny Kronika lotnictwa polskiego 1241-1945, Warszawa Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 153
• Ryszard Badowski Odkrywanie świata, Bielsko-Biała, Pascal 2001.