Nowa Synagoga w Gdańsku-Wrzeszczu
Z Wikipedii
Nowa Synagoga w Gdańsku-Wrzeszczu | |
![]() |
|
Data budowy | 1926-1927 |
Data zniszczenia | II wojna światowa |
Tradycja | * reformowana (1927-1938) * ortodoksyjna (1946-1951) |
Architekt | Imberg z Berlina i Robert Friedmann |
Budulec | murowana |
Obecnie | szkoła muzyczna z czynnym domem modlitwy |
![]() |
Nowa Synagoga w Gdańsku-Wrzeszczu - synagoga znajdująca się w Gdańsku, w dzielnicy Wrzeszcz, przy ulicy Partyzantów 7, za czasów Wolnego Miasta Gdańska noszącej nazwę Mirchauerwegstrasse.
Jest jedyną zachowaną, wolno stojącą synagogą w mieście. W latach 1946-1951 roku pełniła rolę głównej synagogi Kongregacji Wyznania Mojżeszowego w Gdańsku.
Spis treści |
[edytuj] Historia
[edytuj] Próby budowy synagogi
Koncepcje budowy synagogi narodziły się w 1922 roku, kiedy to do Wolnego Miasta Gdańska napłynęła fala uchodźców żydowskich z Rosji, Polski oraz terenów Wielkopolski. W kwietniu tego samego roku wystosowali oni list do zarządu Wielkiej Gminy Synagogalnej z prośbą o zgodę na budowę własnego domu modlitwy. Jednym z argumentów było łatwiejsze odprawianie zbiorowych modlitw bez konieczności uciążliwego podróżowania do Wielkiej Synagogi lub synagogi przy ulicy Szopy.
Początkowo zarząd był tej inicjatywie niechętny i obawiał się rozpadu Wielkiej Gminy Synagogalnej na mniejsze, słabsze gminki. Zarząd zdecydował, że będzie żydowskim mieszkańcom Wrzeszcza udzielał zgody na jednorazowe zgromadzenia modlitewne w lokalach należących do członków gminy. Inicjatywa ta została bardzo niechętnie przyjęta, co spowodowało utworzeniem w 1924 roku Synagogen-Verein (z niem. Stowarzyszenie Synagogalne), którego celem było m.in. publiczne odprawianie modłów oraz budowa własnej synagogi we Wrzeszczu. W maju tego samego roku zarząd Wielkiej Gminy Synagogalnej przystał na zamierzenia stowarzyszenia, co zaowocowało powołaniem specjalnej komisji, której zadaniem było zebranie funduszy na zakup parceli, przygotowanie projektu architektonicznego i budowa obiektu.
[edytuj] Budowa i otwarcie
5 sierpnia 1926 roku nastąpiło uroczyste wmurowanie kamienia węgielnego pod budynek synagogi. Na uroczystość przybyli: członek zarządu Gminy Synagogalnej, Gustaw Zander, który złożył w metalowej kasecie okolicznościowy dokument, modlitewnik i gdańskie monety, a także gdański rabin Dawid Weiss, przewodniczący Wrzeszczańskiego Stowarzyszenia Synagogalnego, Hermann Lewinsky i senator Hubertus Schwarz, którzy wygłosili przemówienia. Architektami budynku zostali Imberg z Berlina i Robert Friedmann z Hamburga. Na budowę i wyposażenie synagogi członkowie Synagogen-Verein zdołali zgromadzić 60 tysięcy guldenów, a Gmina Synagogalna zapewniła pozostałe środki finansowe na pokrycie całkowitych kosztów wynoszących w sumie 200 tysięcy guldenów.
Uroczyste otwarcie nastąpiło w niedzielę 25 września 1927 roku. Wówczas uroczyście wniesiono nowe zwoje Tory. Na uroczystości obecni były władze Gminy Synagogalnej, prezydent policji, senatorzy Wolnego Miasta Gdańska, nowe kierownictwo Synagogen-Verein: przewodniczący Richard Heidenfeld i zastępca przewodniczacego Moritz Gelhar. Modlitwy prowadził rabin Dawid Weiss oraz Jakow Meir Sagalowicz, który odmówił modlitwę w języku hebrajskim. Na zakończenie nowopowstały chór synagogalny odśpiewał "Adon Olam". Kantorem został Sigismund Tordey z Berlina, zatrudniono również trzech opiekunów, czyli tzw. gabbaim. Synagoga nie była jednak własnością Stowarzyszenia Synagogalnego, tylko Wielkiej Gminy, która nią zarządzała i opłacała. Mimo wielu prób gmina nie wyraziła zgody na przekazanie zarządu synagogi w ręce Stowarzyszenia.
[edytuj] Noc kryształowa i II wojna światowa
Podczas nocy kryształowej z 9 na 10 listopada 1938 roku, bojówki hitlerowskie próbowały zniszczyć synagogę. Po tych wydarzeniach, w 1939 roku gmina żydowska odsprzedała budynek synagogi. Podczas II wojny światowej w jej wnętrzu mieścił się skład stolarski firmy Bernhard Hagemann i Synowie, co doprowadziło ją do znacznego zniszczenia.
[edytuj] Lata powojenne
Po zakończeniu wojny synagoga znajdowała się w złym stanie technicznym i nie nadawała się do ponownego użytku. Powstałe w październiku 1945 roku Wojewódzkie Żydowskie Zrzeszenie Religijne zwróciło się do władz miejskich i wojewódzkich z prośbą o przekazanie zrzeszeniu budynku synagogi. Wiadomo, że w lutym 1946 roku budynek był już w dyspozycji społeczności żydowskiej. Wkrótce powołano Obywatelski Komitet Odbudowy Domu Modlitwy, którego zadaniem było zbieranie funduszy i przeznaczanie ich na remont budynku. Łącznie zebrano sumę 200 tysięcy złotych, co jednak i tak nie wystarczalo na dokończenie renowacji. Około 1948 roku ukończono remont budynku i z powrotem dostosowano go do funkcji religijnych.
W związku z masową emigracją Żydów z Gdańska, w 1951 roku rozwiązano Kongregację Wyznania Mojżeszowego, a synagoga została przekazana obecnej Szkole Muzycznej II stopnia im. Fryderyka Chopina, która w 1953 roku przeprowadziła rozległy remont. Przedzielono wówczas główną salę modlitewną stropem, rozebrano galerie dla kobiet i usunięto symbole związane z pierwotnym przeznaczeniem.
W 2002 roku trwał spór pomiędzy Związkiem Gmin Wyznaniowych Żydowskich w RP a Niezależną Gminą Wyznania Mojżeszowego, o prawa własności do synagogi. Po licznych procesach sądowych prawo własności otrzymał ZGWŻ[1]. 5 października 2007 roku synagogę odwiedził Günter Grass, laureat literackiej Nagrody Nobla. Uczestniczył wraz z żoną Ute i siostrą Waltrauth Grass, ambasadorem Niemiec Michaelem Gerdtsem oraz konsulem Niemiec w Gdańsku Ute Minke-Koenig w wieczerzy rozpoczynąjącej szabat, na którą zaprosiła go Gmina Wyznaniowa Żydowska w Gdańsku[2].
W dniu 31 sierpnia 2008 roku budynek synagogi przejdzie całkowicie pod zarządzanie filii gdańskiej Związku Gmin Wyznaniowych Żydowskich w RP[3].
[edytuj] Mała synagoga
Na początku lat 90. XX wieku w jednym z bocznych pomieszczeń umieszczono siedzibę i dom modlitwy odrodzonej Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Gdańsku. Jest to niewielkie, niepozorne pomieszczenie w którym na ścianie wschodniej znajduje się Aron ha-kodesz, zasłonięty aksamitnym parochetem z wyhaftowaną pośrodku gwiazdą Dawida. W jego wnętrzu znajdują się zwój Tory podarowany przez gminę żydowską z Luksemburga. W pomieszczeniu odbywają się także spotkania społeczności żydowskiej, posiłki szabatowe i inne. Nabożenstwa szabatowe odbywają się okazjonalnie, ze względu na brak stałego minjanu.
Podczas większych świąt religijnych nabożeństwa i inne związane z nimi uroczystości odbywają się w dawnej głównej sali modlitewnej synagogi, która wcześniej jest specjalnie do tego przygotowywana.
[edytuj] Architektura
Murowany budynek synagogi wzniesiono na planie prostokąta w stylu modernistycznym. W przypadku tego budynku zastosowano innowację - zamiast nakrywać dach kopułą, zastapiono ją czterospadowym dachem, krytym dachówką. Wnetrze jest również utrzymane w stylu modernistycznym. Główną salę modlitewną pierwotnie z trzech stron otaczały galerie dla kobiet. Na środku stała bima, zaś przy ścianie wschodniej bogato zdobiony Aron ha-kodesz.
[edytuj] Bibliografia
- Mieczysław Abramowicz, 80 lat Nowej Synagogi we Wrzeszczu 1927 - 2007, Biuletyn Informacyjny Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Gdańsku
Przypisy
- ↑ Dorota Mikłaszewicz, Spór o majątek gmin żydowskich w Gdańsku - gazeta.pl, 05.11.2002 (Ostatni dostęp: 05.11.2002)
- ↑ Izabela Jopkiewicz, Maciej Sandecki, Jakub Knera, Szabat Güntera Grassa - gazeta.pl, 05.10.2007 (Ostatni dostęp:05.10.2007)
- ↑ Biuletyn Informacyjny Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Gdańsku
Wielka Synagoga • Synagoga przy Szopy • Synagoga Na Piaski • Synagoga przy Pańskiej • Synagoga przy Lawendowej • Stara Synagoga • Najstarsza Synagoga
Gdańsk-Wrzeszcz: Nowa Synagoga • Stara Synagoga
Synagoga im. Małżonków Nożyków w Warszawie • Synagoga Remuh w Krakowie • Synagoga Tempel w Krakowie • Synagoga Reicherów w Łodzi • Synagoga Chewra Nosim w Lublinie • Synagoga w Jeszywas Chachmej Lublin • Synagoga Pod Białym Bocianem we Wrocławiu • Nowa Synagoga w Gdańsku-Wrzeszczu • Synagoga Chewra Lomdei Misznajot w Oświęcimiu • Synagoga Bajs Nusn w Nowym Sączu • Synagoga w Bobowej