Plan Marshalla

Z Wikipedii

Plan Marshalla (oficjalna nazwa ang. European Recovery Program) – program pomocy gospodarczej Stanów Zjednoczonych dla Europy, mający służyć odbudowie gospodarek poszczególnych krajów po drugiej wojnie światowej; uchwalony przez Kongres w 1948 r. i preliminowany na lata 1948-1951, kiedy to oficjalnie się zakończył. Potoczna nazwa planu pochodzi od nazwiska sekretarza stanu USA, gen. George'a Marshalla^[1], który zaprezentował jego koncepcję 5 czerwca 1947 r. na Uniwersytecie Harvarda. Autorami zasadniczej koncepcji planu byli George Kennan i William Clayton. Plan został oficjalnie przedstawiony 12 lipca 1947 na konferencji w Paryżu, na którą zaproszono wszystkie kraje europejskie. 3 kwietnia 1948 r. Kongres uchwalił ustawę Foreign Assistance Act of 1948, w której zawarto podstawowe zasady programu.

Z każdym z krajów, który zdecydował się przyjąć warunki programu, Stany Zjednoczone podpisywały dwustronne umowy. Plan Marshalla zaproponowano wszystkim państwom europejskim, łącznie z ZSRR i krajami Europy Środkowej.^[2] Początkowo chęć przystąpienia do planu wyraziły Polska i Czechosłowacja, ale ZSRR – faktycznie osobistą decyzją Józefa Stalina – wymusił wycofanie już złożonej deklaracji udziału Czechosłowacji w konferencji paryskiej i niezłożenie już przygotowanego akcesu Polski do inicjatywy amerykańskiej.

Państwa uczestniczące otrzymywały z USA pomoc w postaci towarów, które były niezbędne do odbudowy gospodarek, zaś środki finansowe ze sprzedaży tych dóbr były przeznaczane na inwestycje. Programem zarządzała ze strony amerykańskiej Administracja Współpracy Gospodarczej (Economic Cooperation Administration), która działała poprzez swe lokalne przedstawicielstwa i powołane przez siebie w krajach uczestniczących w programie przedsiębiorstwa. Z Planem Marshalla wiązały się bezpośrednio także inne programy pomocy, na przykład program wsparcia technicznego (Technical Assisstance Program) i Program Wsparcia Wzajemnej Obrony (Mutual Defence Assistance Program), które zostały ostatecznie przekształcone w jednolity Program Wzajemnego Bezpieczeństwa (Mutual Security Program).

Propozycja amerykańska, zmierzająca do zachowania gospodarczej całości Europy w warunkach wolnego handlu i gospodarki rynkowej, była nie do zaakceptowania przez ZSRR wobec sowieckich planów narzucenia pełnego podporządkowania gospodarczego i zmilitaryzowanej gospodarki państwowej krajom Europy Środkowo-Wschodniej. Państwa satelickie ZSRR – niezależnie od rzeczywistych interesów tych krajów i stanowiska ich rządów (zdominowanych już zresztą uprzednio przez partie komunistyczne) – musiały się podporządkować nadrzędnemu interesowi hegemona i woli Stalina. Plany upaństwowienia i militaryzacji gospodarek krajów bloku sowieckiego zostały w konsekwencji przeprowadzone w przyspieszonym tempie w skali całego bloku w latach 1948-1950, po odrzuceniu udziału w Planie Marshalla. Łączyło się to w sferze politycznej z likwidacją pozostałości pluralizmu politycznego (i partii opozycyjnych), wcieleniem partii socjaldemokratycznych do komunistycznych (tzw. zjednoczeniem ruchu robotniczego), przejęciem pełni władzy przez partie komunistyczne, intensyfikacją policyjnych represji i proklamowaniem formuły tzw. demokracji ludowej – czyli dyktatury partii komunistycznych przy zachowaniu fasady instytucji formalnej demokracji parlamentarnej.

Wzmocnienie europejskiej współpracy w odbudowie i powołanie instytucji koordynujących pomoc gospodarczą (OECC) miało stanowić według Moskwy ingerencję w sprawy wewnętrzne państw podporządkowanych ZSRR. Jednocześnie jako "alternatywę" Moskwa przedstawiła propagandowo tzw. plan Mołotowa, czyli reorientację związanych dotychczas wymianą z Europą gospodarek środkowoeuropejskich na wymianę z ZSRR.^[3] Plan Marshalla był krytykowany przez Moskwę, jej satelitów i europejskie partie komunistyczne jako instrument zwiększania wpływów amerykańskich w Europie – postrzegany jako element tzw. doktryny powstrzymywania.

Wymuszona przez ZSRR odmowa uczestnictwa Polski i Czechosłowacji w Planie Marshalla była przypieczętowaniem podziału stref wpływów w Europie (rozszerzenie podziału ze sfery politycznej na ustrojowo-gospodarczą) i na kilkadziesiąt lat odizolowała kraje Europy Środkowo-Wschodniej od reguł gospodarki rynkowej (w tym wzajemnie wymienialnych walut) i jednolitego rynku europejskiego. Ostatecznie umowy podpisano z 16 krajami. W Europie Zachodniej w Planie nie uczestniczyła jedynie Hiszpania (rządzona przez generała Franco i izolowana wówczas politycznie). W planie Marshalla nie wzięła również udziału Finlandia, która za cenę rezygnacji z niezależnej polityki zagranicznej określoną faktycznie w traktacie z ZSRR z 8 kwietnia 1948 r. zachowała jednak ustrój demokratyczny i gospodarkę rynkową.

W latach 1948-1951, łączna wartość udzielonej pomocy przekroczyła 14 mld ówczesnych USD (równowartość 140 mld dolarów w 1999 r.^[4]). Do zarządzania funduszami powołano Organizację Europejskiej Współpracy Gospodarczej (późniejsze OECD). Z pomocy skorzystały przede wszystkim Wielka Brytania i Francja, oraz Włochy, RFN (która przystąpiła do planu po swym powstaniu w maju 1949 r.) i Holandia.

Lata 1948-1952 były okresem najszybszego wzrostu w gospodarczej historii Europy. W krajach objętych programem Planu Marshalla produkcja przemysłowa wzrosła w tym okresie o 35%. Produkcja rolna przewyższyła znacząco wskaźniki przedwojenne. W konsekwencji wzrost dobrobytu zakończył społeczną i polityczną destabilizację w krajach zachodnioeuropejskich charakterystyczną dla lat 1944-1947 i związaną z depresją gospodarczą i trudnymi warunkami życia po zniszczeniach II wojny światowej.

Konsekwencją ówczesnych decyzji politycznych były z jednej strony: szybka odbudowa, rozwój gospodarczy i integracja krajów Europy Zachodniej uczestniczących w planie, z drugiej zaś: budowa w krajach Europy Środkowej autarkicznej upaństwowionej komunistycznej gospodarki niedoboru podporządkowanej budowie przemysłu ciężkiego – zbrojeniowego, energochłonnej i centralnie sterowanej z Moskwy (bezpośrednio i za pośrednictwem RWPG). Z jednej strony zainicjowane zostały zatem procesy, które doprowadziły do powstania Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej i w konsekwencji Unii Europejskiej, z drugiej zaś strony kraje Europy Środkowej zostały decyzją Stalina odizolowane na kilkadziesiąt lat od europejskich procesów integracyjnych i pozbawione walut swobodnie wymienialnych. Jest to m.in. podstawowa geneza dzisiejszych zapóźnień infrastrukturalnych krajów Europy Środkowej (w tym Polski) w stosunku do pozostałych krajów UE i zasadniczej różnicy w poziomie PKB i poziomie życia między tymi dwoma regionami Europy.

[edytuj] Podział funduszy Planu Marshalla

Kraj	1948/49 ($ miliony)	1949/50 ($ miliony)	1950/51 ($ miliony)	Łącznie ($ miliony)
Austria	232	166	70	488
Belgia i Luksemburg	195	222	360	777
Dania	103	87	195	385
Francja	1,084	691	520	2,296
RFN[5]	b.d., RFN przystąpiła do planu po swym powstaniu w 1949	500	1,448	1,948
Grecja	175	156	45	366
Islandia	6	22	15	43
Irlandia	88	45	—	133
Włochy i Triest	594	405	205	1,204
Holandia	471	302	355	1,128
Norwegia	82	90	200	372
Portugalia	—	—	70	70
Szwecja	39	48	260	347
Szwajcaria	—	—	250	250
Turcja	28	59	50	137
Wielka Brytania	1,316	921	1,060	3,297

Przypisy

[edytuj] Bibliografia

• Encyklopedia Unii Europejskiej pod red. Konstantego Adama Wojtaszczyka, WSiP, Warszawa 2004, ISBN 83-02-08847-1