Rzeź Ormian
Z Wikipedii
Rzeź Ormian (orm.: Մեծ Եղեռն - Medz Jeghren) - potoczna nazwa ludobójstwa popełnionego na ludności ormiańskiej w Turcji Osmańskiej w czasie I wojny światowej w latach 1915-17. Ocenia się, że w jego wyniku zginąć mogło około 1,5 mln ludzi.
24 kwietnia każdego roku społeczność ormiańska na całym świecie obchodzi rocznicę rozpoczęcia eksterminacji swego narodu. Organizowane są zarówno w ojczystej Armenii jak i poza jej granicami, również w Polsce[1].
Spis treści |
[edytuj] Pierwsze masakry
W 1890 na terenie imperium osmańskiego, głównie w podbitej przez Turków Armenii Zachodniej, żyło ponad 2,6 mln Ormian. Podobnie jak chrześcijańskie narody bałkańskie, tureccy Ormianie, widząc słabość imperium w obliczu rosyjskich planów przejęcia Konstantynopola, żądali autonomii. By ich zastraszyć, sułtan Abdülhamid II zachęcał Kurdów do mordowania Ormian. Tworzył on złożone z Kurdów konne bojówki, które miały działać na terenach historycznej Armenii. Działania te, w połączeniu z wysokimi podatkami, ograniczeniami dotyczącymi przykładowo budownictwa sakralnego i innymi restrykcjami natury administracyjnej doprowadziły do wybuchu ormiańskich powstań, krwawo stłumionych w 1894-'95 przez wojsko tureckie. Pierwszą widownią tych działań było miasto Sasun, gdzie armia turecka, wysłana przez sułtana, przyczyniła się do ucieczki jego mieszkańców w góry a tych, którzy pozostali wymordowano. Czynny opór stawiło miasto Zejtun, którego mieszkańcy w 1895 odparli trzy szarże regularnej armii tureckiej, mając do dyspozycji 600 przestarzałych karabinów i dwie armaty. Prześladowano również Ormian mieszkających w Stambule. Tam miały miejsce manifestacje pod koniec września 1895, gdzie władze słały przeciwko Ormianom bojówki. Życie w ten sposób straciło 2000 osób.
Dwa lata później grupa rewolucjonistów ormiańskiego pochodzenia zajęła Bank Osmański. W odwecie doszło do pogromów Ormian, w czasie których zginęło ok. 50 tysięcy ludzi. Trudno powiedzieć, w jakim stopniu działania te były inspirowane przez rząd osmański.
Szacuje się, że w latach 1894-'96 śmierć poniosło ok. 300 tysięcy Ormian.
[edytuj] Rzeź Ormian
[edytuj] Pojawienie się młodoturków
Przed wybuchem I wojny światowej władzę w Turcji objął "Komitet na rzecz jedności i postępu" zwany młodoturkami. Ludność imperium osmańskiego niewyznająca islamu, w tym Ormianie, liczyła na poprawę swojej sytuacji. Nadzieje na zmiany okazały się płonne, gdyż młodoturcy głosili idee panturkizmu. Jego ideolodzy dążyli do zajęcia turańskich ziem Iranu i Rosji. Dążąc do zjednoczenia ludów tureckich "od Bosforu po Mongolię" uznali, że na przeszkodzie stoi miejscowa ludność ormiańska, zamieszkująca tereny Zakaukazia od 3000 lat. Przy okazji obecności znacznych wojsk w tym regionie postanowili ostatecznie rozwiązać "problem ormiański".
[edytuj] Ludobójstwo
24 kwietnia 1915 rząd turecki wydał rozporządzenie nakazujące aresztowanie ormiańskiej inteligencji - tylko w Stambule aresztowano wówczas i w większości zgładzono 2 345 osób, a 27 maja kolejne wprowadzające deportację zamieszkujących Anatolię Ormian do Syrii i Mezopotamii. W wyniku tej operacji setki tysięcy Ormian zmarło z głodu albo zostały brutalnie wymordowane przez tureckich żołnierzy i Kurdów, których rząd podjudzał przeciwko chrześcijańskim Ormianom i Asyryjczykom.
Zatrzymanych topiono, spychano w przepaści górskie, przybijano podkowy końskie do stóp, duchownych Kościoła ormiańskiego palono żywcem lub zakopywano w ziemi. Do końca 1915 ok. pół miliona ludzi wypędzono na Pustynię Syryjską, gdzie ginęli pozbawieni wody i schronienia od słońca.
W telegramie z września 1915 min. Talaat Pasza tak pisał o planach rządu:
- Już wcześniej zostało zakomunikowane, że rząd zdecydował o całkowitej eksterminacji wszystkich Ormian zamieszkałych w Turcji. (...) Bez względu na to, że znajdują się wśród nich kobiety, dzieci i chorzy, jakkolwiek tragiczne będą środki tej eksterminacji, bez słuchania głosu sumienia należy położyć kres ich egzystencji. (...) Ci, którzy sprzeciwią się temu rozkazowi, nie mogą być urzędnikami państwowymi
W kilku miejscach Ormianie bronili się przed wojskiem. Około miesiąca od 20 kwietnia 1915 stawiała opór ormiańska dzielnica w Wan - aż do zajęcia miasta przez Rosjan. Ponad 50 dni 5 tys. mieszkańców okręgu Musa broniło się na wzgórzu Musa Dagh.
Szacuje się, że w wyniku całej operacji liczba Ormian w Turcji spadła z 2,1 miliona w 1912 do zaledwie 150 tysięcy w 1922.
[edytuj] Reakcje międzynarodowe
W czasie trwania masakry państwa zachodnie kilka razy ostrzegały rząd turecki, nie podjęły jednak żadnych konkretnych działań, gdyż prowadziły w tym czasie I wojnę światową. Udzieliły jedynie pomocy humanitarnej Ormianom, którym udało się uciec do Syrii i Iranu.
Zgodnie z podpisanym 10 sierpnia 1920 w Sèvres przez sułtana Mehmeta VI traktacie pokojowym na zamieszkałych przed wojną terenach północno-wschodniej Anatolii miało powstać niepodległe państwo ormiańskie. Jednak traktat ten został odrzucony przez partię młodoturecką, która przejęła władzę w kraju. Ustalenia z Sèvres zostały praktycznie w całości porzucone w nowo podpisanym traktacie lozańskim z 24 lipca 1923, który wyznaczył współczesne granice Turcji.
W 1939 Adolf Hitler nawiązał do tego faktu w tzw. cytacie armeńskim, wydając rozkaz ataku na Polskę: Zabijajcie bez litości kobiety, starców i dzieci; liczy się szybkość i okrucieństwo. Kto dziś pamięta o rzezi Ormian?.
Nawet dziś rząd Turcji oficjalnie twierdzi, że tureccy Ormianie padli ofiarą epidemii podczas ewakuacji frontu, a jej przedstawicielstwa dyplomatyczne agresywnie atakują próby upamiętnienia ofiar. Pisarzowi-nobliście Orhanowi Pamukowi wytoczono proces "o obrazę tureckości" po tym, jak ośmielił się wspomnieć o tragedii Ormian.
13 marca 2005 premier Turcji Recep Tayyip Erdoğan zaproponował władzom Armenii zorganizowanie dwustronnej komisji, która miałaby zbadać sprawę masakry w latach 1915-17. Debata w parlamencie tureckim nad tą propozycją była pierwszą, która poruszyła sprawę tamtych wydarzeń.
[edytuj] Uznanie za ludobójstwo
Choć zdecydowana większość historyków potwierdza, że na ludności ormiańskiej dokonano ludobójstwa, to przez wiele lat nad tą zbrodnią panowała zmowa milczenia - Turcja była zbyt ważnym sojusznikiem dla światowych mocarstw. Jednak w ostatnich latach kolejne parlamenty podejmują uchwały, w których stwierdzają, że Rzeź Ormian była ludobójstwem. Do tej pory ludobójstwo Ormian oficjalnie uznały następujące państwa: Argentyna, Armenia, Austria, Australia, Belgia, Chile, Cypr, Francja, Grecja, Holandia, Kanada, Liban, Litwa, Niemcy, Polska (gdy 19 kwietnia 2005 r. Sejm dokonał tego poprzez aklamację), Rosja, Słowacja, Szwajcaria, Szwecja, Urugwaj, Walia, Watykan i Wenezuela oraz 40 stanów USA. Spośród ciał międzynarodowych uznających Rzeź Ormian za fakt historyczny wymienić można: Parlament Europejski (dwukrotnie: w 1987 i 2004 r.), Radę Europy, Podkomisję ONZ ds. Zapobiegania Dyskryminacji i Ochrony Mniejszości, Międzynarodowe Stowarzyszenie Badaczy Ludobójstw, Światową Radę Kościołów czy Amerykańską Unię Organizacji Żydowskich. Fakt ten uznał też podczas swojej pielgrzymki do Armenii papież Jan Paweł II.
