Wojciech Kossak

Z Wikipedii

Wojciech Kossak
Prawdziwe nazwisko	Wojciech Horacy Kossak
Data i miejsce urodzenia	31 grudnia 1856 Paryż
Data i miejsce śmierci	29 lipca 1942 Kraków
Narodowość	Polak
Dziedzina sztuki	malarstwo
Ważne dzieła	Panorama Racławicka Panorama Berezyna Olszynka Grochowska Wyjazd na polowanie w Gödöllö Krwawa niedziela w Petersburgu 22 stycznia 1905 r.

Wojciech Kossak herbu Kos, (ur. 31 grudnia 1856 w Paryżu - zm. 29 lipca 1942 w Krakowie) - polski malarz, syn Juliusza Kossaka, ojciec Jerzego Kossaka, Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej i Magdaleny Samozwaniec.

[edytuj] Życie

Wojciech Horacy Kossak urodził się w Paryżu, dokąd wyjechali jego rodzice wkrotce po ślubie. Drugie imię otrzymał po swoim ojcu chrzestnym, znanym francuskim malarzu Horacym Vernecie. Naukę zaczął pobierać już po powrocie rodziny do Polski w gimnazjum na Placu Trzech Krzyży w Warszawie. Ukończył cztery klasy gimnazjum niższego i dwie wyższego (lata 1863-1869). Po przeprowadzce do Krakowa uczył się w Gimnazjum św. Anny i równocześnie od ojca – malarstwa.

W latach 1871-1873 studiował w Szkole Rysunku i Malarstwa (późniejsza Szkoła Sztuk Pięknych) pod kierunkiem Władysława Łuszczkiewicza, a potem do 1875 r. w Akademii, monachijskiej uczelni artystycznej, u profesorów: Aleksandra Strähubera i Aleksandra Wagnera. Od jesieni 1876 odbywał roczną służbę wojskową, zakończoną egzaminem oficerskim, w 1. ck. pułku ułanów w Krakowie. W 1877 roku młody malarz wyjechał na dalsze studia, tym razem do Paryża, do szkoły Bonnata i Cabanela.

W 1883 r. Kossak powrócił do Krakowa, rok później ożenił się z ziemianką z Łomżyńskiego – Marią Kisielnicką. Przebudował Kossakówkę i urządził własną pracownię, w której malował, w przerwach między licznymi podróżami po całym świecie, przez około 50 lat. Tam też przyszły na świat jego dzieci: Jerzy Kossak, Maria Pawlikowska-Jasnorzewska i Magdalena Samozwaniec.

W latach 1895-1902 mieszkał i malował w Berlinie, również dla dworu pruskiego; był protegowanym cesarza Wilhelma II. Okres twórczy do I wojny światowej dzielił między Krakowem a Wiedniem. W 1914 r. został zmobilizowany i w stopniu rotmistrza brał udział w walkach w Lubelskiem, nie rozstając się ze szkicownikiem. Po odrzuceniu prośby Kossaka o zwolnienie ze służby w austriackiej armii i przeniesieniu do Warszawy, podjął pracę profesora w Szkole Sztuk Pięknych (lata 1915-1918). W 1918 roku, w październiku, rozpoczął służbę w polskim wojsku w stopniu majora. W 1919 r. definitywnie zakończył służbę w armii. Odbył podróże do Francji (lata: 1920, 1923, 1924) i Stanów Zjednoczonych (lata: 1920, 1927, 1930, 1932, 1934). Wracał do Kossakówki albo do pracowni na 6. piętrze hotelu Bristol, w Warszawie.

Kossak był założycielem grupy malarskiej Zero (1908 r.), wiceprezesem, a potem prezesem Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych. W 1913 roku w Warszawie wydał "Ilustrowane Pamiętniki". Interesował się również teatrem, czemu dał wyraz w próbach napisania utworu scenicznego o powstaniu listopadowym.

Działał też w dziedzinie nie związanej z malarstwem: w latach 1912-1914 w Sekcji Samochodowej, a później w Krakowskim Klubie Automobilowym przy Krajowym Związku Turystycznym (w owych czasach bardzo elitarna organizacja).

Kossak za swoje zasługi dla sztuki został odznaczony: Orderem Żelaznej Korony Pruskiej, Orderem Orła Czerwonego IV klasy, austriackim krzyżem kawalerskiego orderu Franciszka Józefa I i Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski. Był kawalerem Legii Honorowej.

[edytuj] Twórczość

[edytuj] Początki i debiuty

Wojciech Kossak zaczynał swoją drogę artystyczną od malowania kopii obrazów ojca, ale pojawiały się też własne kompozycje. Pierwsze z nich to: Powrót z polowania, Przejażdżka, Rozstawianie myśliwych na stanowiskach, Ulica w Wenecji, Jarmark na konie w Bałcie, Wyprawa na niedźwiedzia, Kulig na Wołyniu i in. Od roku 1877, gdy namalował Rekonesans, zaczął wystawiać swoje prace w Towarzystwie Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie. Potem w trakcie studiów zagranicznych debiutował w Paryżu obrazem Autoportret w mundurze ułańskim (rok 1882). Od 1880 r. wystawiał swoje obrazy w Salonie Krywulta w Warszawie, a od 1881 w galerii Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych. W wiedeńskiej galerii Kűnstlerhaus w r. 1882, w Peszcie w r. 1884, w Monachium i Berlinie w 1889 roku.

[edytuj] Malarstwo monumentalne i batalistyczne

Karierę artystyczną rozpoczął Kossak obrazem namalowanym w 1887 r., Wyjazd na polowanie w Gödöllö, z cesarzem Franciszkiem Józefem na pierwszym planie. Była to odpowiedź na osobiste przeżycia artysty, który brał udział w tym cesarskim polowaniu pod Budapesztem. Wkrótce potem zainaugurował cykl historyczno-patriotyczny, niewątpliwie częściowo z inspiracji ojca, malując pierwszą wersję Olszynki Grochowskiej, jeden z najpopularniejszych obrazów historycznych. Kolejne prace to: Manewry pod Sądową Wisznią, Portret marszałka M. Zyblikiewicza, Bitwa o miasto, Sztab Skrzyneckiego, Sztab Kościuszki, Artyleria w ogniu, Królewska ujeżdżalnia za Stanisława Augusta, Bitwa pod Raszynem (malowana wspólnie z Juliuszem), Somosierra, Chłopicki ze sztabem, Napoleon dekoruje T. Tyszkiewicza na polu bitwy pod Smoleńskiem, Wzięcie do niewoli Tyszkiewicza w czasie odwrotu spod Moskwy, Odpoczynek podczas manewrów, W drodze do Borysowa, Jan III odbiera defiladę wojsk brandenburskich pod Wiedniem, Bitwa pod Młynarzami, Epizod z bitwy pod Wagram i inne.

[edytuj] Panoramy

Okres pełnej dojrzałości artystycznej to fascynacja panoramą, popularną w Europie końca XIX wieku. Inspiracją były dla Kossaka trzy spośród wielu: Bitwa pod Sedanem, Verneta (niemiecka) i dwie francuskie również opiewające kampanię 1870 r. Do malowania Panoramy Racławickiej [1] (z okazji 100-lecia powstania kościuszkowskiego) zaprosił Wojciecha Jan Styka w r. 1892. Powstanie dzieła poprzedziły dokładne studia nad techniką tworzenia panoram, zamówiono odpowiednią żelazną konstrukcję, na której rozpięte były ogromne płótna, przeprowadzono badania historyczne i kostiumologiczne, a nawet dokładne badania w terenie, gdzie bitwa miała miejsce. Wszystko po to by wiernie odtworzyć wydarzenie w najdrobniejszych szczegółach. Najpierw powstała tzw. Mała Panorama Racławicka, czyli 4 wielkie szkice, a dopiero potem przystąpiono do malowania właściwej panoramy. W pracy nad dziełem brali również udział młodzi malarze: Ludwik Boller, Tadeusz Popiel, Teodor Axentowicz, Zygmunt Rozwadowski, Włodzimierz Tetmajer, Michał Sozański, Wincenty Wodzinowski. Panorama Racławicka została ukończona w 1894 r. i pokazana publiczności w dniu otwarcia Powszechnej Wystawy Krajowej we Lwowie. To monumentalne dzieło o rozmiarach 15 metrów wysokości na 150 metrów szerokości spotkało się z dużym zainteresowaniem i uznaniem. Dzisiaj można ją oglądać w Rotundzie Panoramy Racławickiej.

Drugą panoramę malował Kossak wraz z Julianem Fałatem. Pierwszy z artystów był autorem scen rozgrywających się nad rzeką Berezyną, pod wsią Studzianka, przedstawiających powrót niedobitków Wielkiej Armii Napoleona; drugi namalował cały pejzaż, będący tłem obrazu. Praca nad Przejściem przez Berezynę [2] trwała 16 miesięcy i zakończyła się w 1896 r. Panorama nie przetrwała w swojej pierwotnej postaci; została pocięta na segmenty, z których do dziś znane są: Poczet sztandarowy, Kuchnia polowa nad Berezyną, Palenie sztandarów.

Były też plany następnych panoram, które jednak nie zostały zrealizowane lub nie cieszyły się większym zainteresowaniem. Z projektu panoramy Bitwy pod Somosierrą zostały tylko 4 szkice. Panorama Bitwa pod piramidami, została pokazana w Warszawie, ale temat, obcy polskiemu odbiorcy, nie wzbudził zainteresowania i dzieło zostało pocięte na fragmenty. W końcu Kossak miał nadzieję zrealizować wielką Panoramę Grochowa. Temat bitwy w Olszynce Grochowskiej powracał wielokrotnie w jego twórczości (Olszynka Grochowska wersja pierwsza i replika, Przegląd 4 Pułku piechoty na pozycjach w Olszynce Grochowskiej, Fragment z Olszynki, Józef Chłopicki w bitwie pod Grochowem), nie udało się jednak zrealizować pomysłu przed 1939 r. Pozostały tylko szkice.

[edytuj] Okres berliński (1895-1902)

Powodzenie panoramy Berezyna, którą artyści malowali w Berlinie, zachęciło Kossaka do dalszej intensywnej pracy; skupił się wówczas na tematyce związanej z powstaniem listopadowym: Spotkanie belwederczyków w noc 29 listopada 1830 r. z kirasjerami rosyjskimi na moście w Łazienkach, Bateria ks. St. Jabłonowskiego po szturmie na Warszawę, Pobojowisko pod Iganiami, to tylko niektóre z płócien. Zainteresowanie dworu pruskiego malarstwem Kosska rozpoczęło kilkuletni okres protektoratu Wilhelma II. W tym czasie powstały obrazy: Grenadierzy królewscy w bitwie pod Etoges, Odwrót Blüchera po bitwie pod Montmirail 1814, Śmierć Ludwika Ferdynanda pod Saalfeld. Żaden z tych obrazów nie był pochwałą pruskiego oręża, do czego Kossak raczej nie był skory. Jedynie obrazy Bitwa pod Zondorf 1758 i Szarża huzarów pruskich na baterie rosyjskie pod Jägersdorf 1758 przedstawiają sukcesy wojsk pruskich, w bitwach z Rosjanami. Oprócz scen batalistycznych malował artysta w tym okresie portrety Wilhelma, a także obrazy na zamówienia arystokracji i finansjery niemieckiej. W 1902 roku Kossak zerwał z Berlinem, ponieważ po strajku wrzesińskim nie mógłby dłużej tam pracować w zgodzie ze swoim polskim sumieniem.

[edytuj] Przed I wojną światową (1903-1914)

W tym okresie swojej twórczości Kossak malował głównie w Krakowie i Wiedniu, gdzie miał pracownię na Schwarzenberg Platz. Powstały wtedy, m.in.: Niegolewski pod Somosierrą, Chorągiew pancerna, Wiosna 1813 roku, Portret ces. Franciszka Józefa I na koniu, Portret konny arcyks. Franciszka Salwatora, Arcyks. Franciszka Ferdynanda, Arcyks. Gizeli, Portret konny hr. Romanowej Potockiej. W 1905 r. namalował jeden z najlepszych obrazów Krwawa niedziela w Petersburgu 22 stycznia 1905 r. Potem powstała jeszcze replika tego dzieła, Portret córek artysty i innych osób, Artyleria w ogniu, Fragment z Olszynki, Ranny Kirasjer i dziewczyna, Odpoczynek, Obrona Woli, Kiliński prowadzi jeńców rosyjskich przez Warszawę, Miecze grunwaldzkie, Baterie Somosierry. Malował coraz więcej, i bardzo często na zamówienie, portretów scenek rodzajowych, polowań, niejednokrotnie powtarzał te same tematy lub wykonywał repliki swoich dzieł. Ta masowa produkcja wpłynęła na obniżenie jakości obrazów i niezadowolenie krytyki. W dalszym ciągu powstawały również wartościowe dzieła – obrazy o tematyce historycznej: Bitwa pod Kuflewem, Rekwizycja, Sztab Chłopickiego, Szwoleżerowie przed Napoleonem, Wypędzenie Austriaków z Torunia. Jego obrazy podziwiali odwiedzający galerie i wystawy w kraju i za granicą: w Wiedniu (1903, 1904, 1905), w Londynie (1905, 1906), w Krakowie (prawie corocznie), we Lwowie (1909), w Warszawie (1904, 1911), w Rzymie (1911), w Paryżu (1914) i w Łodzi (1914).

[edytuj] Okres międzywojenny

Wreszcie doczekał się Kossak prawdziwej wolności, widoku polskiego munduru i polskich proporców. Już nie z wyobraźni lecz z rzeczywistości mógł je malować ten "nadworny malarz wojska polskiego". Na płótnach zaczęły się pojawiać konie i żołnierze w najrozmaitszych ujęciach (alarmy, pobudki, patrole, zwiady, utarczki, bitwy, pobojowiska i zgliszcza, a także zaloty ułanów do dziewczyn).

Pobyt w Stanach Zjednoczonych przyczynił się do powstania około 20 obrazów i portretów (Portret amazonki Mally Crawford, Georga Palmera Putnama, Mac Cornicka, Portret konny gen, Johna Pershinga. A w czasie kolejnych pobytów malował portrety biznesmenów i farmerów, wojskowych i kowbojów oraz gwiazdy filmowe jako amazonki.

Od roku 1921 malował na zamówienie Muzeum Wojska i Muzeum Narodowego obrazy: Sowiński na szańcach Woli, Kircholm, Grunwald i Rokitnę . Nieco później powstały: Szarża na baterię rosyjską 1831 r., Lady Godiva, Kościuszko pod Racławicami, Napoleon eskortowany przez szwoleżerów, Orlęta lwowskie, Olszynka Grochowska (czwarta replika), Szarża ułańska i wiele innych.

W latach 1925-1926 jeździł z synem Jerzym po dworach w Poznańskiem i dla podreperowania finansów malował portrety i obrazy na zamówienie. Z tego okresu m.in.: Portret Emila Młynarskiego, Andrzeja Rotwanda, Portret córek Zdzisława Tarnowskiego na koniach, Portret Marii Scipio del Campo, Tomasza Zamoyskiego Józefa Piłsudskiego, Prezydenta Ignacego Mościckiego. Natomiast pośpieszna produkcja obrazów i replik w tzw. "fabryczce", którą rozpoczął Wojciech, a kontynuował syn Jerzy, była ukrywaną tragedią Kossaka – artysty malarza.

[edytuj] Ostatnie lata

Kossak był malarzem bardzo pracowitym i płodnym. Nie sposób wymienić wszystkie jego obrazy, a malował do końca życia i do ostatnich chwil snuł plany o nowych przedsięwzięciach. Obrazy z tego okresu to, m.in.: Zaślubiny Polski z morzem, Portret Edwarda Krasińskiego, Fantazja na temat jazdy polskiej, Na straży polskiego morza, Portret kardynała Hlonda, Portret gen. Kazimierza Sosnkowskiego.

[edytuj] Potomkowie

Syn - Jerzy ur. 1886 r. - artysta malarz
Córka - Maria, de domo Kossak, primo voto Bzowska, secundo voto Pawlikowska, tertio voto Jasnorzewska, ur. 1891 r. - poetka i pisarka
Córka - Magdalena de domo Kossak, primo voto Starzewska, secundo voto Niewidowska, ur. 1894 r. - pisarka

[edytuj] Zobacz też

Juliusz Kossak, Jerzy Kossak, Karol Kossak, ród Kossaków

[edytuj] Linki zewnętrzne

[edytuj] Bibliografia

Maciej Masłowski, Juliusz Kossak, Warszawa 1984, wyd. "Auriga" – Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe (2. wyd. - 1986, 3. wyd. - 1990)
Stefania Krzysztofowicz-Kozakowska, Kossakowie, wyd.1, Wydawnictwo Dolnośląskie Wrocław 2001 ISBN 83-7023-855-6
Wojciech Kossak, Wspomnienia, Instytut Wydawniczy PAX, 1971

We provide Linux to the World