Banderowcy
Z Wikipedii
Banderowcy (OUN-R(rewolucjoniści), OUN-B) - popularna nazwa frakcji (później niezależnej organizacji) Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów, powstałej ostatecznie w lipcu 1940 w Krakowie. Nazwa pochodzi od nazwiska przywódcy Stepana Bandery.
Spis treści |
[edytuj] Rozłam w OUN
We wrześniu 1939 r. tzw. Krajowy Prowyd (Zarząd Krajowy) OUN pod kierownictwem Lwa Rebeta odmówił kategorycznie wykonania polecenia zarządu zagranicznego OUN ( pod kierownictwem Andrija Melnyka ) wszczęcia powstania antypolskiego, jako dywersji na rzecz Niemiec.
Rebet uważał, że wobec paktu Ribbentrop-Mołotow będzie to działanie wyłącznie w interesie ZSRR, którego uważał za głównego przeciwnika Ukrainy. Decyzja Rebeta podjęta w zastępstwie Bandery ( Stepan Bandera został po wybuchu wojny wypuszczony 13 września 1939 z więzienia w Brześciu nad Bugiem ( gdzie odbywał wyrok dożywotniego więzienia za zorganizowanie zabójstwa ministra spraw wewnętrznych Bronisława Pierackiego) - zaaprobował następnie decyzję Rebeta ) była podstawą rozłamu w OUN na frakcję OUN (M) (Andrij Melnyk, Omelian Senyk) i OUN(B) (Stepan Bandera, Lew Rebet, Jarosław Stećko - banderowcy).
Bandera po krótkim pobycie w Rzymie przybył do Krakowa. Doprowadził do zwołania w dniach 9 i 10 lutego 1940 roku krajowej konferencji OUN, gdzie zażądano ustąpienia ze stanowiska Melnyka. Kiedy to nie nastąpiło, banderowcy zwołali w Krakowie osobny II Wielki Kongres OUN, co doprowadziło w lipcu 1940 do rozłamu na dwie frakcje:
- OUN–R (OUN-B, rewolucjoniści, banderowcy)
- OUN–M (solidarysci, melnykowcy)
Stronników Bandery cechował większy radykalizm zarówno pod względem społecznym jak i narodowym, niż melnykowców. Z nacjonalistycznego radykalizmu zwolenników Bandery wynikało dążenie do uniezależnienia się od Niemiec - Trzecią Rzeszę traktowano jako taktycznego sprzymierzeńca, z którym stosunki miały być partnerskie, a nie jako hegemona (już wcześniej domagali się przeniesienia kierownictwa OUN poza Niemcy). Mimo to kontynuowano taktyczną współpracę z Niemcami.
[edytuj] Działalność
Ze względu na niespełnienie przez Niemców nadziei na rychłe stworzenie państwa ukraińskiego - oddanie Rusi Zakarpackiej Węgrom, przyłączenie Galicji do „polskiego” Generalnego Gubernatorstwa), część środowisk OUN ("młodych") zniechęciła się do współpracy z Niemcami.
[edytuj] Początki
W czerwcu 1941 za nacierającymi wojskami niemieckimi ruszyły „grupy pochodne OUN” („pochodowe”, "marszowe") OUN-R, liczące około 3-5 tysięcy ludzi. Podzielone były na trzy zgrupowania:
- ”Piwnicz” („Północ”) – dowódca Mykoła Kłymyszyn
- ”Centr” („Centrum”) – dowódca Mykoła Łemyk Senyszyn
- ”Piwdeń” („Południe”) – dowódcy Zinowij Matła i M. Riczka
Miały one dotrzeć odpowiednio do Kijowa, Charkowa, Odessy i Krymu. Osobna 15-osobowa grupa miała za zadanie dotrzeć jak najszybciej do Lwowa i proklamować tam niepodległość Państwa Ukraińskiego. Dzieliły się one na 7-12 osobowe grupy, mające za zadanie tworzyć ukraińską policję i administrację.
Podczas wycofywania się Armii Czerwonej grupy bojowe OUN-B pod dowództwem Iwana Kłymiwa Łehendy stoczyły w Galicji Wschodniej i na Wołyniu ponad 100 potyczek z wycofującymi się Sowietami.
Po wkroczeniu wojsk niemieckich wraz ze współpracującymi z nimi Ukraińcami z OUN-B do Lwowa w czerwcu 1941 roku, Stepan Bandera ogłosił niepodległość Ukrainy. Banderowcy uzyskali poparcie metropolity Andrija Szeptyckiego i powołali Ukraiński Komitet Narodowy (Ukrajinśkyj Narodnyj Komitet, UNK). Bliski współpracownik Bandery, Jarosław Stećko, zaczął formować rząd. Państwo ukraińskie przetrwało zaledwie 12 dni.Cały skład rządu został aresztowany przez Niemców .
Również melnykowcy utworzyli swoje „grupy marszowe”, liczące około 4 tysięcy osób. Między grupami pochodnymi OUN-B i marszowymi OUN-M dochodziło do wielu starć i potyczek: na przykład pod Sokalem zlikwidowano maszerującą na Wołyń grupę OUN-M Ihora Szubskiego i Jewhena Szulhy. 30 sierpnia 1941 zlikwidowano na dworcu w Żytomierzu Omeliana Senyka i Mykołę Ściborskiego, mających tworzyć władze OUN-M w Kijowie.
[edytuj] Aresztowanie przywódców i represje wobec OUN-B
Adolf Hitler był zdecydowanie przeciwny koncepcji powstania państwa ukraińskiego, pragnąc wszystkich Słowian przekształcić w niewolniczą siłę roboczą imperialnej III Rzeszy. Podczas ostatecznych rozmów prowadzonych we wrześniu 1941 w Berlinie w gmachu byłej ambasady polskiej pomiędzy przedstawicielami Abwehry i OUN (B) , zarówno Stepan Bandera, jak i Jarosław Stećko kategorycznie odmówili odwołania deklaracji niepodległości Ukrainy. W konsekwencji zostali przewiezieni do obozu koncentracyjnego w Sachsenhausen ( oddział dla więźniów specjalnych tzw. Zellenbau , gdzie przebywali również m.in. Stefan Rowecki, kanclerz Austrii Kurt Schuschnigg i premier Francji Edouard Daladier).
W połowie sierpnia 1941 Niemcy rozpoczęli likwidację OUN-B, aresztując jej czołowych działaczy. 17 września 1941 dowódca niemieckiej grupy armii "Południe" rozkazał uwięzić wszystkich członków banderowskich "grup pochodnych". Spowodowało to przejście ocalałych działaczy do konspiracji. Niemieckie polowanie na banderowców trwało do stycznia 1942, w jego wyniku w więzieniu na Montelupich w Krakowie uwięziono ponad 300 działaczy (było to 80 % kierownictwa). Bardzo aktywnie w aresztowaniach banderowców pomagali melnykowcy, co spowodowało późniejszy rewanż.
Banderowcy zostali poddani represjom i w większości przeszli do konspiracji, tworząc oddziały UPA.
W Sachsenhausen Bandera i Stećko przebywał do września 1944, gdy przywódcy OUN(B) zostali uwolnieni w związku ze zmianą polityki III Rzeszy wobec tzw. formacji ochotniczych i koniecznością ustępstw politycznych. Od grudnia Bandera uczestniczył w negocjacjach, których konsekwencją było utworzenie 17 marca 1945 Ukraińskiego Komitetu Narodowego i podporządkowanie mu Ukraińskiej Armii Narodowej.
[edytuj] Utworzenie UPA
Ponieważ Niemcy odnosili sukcesy na froncie, Ukraińcy nie byli już im potrzebni. Po odmowie złożenia przysięgi na wierność Adolfowi Hitlerowi zlikwidowano bataliony „Nachtigall” i "Roland", a część pochodzących z nich żołnierzy wcielono do batalionów utworzonej i pozostającej pod całkowitą kontrolą niemiecką Ukraińskiej Policji Pomocniczej.
Dlatego też na II konferencji OUN w kwietniu 1942 roku podjęto decyzję o walce na własną rękę, zarówno z wrogiem sowieckim, jak i niemieckim. Już w październiku 1942 doszło do pierwszego przypadku akcji odwetowej – we Lwowie zostało zamordowanych dwóch hitlerowskich komisarzy. Niemcy w odwecie rozstrzelali stu Ukraińców. Podobne przypadki pojedynczych mordów na urzędnikach niemieckich miały miejsce w następnych miesiącach. Za każdym razem akcje te kończyły się rozstrzeliwaniem setek Ukraińców.
Zobacz więcej w osobnym artykule: Ukraińska Powstańcza Armia.[edytuj] Emigracja powojenna
Po wojnie obie frakcje OUN działały na emigracji. Dwaj przywódcy OUN - Lew Rebet i Stepan Bandera zostali zamordowani w roku 1957 (Rebet) i 1959 (Bandera) przez agenta NKWD Bohdana Staszynskiego. Po ujawnieniu się Staszynski zeznał na procesie, że Jarosław Stećko miał być jego następną ofiarą.
Na emigracji banderowcy utworzyli organizację pod nazwą Zagraniczne Formacje OUN.
[edytuj] Powrót na Ukrainę
Od 1990 OUN-B działa na Ukrainie. W 1992 wraz z innymi organizacjami nacjonalistycznymi utworzyła Kongres Ukraińskich Nacjonalistów.
[edytuj] Ideologia
[edytuj] I konferencja OUN-B
Odbyła się między II a III Zjazdem, na przełomie września i października 1941 w Zboiskach koło Lwowa. Brali w niej udział Mykoła Łebed, Dmytro Myron, Iwan Kłymiw, Wasyl Kuk, Izo Rebak, Iwan Rawłyk, M. Stepaniak.
Nie widziano jeszcze sensu walki z Niemcami. Nastawiano się na długotrwałą walkę dyplomatyczną i polityczną w celu zdobycia niepodległości. Członkowie OUN dostali rozkaz nieujawniania się przed władzami niemickimi, a zdekonspirowani - przejścia do podziemia i prowadzenia pracy propagandowej i organizacyjnej.
Działaczom nakazano wykorzystać wszystkie możliwości do przejmowania administracji, handlu, przemysłu, a także zwiększenia napływu ludności ukraińskiej do miast. Szczególną uwagę poświęcono przejmowaniu lokalnej ukraińskiej policji pomocniczej, jak również wstępowaniu do batalionów policyjnych, w celu przeszkolenia wojskowego jak największej liczby ludzi.
[edytuj] II konferencja OUN(b)
Odbyła się w kwietniu 1942, i uchwaliła między innymi: „Naszą politykę oprzemy na stworzeniu i wzmocnieniu naszych własnych, politycznych i militarnych sił rewolucyjnych i na niezależnej, ogólnoukraińskiej polityce walki rewolucyjnej”. Uznano niemożność podtrzymywania sojuszu z Niemcami, którzy „usiłują przekształcić Ukrainę w kolonię”. Proklamowano powrót do polityki opierania się na własnych siłach, jako że żaden imperializm nie może być sojusznikiem Ukrainy. Realistyczna ocena sytuacji zmuszała do szukania nowych sprzymierzeńców, których znajdowano tym razem w innych zniewolonych narodach. Omelian Logusz, konstatując izolację ruchu ukraińskiego od mniejszości i dostrzegając szowinizm części działaczy OUN, postulował zapewnienie opieki i równych praw wszystkim obywatelom Ukrainy bez względu na narodowość.
[edytuj] III konferencja OUN
Odbyła się (17-21 lutego 1943). Podkreślała, że OUN walczy nie tylko o Ukrainę ale o „prawo każdego narodu do niepodległego istnienia”. Miejsce egoizmu narodowego w stylu Doncowa zajęła „idea niepodległych państw narodowych narodów europejskich na ich etnograficznych terytoriach”.
Jednak twierdzi się również, że to właśnie na tej konferencji podjęto decyzję o "etnicznym czyszczeniu" Wołynia (rzeź wołyńska).
[edytuj] III Nadzwyczajny Zbór OUN
Przełom nastąpił w na III nadzwyczajnym Zborze OUN(b) 21-25 sierpnia 1943, który oficjalnie proklamował walkę na dwa fronty - z imperializmem niemiecko-hitlerowskim i „moskiewsko-bolszewickim”.
Sojusznikiem strategicznym miały być odtąd demokracje Zachodu. Dalszej radykalizacji uległ program społeczno-gospodarczy. Usunięto wzmianki o ustroju korporacyjnym - celem miało być „społeczeństwo bezklasowe”, Ukraina „bez obszarników, kapitalistów i bolszewickich pasożytów”. Zniesienie wszelkiego wyzysku człowieka przez człowieka zapewniałaby publiczna własność najważniejszych środków produkcji i wymiany, swoboda chłopów w wyborze sposobów użytkowania ziemi, udział robotników w zarządzaniu przedsiębiorstwami, swobody związkowe i „wolna praca”. Jeszcze istotniejsze zmiany zaszły w sferze postulatów politycznych - zamiast „nacjokracji” (monopartyjnej dyktatury OUN) ustrojem niepodległej Ukrainy miała być nieokreślona „władza ludowa”. Wprawdzie nie przyjęto postulatu republiki demokratycznej ale wpisano do programu niektóre postulaty demokratyczne (m.in. równość kobiet, wolność słowa i prasy, wolność sumienia i przekonań, wolność wyboru pracy, swoboda działania związków zawodowych, prawo do strajku); według Abwehry oznaczało to przejście na pozycje „światopoglądu demokratycznego”. Przewidywano na przyszłość pełne równouprawnienie mniejszości narodowych z Ukraińcami, a także pełną równość obywateli w prawach i obowiązkach niezależnie od przynależności etnicznej.
Przekształcona została sama struktura samej OUN(b), w której jednoosobowe przywództwo Mykoły Łebedia zastąpiono kierownictwem kolegialnym pod kierunkiem Romana Szuchewycza. Jak stwierdzała jedna z publikacji nacjonalistycznych, to „życie podyktowało potrzebę zmian w strukturze organizacyjnej OUN oraz w jej programie” (a nie tylko w taktyce).
[edytuj] IV Zbór OUN
W czerwcu 1944 doszło do IV Zboru, którego deklaracja silniej akcentowała postulaty liberalno-demokratyczne. Stwierdzano w niej, że o ustroju Ukrainy zadecyduje powszechne przedstawicielstwo narodu; podkreślano też gwarancje dla prywatnej inicjatywy: nieskrępowanego rozwoju rzemiosła, „twórczej” działalności gospodarczej i swobodnej formy użytkowania ziemi.
Miesiąc później (11-15 lipca) z inicjatywy OUN(b) powstała Ukraińska Główna Rada Wyzwoleńcza (UHWR) jako organ ponadpartyjny, swego rodzaju podziemny parlament Ukrainy. Miała być polityczną nadbudową nad UPA, która z formacji partyjnej przerosła w „armię ogólnoukraińską”. Do współpracy udało się zwolennikom Bandery przyciągnąć niektóre inne środowiska: prawicowe Ukraińskie Zjednoczenie Narodowo-Demokratyczne (UNDO), „sfery świętojurskie” (zbliżone do metropolity Szeptyckiego), Ukraińskich Republikanów Narodowych.
[edytuj] Prowidnycy krajowi OUN-B:
- Stepan Bandera (1940-1959)
- Stepan Łenkawskyj (1959-1968)
- Jarosław Stećko (1968-1986)
- Wasyl Ołeśkiw (1987-1991)
- Sława Stećko (od 1991)
