Ukraińskie Zjednoczenie Narodowo-Demokratyczne

Z Wikipedii

Ukraińskie Zjednoczenie Narodowo-Demokratyczne (UNDO), ukr.: Українське Національно-Демократичне Об'єднання, УНДО) - ukraińska partia polityczna w II RP, istniejąca 1925-1939.

Powstała w wyniku zjednoczenia w 1925 Ukraińskiej Ludowej Partii Pracy (UNTP, zał. 1919) i Ukraińskiej Partii Pracy Narodowej (UPNR, zał. 1923). Miała charakter centroprawicowy. Była największym legalnie działającym ukraińskim ugrupowaniem politycznym II Rzeczypospolitej. Działała prawie wyłącznie na terenie Galicji. Poprzez swych członków kierowała działalnością większości ukraińskich instytucji społecznych, kulturalnych i gospodarczych. Jej członkowie kierowali pracami Ukraińskiej Reprezentacji Parlamentarnej (w wyborach 1928 UNDO uzyskała 26 mandatów poselskich i 9 senatorskich; w wyborach roku 1935 i 1938 po 23 mandaty). Celem UNDO była budowa niepodległego, demokratycznego państwa ukraińskiego i walka o wykonywanie konstytucyjnych praw obywatelskich Ukraińców w Polsce.

Do 1931 UNDO zajmowała wrogie stanowisko wobec państwa polskiego. Wobec zmiany dotychczasowej polityki WKP(b) na Ukrainie sowieckiej (kolektywizacja i klęska głodu, odejście od polityki ukrainizacji na rzecz rusyfikacji i fizyczna likwidacja ukraińskiej inteligencji przez OGPU), UNDO podjęła rozmowy, uwieńczone ugodą polsko-ukraińską w 1935 (tzw. polityka normalizacji dotycząca Galicji). Wasyl Mudry był w konsekwencji wicemarszałkiem Sejmu RP przez dwie kadencje. Ze strony polskiej polityka porozumienia, zawartego przez premiera Mariana Zyndram-Kościałkowskiego, była popierana przez wpływową część obozu piłsudczyków z Henrykiem Józewskim, byłym członkiem rządu URL, długoletnim (1928-1938) wojewodą wołyńskim i redakcją Buntu Młodych, później Polityki pod redakcją Jerzego Giedroycia (oprócz niego – Adolf Bocheński, Aleksander Bocheński, Piotr Dunin-Borkowski, Ksawery Pruszyński i in.).

Ostatecznym celem ugody miało być zrealizowanie międzynarodowych zobowiązań państwa polskiego, przyjętych w roku 1923, w chwili i jako warunek zatwierdzenia suwerenności Polski nad Galicją Wschodnią o stworzeniu autonomicznego statusu tego terytorium (złożonego z województw: lwowskiego, tarnopolskiego i stanisławowskiego) poprzez wdrożenie ustawy o samorządzie wojewódzkim tych województw z 26 września 1922 r , nigdy nie uchylonej i nigdy nie wdrożonej w życie w II Rzeczypospolitej ( pomimo,iż jej postanowienia miały zostać zrealizowane nie później, niż w dwa lata od opublikowania w Dzienniku Ustaw RP ).^[1]. Rzeczpospolita w konsekwencji zostałaby przekształcona w państwo kantonalne^[2] poprzez utworzenie w ramach państwa polskiego, kantonu galicyjskiego ze stolicą we Lwowie w ramach państwa polskiego.

Polityka ugody załamała się w roku 1938 wobec zbliżenia rządzącej części obozu sanacyjnego (Edward Rydz-Śmigły, Adam Koc) do haseł nacjonalistycznych środowisk obozu endecji w Polsce.

Wojewoda wołyński Henryk Józewski (były wiceminister w rządzie URL) został zdymisjonowany, a Wojsko Polskie przeprowadziło akcję tzw. drugiej pacyfikacji (połączonej np. z masowym burzeniem cerkwi na terenach etnicznie mieszanych – wyróżnił się gen. Gustaw Paszkiewicz) i próbą organizacji ruchów antyukraińskich odwołujących się do anachronicznych tradycji szlachty zagrodowej i separatyzmów regionalnych (Huculi, Bojkowie). Uzasadniano to potrzebą konsolidacji narodowej w obliczu zaostrzającej się sytuacji międzynarodowej. W konsekwencji zradykalizowało to nastroje i przeciwstawiło kilka milionów obywateli RP narodowości ukraińskiej (minimum 4,5 mln – zgodnie ze spisem 1931) państwu polskiemu i Polakom zamieszkującym tereny mieszane etniczne. Miało to znaczące (i tragiczne) konsekwencje, gdy aparatu państwa polskiego na tym obszarze miało po wrześniu 1939 zabraknąć.

Porażka polityki normalizacji, której kres ogłosił oficjalnie w grudniu 1938 roku Wasyl Mudry (ostatni przed wojną prezes UNDO), wywołała w UNDO ostre kontrowersje wewnątrzpartyjne (z dymisją prezesa partii, poprzednika Mudrego, Dmytro Łewyckiego włącznie) i przyczyniła się tuż przed wybuchem II wojny światowej do osłabienia pozycji UNDO w społeczeństwie ukraińskim w II Rzeczypospolitej na rzecz radykalnych haseł Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów (OUN).

Po agresji sowieckiej na Polskę 17 września 1939, w obliczu okupacji sowieckiej, UNDO formalnie rozwiązała się, co zresztą nie uchroniło jej działaczy przed represjami NKWD. Reaktywowana na emigracji, nie odegrała znaczniejszej roli.

Tytułami prasowymi UNDO były: Diło, Swoboda, Narid.

[edytuj] Działacze UNDO

Główni działacze: Stepan Baran, Wołodymyr Cełewycz, Iwan Kedryn-Rudnyckyj, Dmytro Łewycki, Kost Łewycki, Ostap Łucki, Wasyl Mudry, Stepan Wytwycki.

Oprócz nich działali również: Wołodymyr Baczynśkyj M. Wołoszyn, Mychajło Hałuszczynśkyj, Antin Horbaczewśkyj, Wołodymyr Zahajkewycz, Ołena Kysilewśka, Wołodymyr Kuźmowycz, Stepan Kuzyk, Pawło Łysiak, Lubomyr Makaruszka, I. Nimczyk, Ju. Pawlikowski, Z. Pełenski, M. Tworydło, W. Terszakowec, K. Trojan, O. Jaworski.

[edytuj] Bibliografia

• Ryszard Torzecki, Kwestia ukraińska w Polsce w latach 1923-1929, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1989, ISBN 83-08-01977-3
• Robert Potocki, Polityka państwa polskiego wobec zagadnienia ukraińskiego w latach 1930-1939, Instytut Europy Środkowo-Wschodniej, Lublin 2003, ISBN 83-917615-4-1

Przypisy