Bezokolicznik

Z Wikipedii

Bezokolicznik (łac. infinitivus) - forma czasownika, która wyraża czynność lub stan w sposób abstrakcyjny, zazwyczaj bez określania czasu, rodzaju, liczby, osoby, trybu, strony i aspektu. W niektórych językach może jednak wyrażać niektóre z tych kategorii, np. w łacinie istnieją bezokoliczniki wyrażające czas i stronę, a w grece klasycznej dodatkowo także aspekt. Istnieją też języki (np. arabski, nowogrecki lub bułgarski) pozbawione form bezokolicznika.

W zdaniu bezokolicznik uzupełnia treść czasowników fazowych oraz konstrukcji modalnych. W niektórych językach istnieją też rozbudowane konstrukcje bezokolicznikowe (zob. np. accusativus cum infinitivo, nominativus cum infinitivo).

[edytuj] Bezokolicznik w języku polskim

W języku polskim bezokolicznik wyraża aspekt czasownika – np. robić (a. niedokonany) a zrobić (a. dokonany). Bezokoliczniki w języku polskim kończą się na -ć lub -c. Część z nich można dodatkowo podzielić na grupy wg końcówek – bezokolicznik kończy się na

• -ić, -yć – gdy forma 3 os. liczby pojedynczej czasu przeszłego kończy się na -ił, -ył (np. tłumaczyć → tłumaczył),
• -eć – najczęściej gdy forma 3 os. liczby mnogiej czasu przeszłego kończy się na -eli (oraz formy typu  drzeć → darł, drę),
• -ać – gdy forma 3 os. liczby mnogiej czasu przeszłego kończy się na -ali (w tym formy typu  piać → piali lub pieli),
• -ść – gdy temat czasownika kończy się na s, t lub d (np. nios-ę → nieść; gniot-ę →gnieść),
• -źć – gdy temat czasownika kończy się na z (np. gryz-ę → gryźć),
• -c – gdy temat czasownika kończy się na k lub g (np. wlok-ę → wlec).

Uwagi:

• we współczesnej polszczyźnie nie ma bezokoliczników kończących się na -dz. Pisownia taka (np. mogę, biegnę → *módz, biedz) występowała do roku 1918, w którym Polska Akademia Umiejętności wprowadziła końcówkę -c;
• historycznie – do XV wieku – w jęz. polskim występowała także końcówka -ci, np. mieci (dziś: mieć),
• niektóre formy pełniące funkcję czasownika, tak zwane czasowniki niewłaściwe, można poznać po braku bezokolicznika, np. powinien, powinna.