Bitwy morskie pod Narwikiem
Z Wikipedii
Bitwy morskie o Narvik to starcia między flotą niemiecką a aliancką podczas niemieckiej inwazji na Norwegię w kwietniu 1940 roku, w czasie II wojny światowej, toczone w porcie w Narwiku i okolicznych fiordach.
Spis treści |
[edytuj] Inwazja
1 marca 1940 Adolf Hitler zdecydował o dokonaniu inwazji morskiej na Norwegię, o kryptonimie Weserübung. Do operacji tej skierowano większość niemieckich okrętów wojennych, które miały przetransportować na pokładach pierwszą falę desantu. Siły niemieckie podzielono na sześć grup, które miały zająć główne porty Norwegii. Do zdobycia ważnego, wysuniętego na północ portu w Narwiku sformowano I grupę pod dowództwem komandora Friedricha Bonte. Składała się ona z 10 dużych niszczycieli: "Georg Thiele", "Wolfgang Zenker", "Bernd von Arnim", "Erich Giese" i "Erich Koellner" (typu 1934/34A) i "Diether von Roeder", "Hans Ludemann", "Hermann Künne", "Wilhelm Heidkamp" i "Anton Schmitt" (typu 1936). Były to silnie uzbrojone okręty, w 5 dział kalibru 127 mm i 8 wyrzutni torped każdy. Okrętem flagowym był "Wilhelm Heidkamp". Na pokłady niszczycieli przyjęto jako desant po 200 żołnierzy niemieckich z dywizji strzelców górskich i 6 kwietnia 1940 grupa ta wyszła w morze z Wesermünde.
| Desant niemiecki w Narwiku II wojna światowa |
|||||||||||||||||
| Data | 9 kwietnia 1940 | ||||||||||||||||
| Miejsce | Narwik (Norwegia) | ||||||||||||||||
| Wynik | Operacyjne zwycięstwo niemieckie | ||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||
9 kwietnia 1940, wczesnym rankiem niemieckie niszczyciele I grupy przepłynęły przez Westfjord i przybyły pod Ofotfjord, prowadzący do Narwiku. Pogoda była zła, z opadami śniegu. W Ofotfjordzie Niemcy zdobyli trzy dozorujące tam małe norweskie patrolowce: "Senja", "Michael Sars" i "Kelt", uzbrojone jedynie w działka 47 mm ("Kelt" - armatę 76 mm). "Hans Ludemann" i "Anton Schmitt" wysadziły desant w rejonie Ramnes w celu ataku na forty nadbrzeżne, których jednak okazało się tam nie być, następnie "Wolfgang Zenker", "Erich Koellner" i "Hermann Künne" wysadziły w Herjangsfjordzie - północnej odnodze Ofotfjordu desant, który opanował magazyny wojskowe w Elvegaard. Jeden niszczyciel "Diether von Roeder" pozostał w celu dozorowania w Ofotfjordzie. Niszczyciel "Erich Giese" odstał wcześniej od grupy z powodu kłopotów z maszynami podczas sztormu i dołączył dopiero później.
Trzy pozostałe niszczyciele pod dowództwem komandora Bonte popłynęły w kierunku portu w Narwiku. O godzinie 4.15 natknęły się na redzie portu na norweski pancernik obrony wybrzeża "Eidsvold" (uzbrojenie: 2 działa 210 mm i 6 dział 150 mm, dowódca Odd Willoch), który oddał w ich kierunku jeden strzał z działa. Flagowy niszczyciel "Wilhelm Heidkamp" wówczas zastopował i zasygnalizował zamiar wysłania łodzi z oficerem w celu rozmów. Niemiecki parlamentariusz, komandor ppor. Heinrich Gerlach, wysłany na pokład "Eidsvolda", oświadczył, że Niemcy przybyli jako przyjaciele w celu ochrony Norwegii i zażądał poddania się i rozbrojenia. Gdy norweski dowódca zdecydowanie odmówił, Gerlach po powrocie do łodzi i oddaleniu się od pancernika wystrzelił rakietę sygnalizacyjną, po czym niszczyciel "Wilhelm Heidkamp" wystrzelił do norweskiego pancernika salwę dwóch torped, które trafiły go w dziobową komorę amunicyjną. Na skutek wybuchu, "Eidsvold" natychmiast zatonął o godz. 4.37, ze 175 członkami załogi, w tym dowódcą (uratowano jedynie 6 osób).
Około godz. 4.45 zaczął ostrzeliwać poruszające się dalej niemieckie okręty drugi norweski pancernik obrony wybrzeża, stojący w porcie "Norge", okręt bliźniaczy "Eidsvolda" (dowódca komandor Per Askim). Zdążył wystrzelić pięć pocisków 210 mm i siedem lub osiem 150 mm, które jednak upadły za daleko. Niszczyciel "Bernd von Arnim" otworzył ogień i wystrzelił do niego salwę 7 torped. Dwie z nich trafiły i "Norge" zatonął ze 101 marynarzami, w tym dowódcą (uratowano 90 osób). Po utracie "Norge", opór norweski ustał, po czym niszczyciele weszły do portu i wysadziły wojsko, które zajęło miasto oraz 10 statków norweskich, brytyjskich i holenderskich stojących w porcie (były tam także 3 statki szwedzkie i 11 niemieckich, z których jeden "Bockenheim", biorąc niszczyciele za brytyjskie, został podpalony przez załogę). Z dwóch norweskich starych okrętów podwodnych B-1 i B-3, stacjonujących w Liland koło Narwiku, B-1 został zatopiony przez załogę po bezskutecznej próbie wyjścia w morze, a B-3 wyszedł z fiordu.[1]
Po wysadzeniu desantu, niemieckie niszczyciele pozostały w Narwiku, gdyż po rejsie z Niemiec kończyły im się zapasy paliwa. Niemcy dysponowali w Narwiku tylko jednym zbiornikowcem "Jan Wellem", który przypłynął tam wcześniej, gdyż drugi "Kattegat" został zatopiony 10 kwietnia przez norweski patrolowiec "Nordkapp". Uzupełnianie paliwa było przy tym czasochłonne - po 7-8 godzin na niszczyciel, których można było obsługiwać jedynie dwa naraz.
[edytuj] Pierwsza bitwa pod Narwikiem
| I bitwa morska pod Narwikiem II wojna światowa |
|||||||||||||||||
| Data | 10 kwietnia 1940 | ||||||||||||||||
| Miejsce | Narwik (Norwegia) | ||||||||||||||||
| Wynik | Taktyczne zwycięstwo brytyjskie | ||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||
Na wieści o wypłynięciu floty niemieckiej w kierunku Norwegii szybko zareagowali Brytyjczycy, wysyłając już 7 kwietnia w morze znaczne siły floty w celu próby przechwycenia Niemców, lecz nie okazały się one skuteczne, niemniej 8 kwietnia brytyjski niszczyciel HMS Glowworm wykrył dwa niemieckie niszczyciele zmierzające do Norwegii ("Bernd von Arnim" i "Hans Ludemann") oraz ciężki krążownik "Admiral Hipper", po czym zatonął w walce, taranując i uszkadzając wcześniej "Admirala Hippera". Z kolei rano 9 kwietnia doszło do pojedynku brytyjskiego krążownika liniowego HMS "Renown" z niemieckimi pancernikami "Scharnhorst" i "Gneisenau", które wcześniej osłaniały grupę niszczycieli na drodze do Narwiku. Starcie zakończyło się uszkodzeniem "Gneisenau" i odwrotem niemieckich pancerników.
Jeszcze 9 kwietnia, nie mając żadnych wiadomości o opanowaniu Narwiku, Brytyjczycy wysłali tam 2. flotyllę niszczycieli komandora Warburtona-Lee, z zadaniem ochrony portu przed niemieckim desantem. Flotylla składała się z 5 niszczycieli typu H: HMS "Hardy", "Hotspur", "Havock", "Hunter" i "Hostile". Były to niszczyciele średniej wielkości, mniejsze od okrętów niemieckich i słabiej uzbrojone w 4 działa 120 mm ("Hardy" - 5 dział) i 8 wyrzutni torped każdy.
Brytyjska flotylla wpłynęła tego dnia do Westfjordu, gdzie dopiero od Norwegów na brzegu uzyskano niepełną informację, że do fiordu weszło już wcześniej sześć niszczycieli wroga. Wobec przewagi niemieckiej, Admiralicja pozostawiła komandorowi decyzję, czy atakować, po czym Warburton-Lee poinformował Admiralicję o decyzji ataku o świcie.
10 kwietnia po godz. 3 rano brytyjska flotylla wpłynęła do Ofotfjordu. Z powodu śnieżycy i przypadkowego powrotu do portu w Narwiku dozorującego w Ofotfjordzie niemieckiego niszczyciela "Diether von Roeder", wywołanego nieporozumieniem w rozkazach, Brytyjczycy dopłynęli do Narwiku niedostrzeżeni, wkrótce za "Roederem". O 4.30 trzy niszczyciele "Hardy", "Havock" i "Hunter" weszły do portu i zaatakowały z zaskoczenia stojące w porcie okręty niemieckie salwą torped. O 4.35 torpedą "Hardy" trafiony został flagowy "Wilhelm Heidkamp". Na skutek wybuchu, wzmocnionego przez wybuch własnych torped, okręt został poważnie uszkodzony, przy czym śmierć poniósł komandor Bonte i 82 marynarzy. Mimo próby przycumowania go do stojącego obok statku, następnego dnia niszczyciel przewrócił się i zatonął. Torpedy "Huntera" lub "Havocka" z kolei trafiły "Antona Schmitta", który szybko zatonął z 52 marynarzami. Od wybuchu, uszkodzeniu uległy maszyny stojącego obok "Hermanna Künne". Po pierwszym zaskoczeniu, "Diether von Roeder", "Hans Ludemann" i "Hermann Künne" otwarły ogień z dział, lecz nie był on celny, a wypuszczone przez "Diethera von Roedera" trzy torpedy przeszły pod okrętami brytyjskimi na zbyt dużej głębokości (być może na skutek wad technicznych). Z kolei niszczyciele brytyjskie, wraz z dwoma manewrującymi przed portem, ogniem artylerii poważnie uszkodziły i unieruchomiły "Roedera" (13 zabitych), uszkodziły "Ludemanna" (2 zabitych i pożar) oraz zatopiły torpedami 6 niemieckich statków stojących w porcie, 3 zdobyte alianckie i 2 szwedzkie.[1]
Przeciw brytyjskiej flotylli wypłynęły wówczas z Herjangsfiordu trzy przebywające tam niszczyciele: "Wolfgang Zenker", "Erich Koellner" i "Erich Giese", które podjęły walkę z Brytyjczykami, początkowo bez efektów po żadnej ze stron. Brytyjska flotylla skierowała się następnie na kurs powrotny, ku wyjściu z fiordu. W tym czasie jednak do walki włączyły się też "Georg Thiele" i "Bernd von Arnim", wypływające z bocznego fiordu Ballangen i przecinające z lewej strony kurs wycofującym się Brytyjczykom. Około 5.57, celnie ostrzelały one z bliskiej odległości czołowy niszczyciel HMS "Hardy", trafiając go m.in. w mostek, na którym został śmiertelnie raniony komandor Warburton-Lee. Pod dalszym ostrzałem "Hardy" zamienił się w płonący wrak i pozbawiony sterowności wyrzucił się na brzeg. Uszkodzone też zostały "Hotspur" i "Hunter", a po niemieckiej stronie "Georg Thiele", który jednak trafił jedną torpedą "Huntera". Co gorsza dla Brytyjczyków, "Hotspur", który utracił sterowność, zderzył się z płynącym przed nim storpedowanym "Hunterem". Mimo to, pod ogniem Niemców, "Hotspurowi" udało się oddzielić, a następnie ujść, sterując jedynie maszynami, natomiast unieruchomiony "Hunter" po pewnym czasie zatonął. Reszcie brytyjskiego zespołu ("Havock" i "Hostile) udało się również ujść z fiordu. Marynarze z "Hardy'ego" dopłynęli do brzegu Ballangenfjordu, gdzie wraz z częścią marynarzy, którym udało się uciec z brytyjskich statków przejętych przez Niemców w Narwiku, zostali 13 kwietnia podjęci przez brytyjskie okręty.
Mimo posiadanej przewagi, Niemcy pod nowym dowództwem komandora Beya nie zdecydowali jednak ścigać brytyjskich niszczycieli. Te zaś, nie niepokojone dalej, zatopiły u wyjścia z Ofotfjordu niemiecki statek "Rauenfels" idący do Narwiku z zaopatrzeniem i amunicją dla niszczycieli. W rezultacie, niemieckie niszczyciele, które wyczerpały około połowy pocisków i większość torped, nie mogły uzupełnić zapasów. "Wolfgang Zenker" i "Erich Giese" wieczorem podjęły próbę opuszczenia fiordu, lecz natknęły się już u wyjścia na przeważające siły brytyjskie blokujące fiord, z krążownikiem HMS Penelope i zawróciły. Przez następne dni prowadzono prowizoryczne remonty na niemieckich niszczycielach, lecz jednocześnie 11 kwietnia "Erich Koellner" poważnie uszkodził dno na skałach.
[edytuj] Druga bitwa pod Narwikiem
| II bitwa morska pod Narwikiem II wojna światowa |
|||||||||||||||||
 HMS Warspite podczas drugiego starcia pod Narwikiem |
|||||||||||||||||
| Data | 13 kwietnia 1940 | ||||||||||||||||
| Miejsce | Narwik (Norwegia) | ||||||||||||||||
| Wynik | Zwycięstwo brytyjskie | ||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||
13 kwietnia 1940 rozegrało się drugie starcie pod Narvikiem. Do Ofotfjordu wpłynęła około południa silna eskadra brytyjska wiceadmirała Williama Whitwortha w składzie pancernika HMS "Warspite" i 9 niszczycieli: HMS "Bedouin", "Cossack", "Punjabi", "Eskimo", "Kimberley", "Hero", "Icarus", "Forester" i "Foxhound", z czego cztery pierwsze należały do silnego typu Tribal, uzbrojonego w 8 dział 120 mm, a "Kimberley" do typu J/K/N uzbrojonego w 6 dział 120 mm, natomiast pozostałe były średniej wielkości, analogiczne do typu H. Główną siłą uderzeniową był jednak pancernik "Warspite", wywodzący się z I wojny światowej, lecz zmodernizowany, uzbrojony w 8 dział 381 mm. Brytyjskie okręty były ponadto poprzedzane przez zwiadowczy wodnosamolot Fairey Swordfish pancernika "Warspite".
Jako pierwszy eskadrę brytyjską zaatakował "Erich Koellner", który mógł rozwijać bardzo małą prędkość z powodu uszkodzeń. Miał on oczekiwać w zasadzce przy południowym brzegu fiordu, lecz został wykryty przez samolot i w ciągu kilku minut otrzymał trafienie torpedą i kilka trafień pociskami niszczycieli HMS "Bedouin", "Punjabi" i "Eskimo", a następnie, już po rozkazie opuszczenia okrętu, trafienie salwą pancernika "Warspite", na skutek czego zatonął ze stratami 31 zabitych i 39 rannych (ocalała załoga została wzięta do norweskiej niewoli). Następnie do Ofotfjordu wyszły "Wolfgang Zenker", "Bernd von Arnim" i "Hans Ludemann", do których dołączył "Hermann Künne" i w najszerszym miejscu fiordu podjęły manewrową walkę z niszczycielami brytyjskimi, bez większych efektów po żadnej ze stron z powodu słabej widoczności, oprócz lekkiego uszkodzenia "Bedouina". Okręty niemieckie zostały również zaatakowane przez 10 bombowców Swordfish z lotniskowca HMS "Furious", lecz atak nie był skuteczny, przy czym stracono dwa samoloty. "Wolfgang Zenker" usiłował storpedować pancernik "Warspite", lecz torpedy przeszły w pewnej odległości od celu. Po wyczerpaniu większości amunicji, komandor Bey nakazał wycofanie się okrętów do Rombaksfjordu. Jedynie dowódca "Hermanna Künne" nie widząc sygnału odszedł do Herjangsfjordu i tam zamierzał wyrzucić okręt na mieliznę i wysadzić, lecz równocześnie zaatakował go torpedami niszczyciel HMS "Eskimo". Niemiecki niszczyciel przełamał się i zatonął; nie jest jasne, czy na skutek storpedowania, czy samowysadzenia.
HMS "Eskimo" następnie wpłynął do Rombaksfjordu, gdzie jednak w najwęższej części natknął się na oczekujące w zasadzce niszczyciele "Georg Thiele" i "Hans Ludemann", które wystrzeliły do niego torpedy. Na skutek braku możliwości manewrów, "Eskimo" został trafiony torpedą "Thiele", która oderwała mu dziób (15 zabitych). Pozostałe torpedy jednak chybiły i "Eskimo" mimo uszkodzeń utrzymał się na wodzie. Niemieckie niszczyciele dostały się wówczas pod ostrzał "Forestera", "Hero" i "Bedouina". Uszkodzony "Georg Thiele", po wyczerpaniu amunicji, wyrzucił się na brzeg, po czym jego kadłub przełamał się. Pozostałe niszczyciele niemieckie zgrupowały się w głębi Rombaksfjordu, gdzie zostały samozatopione. Opuszczony "Hans Ludemann" utrzymywał się na wodzie i został opanowany przez Brytyjczyków, którzy jednak na skutek jego uszkodzeń zrezygnowali z planów uratowania okrętu i dobili go torpedą niszczyciela HMS "Hero". "Wolfgang Zenker" i "Bernd von Arnim" zostały wysadzone przez załogi i również zatonęły.
W porcie w Narwiku stał unieruchomiony "Diether von Roeder" oraz "Erich Giese", który miał problemy z maszynami. Okręty te następnie podjęły pojedynek ogniowy z podchodzącymi brytyjskimi niszczycielami, w którym lekko uszkodzony został HMS "Punjabi". "Erich Giese" wyszedł w końcu z portu, jednakże trafił pod ostrzał pancernika "Warspite" i po wystrzeleniu amunicji i nieskutecznym wystrzeleniu torped, uszkodzony, został opuszczony przez załogę, po czym został dobity przez brytyjskie okręty. Stojący w porcie "von Roeder" jeszcze uszkodził wchodzący do portu niszczyciel HMS "Cossack", po czym został opuszczony przez załogę i wysadzony w powietrze. "Cossack" chwilowo utracił napęd i wszedł na mieliznę.
Oprócz niszczycieli niemieckich, w Herjangsfiordzie znalazł się okręt podwodny U-64, który przedarł się tam 11 kwietnia. Na początku bitwy 13 kwietnia został jednak wykryty i zatopiony bombami przez wodnosamolot Swordfish. Ocalał natomiast w zanurzeniu drugi okręt podwodny, U-51.
[edytuj] Podsumowanie
W czasie pierwszego starcia pod Narwikiem, straty niemieckie wyniosły 163 zabitych, a drugiego starcia - 128 zabitych i 67 rannych. Z załóg niszczycieli sformowano improwizowany pułk piechoty morskiej ok. 2100 ludzi, który wziął udział w walkach lądowych o Narwik. Podczas drugiej bitwy Anglicy utracili 28 zabitych i 55 rannych.
Pomijając wcześniejsze udane wysadzenie desantu w Narwiku i zniszczenie norweskich okrętów, w następujących bitwach o Narwik Niemcy stracili 10 dużych niszczycieli - połowę z posiadanego wówczas stanu i okręt podwodny, za cenę zatopienia dwóch niszczycieli brytyjskich i uszkodzenia kilku. Podstawowa, chociaż pośrednia przyczyna takiej porażki leżała w samym planie niemieckiej operacji, który uniemożliwiał w praktyce szybkie uzupełnienie paliwa wszystkich niszczycieli i wycofanie ich już 9 kwietnia, nawet w przypadku udziału obu tankowców. Uwidoczniła się tu wada niemieckich niszczycieli w postaci ich stosunkowo niewielkiego zasięgu, a ubocznie także ich mniejszy zapas amunicji, w warunkach niemożności jej uzupełnienia. Skutkiem tego stało się nieuchronne zablokowanie niemieckiej flotylli i jej zniszczenie wobec brytyjskiej przewagi na morzu. Istotny wpływ na ostateczne zwycięstwo wywarła śmiała akcja brytyjskiej 2. flotylli niszczycieli 10 kwietnia, atakującej dwukrotnie silniejszego przeciwnika i dezorganizującej działania Niemców. Z drugiej strony, zwycięstwo brytyjskie 13 kwietnia nie zostało odpowiednio wykorzystane, przez szybkie działania w celu odbicia portu i jego okolicy z rąk niemieckich. Dopiero po zmianie planów dowództwa alianckiego, Narwik został zdobyty po ciężkich walkach w lądowej bitwie o Narwik, w których udział brały też polskie oddziały.
[edytuj] Zestawienie sił
- † - okręty zatopione
- # - okręty uszkodzone (## - ciężko)
[edytuj] Desant w Narwiku
Niemcy:
- Grupa I - komandor Friedrich Bonte
- Niszczyciel flagowy:
- "Wilhelm Heidkamp" (okręt flagowy kmdr Bonte)
- 1 Flotylla Niszczycieli - kmdr por. F. Berger
- 3 Flotylla Niszczycieli - kmdr por. Hans-Joachim Gadow
- "Hans Ludemann" (okręt flagowy kmdr por. Gadow), "Hermann Künne", "Diether von Roeder", "Anton Schmitt"
- 4 Flotylla Niszczycieli - kmdr por. Erich Bey
- "Wolfgang Zenker" (okręt flagowy kmdr por. Bey), "Bernd von Arnim", "Erich Giese", "Erich Koellner"
- Desant: sztab 3 Dywizji Górskiej, wzmocniony 139 Pułk Strzelców Alpejskich, pododdział artylerii (ok. 2000 żołnierzy)
- Niszczyciel flagowy:
Norwegowie
- pancernik obrony wybrzeża "Norge"† (komandor Per Askim †)
- pancernik obrony wybrzeża "Eidsvold"† (kmdr Odd Isaachsen Willoch †)
- patrolowce: "Senja", "Michael Sars", "Kelt"
[edytuj] I bitwa pod Narwikiem
Niemcy:
- Grupa I - komandor Friedrich Bonte †
- Niszczyciel flagowy:
- "Wilhelm Heidkamp"† (okręt flagowy kmdr Bonte)
- 1 Flotylla Niszczycieli - kmdr por. F. Berger
- "Georg Thiele"#
- 3 Flotylla Niszczycieli - kmdr por. Hans-Joachim Gadow
- "Hans Ludemann"# (okręt flagowy kmdr por. Gadow), "Hermann Künne"#, "Diether von Roeder"##, "Anton Schmitt"†
- 4 Flotylla Niszczycieli - kmdr por. Erich Bey
- "Wolfgang Zenker" (okręt flagowy kmdr por. Bey), "Bernd von Arnim", "Erich Giese", "Erich Koellner"
- Niszczyciel flagowy:
Brytyjczycy:
- 2 Flotylla Niszczycieli - komandor Bernard Warburton-Lee
- HMS "Hardy"† (okręt flagowy), "Hunter"†, "Hotspur"#, "Havock", "Hostile"
[edytuj] II Bitwa pod Narwikiem
Niemcy:
- Grupa I - komandor Erich Bey
- 1 Flotylla Niszczycieli - kmdr por. F. Berger
- "Georg Thiele"†
- 3 Flotylla Niszczycieli - kmdr por. Hans-Joachim Gadow
- "Hans Ludemann"† (okręt flagowy kmdr por. Gadow), "Hermann Künne"†, "Diether von Roeder"†
- 4 Flotylla Niszczycieli - kmdr por. Erich Bey
- "Wolfgang Zenker"† (okręt flagowy kmdr por. Bey), "Bernd von Arnim"†, "Erich Giese"†, "Erich Koellner"†
- okręty podwodne:
- U-64†, U-51
- 1 Flotylla Niszczycieli - kmdr por. F. Berger
Brytyjczycy:
- Zespół wiceadmirała W. Whitwortha
- pancernik:
- HMS "Warspite" (okręt flagowy wadm. Whitworth)
- niszczyciele:
- HMS "Bedouin"# (okręt flagowy kmdr por. J. McCoy), "Punjabi"#, "Eskimo"##, "Cossack"#, "Hero", "Forester", "Foxhound", "Kimberley", "Icarus"
- pancernik:
[edytuj] Źródła
- S.W. Patjanin (С.В.Патянин): "Esmincy tipa Leberecht Maass" (Эсминцы типа «Леберехт Маасс»), seria Morskaja Kollekcja 5/2004
- E. Granowskij, M. Morozow, A. Daszjan: "Giermanskie esmincy w boju. Czast 1" (Германские эсминцы в бою. Часть 1.), Moskwa 1995
