Brochów (Wrocław)

Z Wikipedii

Zobacz też: inne znaczenia słowa Brochów.

Herb Brochowa

Brochów (niem. Bracke, Brockau) – osiedle w południowo-wschodniej części Wrocławia, w dzielnicy Krzyki. W l. 1939-1951 samodzielne miasto.

Stacja towarowa w Brochowie, jest dzisiaj drugą co do wielkości w Polsce (po węźle w Tarnowskich Górach) i jedną z największych w Europie.

Liczba mieszkańców: ok. 5 tys. W społeczności Brochowa ok. 22 rodzin stanowią mieszkańcy pochodzenia romskiego. Jest kilka rodzin mieszanych. Działa tutaj stowarzyszenie Romów we Wrocławiu Romani Bacht (romani: cygańskie szczęście).

Osiedle posiada drużynę piłkarską KS Brochów oraz drużynę hokeja na trawie Romani Bacht.

Spis treści

1 Historia Brochowa
2 Przypisy
3 Ważniejsze obiekty
- 3.1 Budynki
- 3.2 Miejsca pamięci
4 Urzędy i instytucje
- 4.1 Szkoły
- 4.2 Cmentarze
5 Komunikacja Miejska
- 5.1 Autobusy
6 Linki zewnętrzne

[edytuj] Historia Brochowa

Wykopaliska z epoki brązu i żelaza potwierdzają, że w pobliżu prowadził dawny szlak handlowy z Krakowa do Szczecina, a teren osiedla był ciągle zamieszkiwany az do czasów historycznych.

Pierwsze wzmianki o Brochowie pochodzą z roku 1193. Papież Celestyn III wziął pod opiekę klasztor Najświętszej Marii Panny na Piasku wraz z całym majątkiem, m.in. z wsią Prochou, czyli dzisiejszym Brochowem. W średniowieczu aż do prawdopodobnie najazdu tatarskiego z 1241 r. istniały na terenie dzisiejszego osiedla dwie dalsze wsie – Buchta i Bronikowo. Buchta najprawdopodobniej leżała nad Brochówką tuż za Parkiem Brochowskim w kierunku północno-zachodnim. Przez ponad 600 lat Brochów był własnością augustianów (kanoników regularnych)do 1810 r. Po augustianach pozostał do dziś jeden z najstarszych wrocławskich parków. Między parkiem a folwarkiem (założonym jeszcze w średniowieczu) opat augustiański Zygmunt Passonius wybudował barokowy pałac (1727-1729), który przetrwał do 1945 r. Jego resztki rozebrano w początku lat 70. XX w. Aż do 1896 r. osiedle miało charakter wiejski, a założenie urbanistyczne wsi pochodziło jeszcze z połowy XIV w. Jeszcze w początkach XIX w. było kilka autochtonicznych rodzin polskich ewangelików.

22 maja 1842 r. nastąpiło otwarcie pierwszego odcinka kolei Górnośląskiej na linii Wrocław (Brochów) – Oława – było to pierwsze połączenie kolejowe na terenach dzisiejszej Polski. Od tego czasu liczba mieszkańców zaczęła znacznie wzrastać. W kwietniu 1896 r. otwarto wówczas największą we Wschodniej Europie stację rozrządową służacą przede wszystkim dla Wrocławia i do wywozu górnośląskiego węgla na zachód. W ciągu kilku lat liczba ludności wzrosła ponad 20-krotnie – ze 167 pod koniec XVIII w. do niemal 3700 pod koniec XIX w.

Przedwojenna panorama Brochowa

Na początku XX w. było to już osiedle miejskie, mające w 1906 r. ratusz, a w latach 1911-1913 własną szkołę ludową (obecny stary budynek Szpitala im. Falkiewicza), szkołę średnią, pocztę, posterunek policji i straży pożarnej. Posiadało od 1901 r. wodociąg i kanalizację. Poza tym miało też przez kilka lat własną gazownię i zakład energetyczny obsługujący istniejące do dziś willowe osiedle (ul. Koreańska), łaźnię, aptekę i kilka restauracji (3 z nich prowadziły również działalność kulturalną i rozrywkową).

W Brochowie wydawano dwa dzienniki, które wychodziły 3 razy w tygodniu przez blisko 40 lat z wyjątkiem obydwu wojen światowych ("Brockauer Anzeiger", "Brockauer Zeitung").

W latach 1912-1913 Wrocław z Brochowem połączył pierwszy na ziemiach dzisiejszej Polski i pierwszy w Europie Wschodniej prototypowy trolejbus (tzw. Bezszynowa Kolej Brochowska). W latach 1901-1913 powstała zasadnicza zabudowa osiedla kolejarskiego, obecnego do dziś przy ul. Chińskiej i Birmańskiej.

Ponad 15% ludności osiedla stanowili Polacy z Górnego Śląska i Wielkopolski. Większość z nich wywędrowała później do zachodnich Niemiec lub po 1919 r. wróciła do Polski i ich udział w okresie międzywojennym zmniejszył się o ok. połowę. W Brochowie mieszkało wówczas kilka rodzin żydowskich. Niezwykły rozwój zawdzięczał Brochów współpracy inwestycyjnej władz państwowych i kolei z samorządem gminnym (wybitnie zasłużony dla Brochowa był ówczesny naczelnik gminy doc. dr Alfons Dierschke).

Po 1925 r. nastąpiła dalsza rozbudowa osiedla wraz z obiektami użyteczności publicznej – funkcjonował już teatr ludowy, powstała sala kinowa, a w połowie lat 30. – hala sportowa, basen kąpielowy (istnieje do dziś po dwukrotnej przebudowie w połowie lat 60. i 80. XX w.) oraz stacja benzynowa. Do dyspozycji mieszkańców było co najmniej 12 par pociągów podmiejskich na dobę oraz linia autobusowa.

Mimo wyraźnych związków z kolejnictwem, Brochów przez I połowę XX w. nazywany był "miastem kwiatów" – tu bowiem mieściły się 3 renomowane na Dolnym Śląsku firmy ogrodnicze, rozsławiające Brochów w ówczesnych Niemczech.

15 maja 1936 przez stację Brochów po raz pierwszy przejechał ekspres Fliegende Schlesier. Od tego czasu Latający Ślązak regularnie jeździ przez Brochów z rekordową w Europie prędkością 128,4 km/h (maksymalna dochodziła do 160 km/h). Latającemu Pierunowi, bo tak nazywali go Ślązacy, pokonanie trasy z Berlina do Bytomia zajmowało zaledwie 4 godziny 25 minut.

W 1939 r. Brochów otrzymał prawa miejskie, a liczba ludności osiągnęła blisko 9 tys. mieszkańców.

Podczas II wojny światowej znajdował się w Brochowie fabryczny obóz pracy przymusowej, w którym przebywało około stu Polaków (pracowali oni na kolei). Pomieszczenia obozowe znajdowały się w zdewastowanych warsztatach i magazynach kolejowych. Obóz miał charakter stały i był nadzorowany przez straż kolejową. W obozie panował ostry rygor, odbywały się częste kontrole policji, która szukała śladów działalności sabotażystów ^[1] .

Zdobycie Brochowa przez wojska radzieckie w czasie II wojny światowej nastąpiło 19 lutego 1945 r., po zaciekłych walkach, które od 16 lutego toczyli żołnierze radzieccy z broniącą się 609 niemiecką dywizją piechoty i fortecznym pułkiem "Wehl". Przed zdobyciem, 4 lutego broniący Brochowa rozstrzelali ostatniego niemieckiego burmistrza Brunona Kurzbacha. Stało się tak dlatego, ze słysząc o zbliżającej się do Wrocławia Armii Czerwonej samowolnie opuścił stanowisko, uciekając do Strzegomia. Po powrocie do Brochowa 3 lutego został natychmiast aresztowany a następnie rozstrzelany ^[2] .

W czasie II wojny światowej, zniszczony 18 stycznia 1945 r. w ok. 30% w wyniku nalotu sowieckiego na stację rozrządową. Nalot prowadzony z dużej wysokości dosięgnął nie tyle jednak obiektów stacyjnych i jej obrony, lecz reprezentacyjnego centrum mieszkaniowego osiedla. Dalsze 10% zniszczeń to straty wojenne między lutym a majem 1945 r. oraz powojenna dewastacja. Cegły z budynków Brochowa użyte zostały do odbudowy Warszawy i innych miast Polski. Brochów, jak i inne miejscowości Ziem Odzyskanych, jeszcze wiele lat po wojnie był traktowany po macoszemu przez władze ówczesnej Polski.

W 1945 r. miasto przejęła polska administracja, początkowo używając nazwy Broków lub Prochów. W ślad za nią przybyli pierwsi polscy repatrianci. Od lipca 1945 r. wielu z nich wysiadało przy ul. Wrocławskiej (1951 ul. 22 lipca, a obecnie ul. Mościckiego). W dniu 20 sierpnia stację brochowską przejęli z rąk rosyjskich polscy kolejarze. Została wówczas zlikwidowana wojskowa rosyjska kolonia (tzw. etap kolejowy) przy ul. Koreańskiej. W 1947 r. została wysiedlona ostatnia grupa ludności niemieckiej.

W 1946 przewieziona została do Wrocławia Panorama Racławicka, gdzie przez dwa lata przeleżała w magazynie kolejowym Brochowa, w dawnym budynku teatru ludowego przy ul. Chińskiej, gdzie od połowy lat 50. przez kolejne 20 lat funkcjonowało kino "Sygnał"

Po II wojnie światowej pierwszym burmistrzem Brochowa został Józef Piętka, a ostatnim (przed przyłączeniem do Wrocławia) był Antoni Szewczyński.

Brochów został przyłączony do Wrocławia 1 stycznia 1951. Do 1950 r. odbudowano ze zniszczeń wojennych stację rozrządową, a do 1955 r. infrastrukturę miejską Brochowa, w tym obiekty użyteczności publicznej (z wyjątkiem szkoły średniej, basenu i hali sportowej). Nowa zabudowa w osiedlu, zwłaszcza domów jednorodzinnych przy ul. Koreańskiej i przyległych nastąpiła dopiero w połowie lat 60. Na przełomie lat 60. i 70. osiedle uporządkowano, położono asfalt na większości ulic. W roku 1000-lecia Państwa Polskiego wybudowano nowy budynek szkolny (SP nr 80) przy ul. Polnej. Starą szkołę zamknięto w 1972 r. i niebawem po remoncie przystosowano na obiekt szpitalny. W 1985 r. otwarto nową część szpitala brochowskiego przy ul. Biegłej. Wówczas też powstały nowe domy wielorodzinne przy ul. Leonarda da Vinci. Mimo widocznych prób Brochów nie odzyskał dotychczas dawnej świetności. Likwidacji uległy kino, dom kultury, posterunek policji i straży pożarnej.

Od 1990 r. wydawana jest gazetka osiedlowa (od 1993 r. pt.:Wiadomości Brochowskie) – ukazuje się raz w miesiącu. Od czerwca 1993 r. (po raz pierwszy w 800-lecie miejscowości) co roku organizowany jest Festyn Brochowski. 11 listopada 1999 powstało Towarzystwo Przyjaciół Brochowa.

W 2002 r. podjęto decyzję o zachowaniu małomiasteczkowego charakteru Brochowa, a w 2004 r. Rada Miejska Wrocławia uchwaliła w związku z tym plany zagospodarowania przestrzennego dla większości obszaru osiedla, nawiązujący w części do przedwojennej koncepcji rozbudowy osiedla.

Przypisy

↑ Ludwik Maluga, Obozy pracy przymusowej we Wrocławiu w latach 1940-1945, wyd. Towarzystwo Miłośników Wrocławia, 1987
↑ Zygmunt Antkowiak, Stare i nowe osiedla Wrocławia, wyd. Ossolineum, 1973

[edytuj] Ważniejsze obiekty

Stacja kolejowa

[edytuj] Budynki

zabytkowa wieża ciśnień (1903)
dawny ratusz brochowski (1906)
kościół parafialny pw. Św. Jerzego i Podwyższenia Krzyża Św. został zbudowany w latach 1910-1911. Jest to budowla w stylu neoromańskim
zabytkowa stacja PKP (1896)
szpital położniczy(dawna szkoła - 1901); rozbudowa 1985, 2005-2006
basen odkryty (1936;1986)
Park Brochowski (1729;ok. 1869;2001) oraz kilka mniejszych parków (1896;ok. 1901-11)
dawna szkoła katolicka (ok. 1865)
dawna szkoła ewangelicka
budynki kolejowe "czerwone" przy ul. Mościckiego (1895-1897)
budynki Dużej i Małej Kolonii dawnego Brochowskiego Towarzystwa Mieszkaniowego przy ul. Chińskiej (1907-1912)

[edytuj] Miejsca pamięci

Pomnik poległych kolejarzy węzła PKP Wrocław-Brochów
Pomnik żołnierzy radzieckich (obok dawnego ich cmentarza na pl. Indyjskim, założonym jeszcze 1945 r.; mogiły przeniesiono później na Cmentarz Żołnierzy Radzieckich, przy ul. Karkonoskiej.)