Cerkiew (budynek)

Z Wikipedii

Cerkiew w Owczarach

Cerkiew w Powroźniku

Cerkiew w Kotani

Cerkiew w Kwiatoniu

Cerkiew w Ropicy Górnej

Cerkiew w Bartnem

Opuszczona cerkiew w Króliku Wołoskim, Beskid Niski

Cerkiew prawosławna św. Ducha w Białymstoku

Cerkiew prawosławna w Tomaszowie Lubelskim

Cerkiew prawosławna w Hrubieszowie

Cerkiew (z gr. kyriaké - należąca do Pana, w uzupełnieniu do eklezja - lud, zgromadzenie, później świątynia, kościół) - budynek przeznaczony do sprawowania nabożeństw w cerkwi prawosławnej lub unickiej (greckokatolickiej). Jest przestrzenią sakralną dla celebracji Boskiej Liturgii. Prawosławni wierzą, iż jest ona miejscem szczególnego przebywania samego Boga. Nazwa cerkiew w języku polskim oznaczała po prostu kościół, dopiero w późnym średniowieczu nazwą tą określano tylko kościoły prawosławne.

[edytuj] Historia

Pierwsze cerkwie stawiali budowniczowie greccy sprowadzeni z Konstantynopola. Później również często byli zatrudniani przy pracach budowlanych. Jednym z mistrzów malarstwa ściennego był w XIV w. Teofan Grek przedstawiciel tzw. szkoły nowogrodzkiej. Innymi uznanymi artystami byli Andriej Rublow oraz Dionizy działający w Moskwie. Cerkwie budowano z cegły i kamienia, ale nieporównywalnie -w stosunku do innych typów kościołów - duża ilość cerkwi była drewniana.

[edytuj] Zewnętrzny wygląd cerkwi

Cerkwie budowane są zazwyczaj na wzniesieniach. Spośród planów, na których buduje się cerkwie najbardziej rozpowszechnione są plany:

[edytuj] Plan budynku

okrętu (symbol życia na statku, wyobrażającym cerkiew i wędrówki do celu życia człowieka - Królestwa Bożego)
krzyża (symbol Krzyża, na którym poniósł śmierć Jezus Chrystus, zbawienia, triumfu nad grzechem i śmiercią). Czasem plan krzyża greckiego (np. cerkiew w Hoszowie)
koła (symbol wiecznego trwania cerkwi, jej nieskończoności w czasie).

[edytuj] Kopuły

Cechą, która odróżnia cerkiew od innych budynków jest jej pokrycie kopułami. Kopuła jest symbolem nieba, Boga, świętych i świata anielskiego. Liczba kopuł nie jest dowolna i ma znaczenie symboliczne:

1 kopuła symbolizuje jedynego Boga
2 kopuły symbolizują 2 natury Jezusa Chrystusa
3 kopuły symbolizują Trójcę Świętą
5 kopuł symbolizuje Jezusa Chrystusa i 4 ewangelistów
7 kopuł symbolizuje 7 sakramentów
9 kopuł symbolizuje 9 stopni anielskich
13 kopuł symbolizuje Jezusa Chrystusa i 12 apostołów

Na każdej kopule umieszczony jest krzyż, co oznacza, iż cerkiew oddaje chwałę Jezusowi Chrystusowi. Kształt kopuł, będących charakterystycznym elementem architektury cerkiewnej, przybierał różne formy w zależności od regionu. W architekturze sakralnej

bałkańskiej (bizantyjskiej, serbskiej i bułgarskiej) - półokrągły
rumuńskiej - stożkowaty, ostrosłupowy lub dzwonowy
ruskiej - początkowo hełmu szyszaka (architektura nowogrodzka) stopniowo ewoluując w powszechnie znany kształt "cebulasty", mający znaczenie zarówno symboliczne (płomienie świec lub gorejący płomień wiary) jak i praktyczne (powoduje zsuwanie śniegu, zmniejszając obciążenie pokrycia dachowego).

Wnętrze cerkwi dzieli się na:

Przedsionek (pritwor) - część zachodnia świątyni; w starożytności przeznaczona dla katechumenów lub innych ludzi pozostających poza wspólnotą wiernych.
Nawa - część środkowa świątyni; miejsce święte przeznaczone dla wiernych mieszczące:
- anałojczyk - stolik, na którym znajduje się ikona
- soleja - podwyższone miejsce przed ikonostasem
- klirosy - części solei przeznaczone dla psalmistów i chórzystów
- amwona - środkowa część, na której udzielana jest wiernym komunia święta

Cerkwie prawosławne zwykle nie mają ławek z wyjątkiem tych pod ścianami, co daje większą swobodę poruszania się wiernych niż w świątyniach katolickich i protestanckich. Ławki bywają w cerkwiach prawosławnych południu Polski, co wiąże się z wpływami Unii Brzeskiej. Ściany części środkowej pokryte są ikonami zawieszonymi lub umieszczonymi na półeczkach.

Ołtarz - prezbiterium (ałtar) - część wschodnia świątyni; miejsce najświętsze. Od części środkowej oddzielony jest ikonostasem. W cerkwiach ołtarz (prezbiterium) zawsze skierowany jest na wschód na pamiątkę znajdującego się tam kiedyś rajskiego ogrodu oraz miejsca narodzin Jezusa Chrystusa (ze względu na położenie ołtarza, mówi się, że cerkwie są "orientowane"-kierunek wschodni wskazuje w tradycji judeochrześcijańskiej położenie Edenu-raju. Praktyka orientowania kościołów istniała również w chrześcijaństwie zachodnim, co przestało być obowiązującą zasadą począwszy od końca śreniowiecza). Do części ołtarzowej wchodzić mogą tylko mężczyźni. Znajduje się tam:
prestoł (tron) - najważniejsze miejsce w ołtarzu, okryty specjalną szatą stół w kształcie sześcianu, sporządzony z drewna lub marmuru. Do jego wyposażenia należą takie utensylia liturgiczne:
- antymins (jedwabna chusta z obrazem składanego do grobu Chrystusa, w którą wszyte są święte relikwie)
- ewangelia
- darochranitielnica (naczynie, w którym przechowywana jest święta Eucharystia, w Kościele katolickim zwane cyborium)
- daronosica (szkatułka służąca do przynoszenia św. Komunii chorym)
- święty krzyż
- siedmioramienny świecznik

stół ofiarny (żertwiennik) - umiejscowiony jest po lewej (północnej) stronie ołtarza, do jego wyposażenia należą:
- kielich
- diskos = patena (okrągły metalowy talerzyk, na którym umieszcza się chleb eucharystyczny)
- zwiezdica
- kopije = włócznia (trójkątny nóż, który służy do krojenia prosfor)
- łżyca (złota lub srebrna, zakończona krzyżem łyżeczka, przeznaczona do udzielania wiernym Świętej Komunii)
- pokrowcy - osłony nakładane na kielich i zwiezdicę
- wozduch (narzuta na czaszę i diskos)
górne miejsce (hornieje miesto) - umieszczony za priestołem, jest to podwyższenie, na którym znajduje się tron dla biskupa