Chan - kontynuacja

Z Wikipedii

Zasugerowano, aby ten artykuł (lub sekcję) zintegrować z artykułem chan (religia).

Kontynuacja historii buddyzmu chan. Zobacz: część pierwsza

Spis treści 1 Chan dojrzały. Złoty okres chanu za dynastii Tang 1.1 Wybitni mistrzowie chan 1.2 Rozwój myśli 1.3 Szkoła caodong 1.4 Szkoła linji 1.5 Szkoła guiyang 1.6 Szkoła yunmen 1.7 Szkoła fayan 1.8 Gongan 2 Dynastia Song (960-1297). Rozkwit i początek schyłku chan w Chinach 2.1 Chan a jingtu 2.2 Schyłek chan 2.3 Rozprzestrzenianie się chanu 3 Bibliografia 3.1 Dzieła ogólne 3.2 Mistrzowie 3.3 Zbiory gonganów, kōanów

[edytuj] Chan dojrzały. Złoty okres chanu za dynastii Tang

W okresie panowania dynastii Tang (618-906) istniało już wiele klasztorów chan, które stały się mocnymi ośrodkami zarówno nauczania jak i kultury. Cesarze zwykle darzyli mistrzów chan wielkimi względami i często zostawali ich uczniami lub wzywali do nauczania na dworze cesarskim. Jednak nawet w chwili całkowitego prawie opanowania Chin przez różne tradycje buddyjskie, wielkie prześladowania buddyzmu w 845 r. zmiotły z powierzchni ziemi ok. 45,000 klasztorów i świątyń. Wszystkie, a zwłaszcza starsze szkoły buddyzmu zaczęły od tego czasu podupadać, a większość wkrótce przestała w ogóle istnieć. Z tego niewyobrażalnego, choć jak to bywa na Dalekim Wschodzie, bezkrwawego pogromu, dwie szkoły buddyzmu wyszły prawie bez strat: chan zong i jingtu zong (szkoła Czystej Krainy).

Dla obu tradycji będzie to miało już wkrótce wyraźne skutki. Ruch chan stał się najpopularniejszą formą buddyzmu w Chinach zapewne z wielu powodów. Na pewno szczególnie odpowiadał umysłowości Chińczyków, ludzi wesołych, bezpośrednich, mocno związanych z życiem, praktycznych i dość dalekich od teoretyzowania. Chan był przyjmowany nawet przez najmniej wykształcone warstwy społeczeństwa. Wiązało się to m.in. z tym, że właśnie wśród tych warstw społeczeństwa szeroko rozpowszechnione były idee daoistyczne i nastawienie antyintelektualne i praktyczne.

Chan zaproponował wówczas już w pełni rozwiniętą ideę medytacyjnego nastawienia we wszystkich sprawach życia, w codziennych działaniach i najprostszych, nawet trywialnych czynnościach. Nie studiowano tu doktrynalnych tekstów, nie filozofowano tylko zmierzano bezpośrednio do celu, czyli oświecenia. Wierzono przy tym, że natura Buddy istnieje wrodzenie we wszystkich ludziach, a więc można ją osiągnąć przez bezpośredni przekaz z umysłu nauczyciela do umysłu ucznia, bez potrzeby wyrażania słowami i poza wszelkimi werbalnymi technikami. Chan kładł także nacisk na to, że wyzwolenie czy urzeczywistnienie siebie jest w rękach każdego człowieka, zależy tylko od niego, a nie od jakiejkolwiek i czyjejkolwiek (nawet Bożej) łaski.

Bezpośrednie objawienie może nastąpić z całym przedmiotem. Jest to zgodne z na pozór prostym zmysłowym doświadczeniem, w którym czerwone jest czerwone, a zielone jest zielone, bez mieszania jednego wrażenia z drugim, co właśnie występuje w pełnym takich przemieszań życiu. Mistrzowie chan (i współcześnie mistrzowie zen) posługują się dla zobrazowania tego lustrem. Jeśli czerwień jest poza lustrem, pozostaje ono czyste. Jeśli czerwień znajduje się lustrem, jest ono czerwone. Tylko czerwone. Gdy czerwone znika sprzed lustra, ono znów jest czyste. Gdy z kolei pojawi się przed nim zieleń, lustro jest tylko zielone, bez mieszania zielonego z czerwonym. Skoro więc czerwone jest czerwone, a zielone jest zielone, zatem Ja to Ja. Ale tak jak czerwień zostaje zesputa przez zmieszanie jej z zielenią, tak też i natura Ja traci swą wrodzoną jasność i czystość, gdy psuta jest przez namiętności i pożądania.

Wielkość Buddy polega m.in. na tym, że zrealizował on oba indyjskie poglądy – spekulatywny i praktyczny – z całą ich twórczą logiką, oraz pogląd chiński, z całą jego bezpośredniością i natychmiastowością. Pewnego dnia Budda poprosił mnichów aby zrobili kilka kroków po ziemi i następnie poprosił, aby powiedzieli, co czuli. Mnisi opisali ziemię, kamyki, żwir itd. Byli niezwykle zaskoczeni, gdy Budda wykrzyknął Co? Czy nie czuliście swoich stóp?! Idąc dalej tym tropem, uprzytamniamy sobie, że we wszystkich osobistych doświadczeniach możemy być zdolni do urzeczywistnienia naszej zasadniczej natury ja i to nie jako przedmiotu wśród przedmiotów, ani też jako podmiotu wśród podmiotów, lecz właśnie tak jak jest. Gdy czerwone jest czerwone i objawia się właśnie jako takie, bez porównań z czymś innym, czyli bez tego, co możemy nazwać przypisywaniem jakiś dodatkowych, niestniejących cech, to wtedy JA jestem JA w mojej własnej naturze ja . Tygrys to wcale nie jest duży domowy kotek, jak to rodzice przedstawiają swoim dzieciom. Tygrys jest tygrysem, kotek jest kotkiem. Wężowi nie trzeba dorabiać nóg, on jest już kompletny. A my założylibyśmy mu jeszcze na te nogi skarpetki. Dwójka jest dwójką, a nie tylko zbiorem jedynek.

Po śmierci Huinenga chan zaczął się rozwijać w wielu kierunkach, między innymi dlatego, że Szósty Patriarcha nie przekazał już dalej szaty i misek Buddy, symbolizujących oficjalny patriarchat i przekaz Dharmy stał się bardziej demokratyczny. W wyniku tego powstało pięć szkół chan środkowego okresu jego rozwoju, zwanych także pięcioma domami chan. Doprowadziła do tego działalność dwóch uczniów Huinenga; byli nimi Qingyuan Xingsi (zm. 740) i Shitou Xiqian (700-790). Nauczanie pierwszego pozwoliło na powstanie szkół caodong, fayan i yunmen, a drugiego: guiyang i linji. W około 150 lat później w ramach domu linji powstały jeszcze dwie szkoły: yangqi i huanglong.

[edytuj] Wybitni mistrzowie chan

Mazu Daoyi (707-788)

Dzięki niemu rozwinęły się techniki nauczania tak charakterystyczne dla późniejszej szkoły linji – spadkobierczyni tradycji hongzhou.

Był pierwszym mistrzem, który wprowadził pewne sposoby, bezpośrednio prowadzące uczniów do stanu wunian (bez myślenia). Był eksperymentatorem i pionierem licznych metod, które zostały doprowadzone do doskonałości przez jego następców. Jako pierwszy zadał uczniowi pytanie, na które nie było odpowiedzi, aby w chwili, gdy uczeń borykał się nad odpowiedzią, krzyknąć mu do ucha he!. Spodziewał się, że ów wstrząs wprowadzi ucznia w niedualny stan umysłu. Za oświecenie uważał Mazu wgląd we własną naturę (chin. jianxing), rozumiany jako intuicyjne zrozumienie kim i czym jestem. Ustanowił on właściwie pedagogiczne podstawy nowego chanu. Nie trzeba było już poszukiwać jakiejś szczególnej zdolności umysłu do oświecenia, gdyż każde zachowanie jest umysłem czy ujawnieniem natury Buddy. Pstryknięcie palcami, zmarszczenie brwi, kaszlnięcie, uśmiech, złość, smutek czy pragnienie są działaniem umysłu Buddy, są Dao, są Drogą. Nie ma potrzeby jakiś szczególnych działań – bycie naturalnym jest drogą. Chodzenie naturalnie, siedzenie naturalnie, spanie naturalnie, życie naturalnie – jest Drogą. Pozwolenie umysłowi być swobodnym: nie zakładanie robienia dobra, nie zakładanie robienia zła – jest Drogą. Nie ma Prawa aby go przestrzegać, ani stanu Buddy, aby go osiągać. Drogą jest utrzymywanie wolnego umysłu i nie odstępowanie od pustki. Jeśli nie zakładam robienia dobra i nie zakładam robienia zła, to wtedy mogę żyć właściwie.

Baizhang Huaihai (720-814)

Był on kolejną wielką postacią tego okresu. Jego działalność to kolejny punkt zwrotny w historii chanu. Baizhang założył na górze Daxiong (zw. też Baizhang) pierwszy klasztor chan z dokładnymi i całkowicie odrębnymi od innych reguł przepisami utworzonymi w Chinach i dla Chińczyków. Mistrz kładł także wielki nacisk na pracę fizyczną mnichów chan, co wyraził słynnymi słowami Bez pracy, bez jedzenia. Jego księga klasztornych reguł Baizhang ging gui została zagubiona, ale dalsze życie wspólnot mnisich było prowadzone zgodnie z jej treścią. Baizhang jest dziś jednym z najbardziej szanowanych nauczycieli chan, zwłaszcza ze względu na ostateczne wyodrębnienie chanu i stworzenie reguł mnisiego życia. To właśnie jego działalność spowodowała, że od tej pory pojawiło się w Chinach pojęcie szkoły chan.

[edytuj] Rozwój myśli

Chan nie rozwijał się w próżni. Gdy studiuje się podstawowe nauki rozwijane zwłaszcza w kręgu dwu głównych szkół chan, a więc caodong i linji, można zauważyć, że oparte one były na metafizycznych spekulacjach wielkich buddyjskich umysłów Fazanga (643-720) i Chengguana (738-839), którzy rozwijali filozofię szkoły huayan. Dlatego nauka wuweipianzhen (pięć relacji pomiędzy szczególnym a powszechnym) stworzona przez założyciela szkoły caodong, którym był wybitny mistrz Dongshan Liangjie i siliao-jian (cztery procesy wyzwolenia z subiektywności i obiektywności) stworzone przez założyciela szkoły linji Linji Yixuana są ściśle związane z doktrynami o tożsamości tego, co rzeczywiste, prawdziwe z postrzeganym Fazanga oraz czworakiego dharmadhātu Chengguanga.

Trzeba tu jednak zaznaczyć podstawową różnicę w podejściu do tych zagadnień przez szkoły huayan i chan. Ta pierwsza była przede wszystkim szkołą teoretyczną, a druga – szkołą przede wszystkim praktyczną. Dla chan była to więc głównie próba usystematyzowania praktyki i ujęcia jej w jakieś ramy, a nie temat do filozofowania.

[edytuj] Szkoła caodong

Podstawą praktyki było tylko siedzenie (ch. zhiguan dazuo). Praktykujący dążył do obserwacji własnego umysłu w spokoju. Nazywano to spokojną refleksją, odzwierciedlaniem (ch. mozhao-chan) lub spokojem bez myślenia (ch. an-wunian). Po rewolucji dokonanej przez Huinenga, szkoła caodong pozostała wierna bardziej tradycyjnej linii, zachowując jeszcze elementy, które przetrwały z buddyzmu indyjskiego. Dialektyka Dongshana wyrażona przez niego w systemie wuwei uważana jest za jedno z ostatnich wielkich wyrażeń metafizycznej myśli chińskiej. Był to, ogólnie mówiąc, pewien rodzaj kosmologicznej dialektyki, którą często dla ułatwienia wykładu przedstawiano przy pomocy zestawu pięciu kół lub przez relację Gość-Gospodarz czy też Książę-Wasal.

Szkoła caodong stosunkowo najdłużej utrzymała swoje wpływy i niezależność, ale i ona uległa rosnącej w siłę szkole linji.

[edytuj] Szkoła linji

Założył ją Linji Yixuan, uważany za najpotężniejszego mistrza chan w całej jego historii. Rozwinął on idee wypracowane przez wybitnych jego poprzedników ze szkoły hongzhou. Przede wszystkim, o ile nawet nie stworzył, to rozwinął to, co nazywamy dialektyką irracjonalności. W jego szkole nie uprawiało się cichego i pogodnego siedzenia. Dharma Linji, to uwalnianie uczniów od przywiązań do podmiotów i przedmiotów. Służyło temu wiele metod, które mistrz rozwinął albo też stworzył. Aby doprowadzić uczniów do przebudzenia używano okrzyków, uderzeń, specyficznych dialogów między nauczycielem a uczniem (ch. wen-da) oraz niezliczonej w końcu ilości metod indywidualnych, zależnych od wytworzonej między mistrzem a uczniem sytuacji (wskazanie czegoś, wykręcenie nosa, wprowadzenie w błąd itd.). Najważniejszą praktyką, zwłaszcza w późniejszym okresie, była praca z gonganem, czyli szczególnym pytaniem (na które nie ma odpowiedzi) lub szczególną odpowiedzią, np. absurdalną, zaprzeczającą ogólnie znanej prawdzie, szokującą itd. Linji stworzył także czterostopniowy system relacji podmiotu i przedmiotu (ch.si-liao-jian) i sibinzhu – system czterech relacji pomiędzy gościem a gospodarzem. Były one wynikiem krytyki przez Linji teorii przebudzenia umysłu, która rozwinęła się w szkole caodong.

Szkoła linji stosowała typ pratyki, który można określić jako nagłe przebudzenie-nagła praktyka (w tej kolejności!). To właśnie ten typ praktyki stał się ortodoksją szkoły chan, po tym jak tradycja linji odniosła oszałamiający sukces i po ostatecznym wchłonięciu przez nią wszystkich innych szkół chan. Mistrzowie chan tej szkoły uważali więc, że ponieważ natura umysłu jest już w pełni wyposażona we wszystkie chwalebne jakości, to zostaje ona objawiona w pełni przez całkowite, doskonałe oświecenie i wobec tego nic już nie pozostaje do uprawiania, ponieważ wszystkie jakości tej natury objawiły się równocześnie. Dlatego nagłe przebudzenie ku naturze umysłu przynosi natychmiastową doskonałość wszystkich chwalebnych jakości, czyli nagłą praktykę.

• Polemika obu szkół

Według szkoły caodong termin zheng zhong lai określa to, że znaczenie słowa istnieje bez słów. Oznaczało to, że przebudzony umysł wyłania się z nicości. Ponieważ niedziałanie jest tym samym, co nicość, z niedziałania wynika działanie. Stąd wzięła się spokojna medytacja tylko siedzenie.

Szkoła linji przeciwstawiała się takiej zwykłej medytacji forsując metodę gonganową huatou.

[edytuj] Szkoła guiyang

Tradycja ta została założona przez mistrza chan Guishana Lingyu (771-853) i jego ucznia nazwiskiem Yangshan Huiji (814-890). Dla tej szkoły ważne było codzienne życie i dlatego przeciwstawiała się ona idei wycofania ze świata. Uważano, że cielesne, fizyczne życie samo w sobie mogło się stać całkowicie oświecone i przekształcone. Praktyka nastawiona była więc na urzeczywistnienie swojej zasadniczej natury (mistrzowie używali tu terminu pierwotna twarz), a szczególnie dużą wagę przykładano do samego powrotu z zasadniczej natury do funkcjonalnych działań pomagających światu. Był to chan spokojny, bardzo rozważny, prosty, o mocnych związkach nauczyciela z uczniami. Oświeceniem był tu brak więzów rzeczywistości i pozorów, a więc osiągnięcie źródła wszystkiego, miejsca pobytu wiecznej podstawowej natury i jej formalnego wyrażenia, miejsca, gdzie aktywność i zasada nie są dualistyczne, i gdzie znajduje się prawdziwa takość Buddy.

Yangshan stworzył również bardzo ważne dla późniejszego chanu rozróżnienie pomiędzy chanem Tathagaty a chanem Patriarchów. Chan Tathagaty przedstawiał wysoki poziom duchowego życia, lecz wciąż należący do etapu wiary, medytacji, ascetyzmu i zawartego w pismach. Chan Patriarchów był spontanicznym wyrażeniem bezpośrednich intuicji pochodzących z prawdziwego ja. Yangshan nazwał go etapem osobowości, przeciwstawiając etapowi wiary.

[edytuj] Szkoła yunmen

Tę bardzo wpływową szkołę założył wybitny mistrz chan Yunmen Wenyan (862-949).

Yunmen uważał, że wszelkie nauki są bezużyteczne, a wyjaśnienia robią więcej szkody niż pożytku i coś naprawdę wartościowego nie może być nauczone. Dla niego ważne było przede wszystkim doświadczenie. To jego podejście spowodowało, że był jednym z najbardziej dynamicznych mistrzów chan, który wiele zdziałał w dziedzinie bezjęzykowego przekazu. Używał jednak także mocnych słów i gwałtownych metod, aby przez wstrząs doprowadzić ucznia do oświecenia. Pragnął aby działania jego uczniów były jasne i czyste. Mówił więc Gdy siedzisz, siedź; gdy idziesz, idź; a przede wszystkim się nie wahaj.

Słynne były jego krótkie, najczęściej jednowyrazowe, odpowiedzi na wyszukane nieraz pytania. Nazywano je jednowyrazowymi barierami

Nauczanie był bardzo dokładne i wymagało już rozwiniętej duchowości, dlatego było za trudne dla rozpoczynających naukę. To, że Yunmen tak gwałtownie atakował słowami swoich uczniów miało na celu zniszczenie wszelkich oczekiwań i uprzedzeń uczniów różnicujących pomiędzy stałym Ja a zmiennymi złudzeniami, aby mogli urzeczywistnić dharmakāyę.

[edytuj] Szkoła fayan

Została założona przez mistrza chan Fayana Wenyi (885-958).

Na jego nauczanie wielki wpływ miała Huayan-jing (Avatamsaka sūtra) i nauki szkoły huayan jak również i tradycja Vijñāptimatraty. Nauczanie w tej szkole było bardzo łagodne, bez kijów, uderzeń i okrzyków. Fayan był zdecydowanym realistą i mistykiem metakosmosu. Ostateczna rzeczywistość istnienia była dla niego całkowicie pozbawiona wszelkich przymiotów; była bezforemną pustką. Wszystkie rzeczy były xin, czyli umysłem (jednak w j. chińskim nie ma rozróżnienia na serce i umysł – xin oznacza serce-umysł). Znaczyło to, że każda forma w świecie jest wytworem umysłu i dlatego nie tylko opisywała go ale i przedstawiała. Urzeczywistniając poziom absolutny, pozostawało się stałym pośród zmiennych zjawisk. Szkoła ta dochodziła więc do tego samego celu, co i inne szkoły, ale jej drogą było otwieranie uczniów na bezgraniczne horyzonty kosmosu. Wszystkie rzeczy we wszechświecie świadczą o Absolucie i prowadzą do niego.

Oświeceniem było doświadczenie Jednego Umysłu. Nauczanie było dość powolne, gdyż przykładano wielkie znaczenie do słów – musiały one ściśle wyrażać doświadczenie ucznia.

• Szkoła guiyang przetrwała przez około pięć pokoleń nauczycieli, szkoła yunmen – przez około 200 lat, szkoła fayan przez kilka pokoleń, wielka i wływowa szkoła caodong zaczęła upadać po ok. 600 latach istnienia. Wszystkie zostały zdominowane przez szkołę linji, najbardziej dynamicznę i ekspansywną. Duch wszystkich szkół przetrwał jednak do dziś i każdy bystrooki mistrz zen z pełną swobodą korzysta z nauk wszystkich tych tradycji i ich wybitnych nauczycieli.

[edytuj] Gongan

W trakcie rozwoju chan kształtowała się powoli nowa metoda nauczania. Było nią wykorzystanie anegdotek o mistrzach chan w podobnej do okrzyku i uderzenia roli – odcięcia myślenia czy też zatrzymania go.

Początki tej metody stworzył wybitny mistrz szkoły hongzhou Mazu Daoyi. Kolejni mistrzowie przejmowali ją i rozwijali; odbywało się to głównie w szkole hongzhou, a później w szkole linji. Przełom nastąpił, gdy mistrz chan Huanglong Huinan (1002-1069), założyciel szkoły-odłamu linji nazywanej huanglong, stworzył dla lepszego sprawdzania swoich uczniów test, zwany później trzema barierami Huanglonga. Wkrótce też zaczęły powstawać całe zbiory takich historyjek o mistrzach, ich wen-da, ich walkach Dharmy itd. Za pierwszy taki zbiór uważa się Biyan-lu (Księgę Błękitnej Skały), której autorem był mistrz szkoły yunmen Xuedou Chongxian (980-1052). Drugim zbiorem były Congrong lu (Zapiski Wielkiego Spokoju), który skompletował i skomentował mistrz chan Hongzhi Zhengjue (1091-1157) ze szkoły caodong. Trzecim zbiorem jest Wu-men-guan (Bezbramna Brama), stworzony przez mistrza chan Wumena Huaigaia (992-1049) z drugiego odgałęzienia szkoły linji – yangqi. Te trzy niewielkie książeczki odegrały w dalszej hitorii chanu olbrzymią rolę.

Stopniowo ukształtowało się pojęcie gonganu (pierwotnie słowo to znaczyło publiczny przypadek), który dzięki swojemu sformułowaniu, nierzadko paradoksalnemu, zmuszał ucznia do rozwiązywania go na innej, niż intelektualna, drodze. Użycie tych historyjek w roli gonganu zawdzięczamy mistrzowi chan z linii przekazu yangqi – Yuanwu Keqinowi (1063-1135).

Gongan, to szczególne ćwiczenie dla umysłu, poza myśleniem, zalecane przez mistrza chan i to w takiej postaci, że gwałci ono wszelkie logiczne założenia, a tym samym, przywiązania naszego umysłu. Gongan stawia ucznia przed bezdenną czeluścią lub nieprzebytym murem. Tu następuje odcięcie myślenia, intelektu rozróżniającego, który w takim wypadku zawsze ukazuje swoją bezradność. Inaczej mówiąc, poprzez gongan umysł jest całkowicie zbity z tropu. Dlatego też odpowiedź nie będąca wyrazem najgłębszej natury ucznia, nie jest przyjmowana przez nauczyciela. Gongan jest więc testem informującym o głębi zrozumienia ucznia, gdyż natychmiast ukazuje stany jego umysłu, jego podświadomość.

Obok mozhao-chan – spokojnego siedzenia uprawianego w szkole caodong, chan introspekcji gonganu – kanhua-chan szkoły linji stał się drugim typem chanu tego okresu.

• Polemika

Między zwolennikami obu tych typów praktyki chan, czyli między przedstawicielami szkół caodong i linji doszło do kontrowersji na temat użycia gonganów. Przedstawicielem caodong był mistrz Hongzhi Zhengjue (1091-1157), a przedstawicielem linji był jego serdeczny przyjaciel Dahui Zonggao (1089-1163). Dahui utrzymywał, że introspekcja gonganu jest nadrzędną metodą dla osiągnięcia oświecenia, podczas gdy Hongzhi uważał, że oświecenie osiąga się dzięki spokojnemu siedzeniu i doprowadzeniu umysłu do całkowitego uspokojenia i pustki. W rzeczywistości jednak Dahui wcale nie występował przeciwko właściwej praktyce medytacji i faktycznie mocno ją faworyzował, jednak w siedzeniu chan (ch. zuochan) głównym zadaniem była introspekcja gonganu. Ze swej strony Hongzhi, aczkolwiek przyznawał zdecydowanie pierwszeństwo medytacji cichego oświecenia, nie czynił praktyki gonganowej zbędną. Echa tej dyskusji właściwie trwają do dnia dzisiejszego.

[edytuj] Dynastia Song (960-1297). Rozkwit i początek schyłku chan w Chinach

Za panowania tej dynastii Chiny przeżywały niezwykły rozkwit materialny, kulturalny i duchowy. Rozwijała się literatura, zakładano bibilioteki (Koreańczycy już wynaleźli druk). Państwo było skonsolidowane i posiadało skuteczny i wykształcony aparat administracyjny. Spisy ludności wykazywały, że 98% społeczeństwa było wyznawcami buddyzmu, a dwa pozostałe procenty stanowili uczeni konfucjańscy. Równocześnie jednak i w samym buddyzmie chińskim zachodziły zmiany; różne szkoły buddyjskie powoli zamierały, a chan i szkoły amidyczne coraz bardziej się rozwijały.

[edytuj] Chan a jingtu

Ostatecznie wiodącą rolę zaczęły pełnić tylko dwie tradycje: chan i jingtu (szkoła Czystej Krainy). Gdy zaczęły dominować w życiu religinym Chińczyków, rozpoczął się kolejny, dość dziwny na pierwszy rzut oka, proces – obie szkoły zaczęły się łączyć. Proces ten był dziwny dlatego, iż doktryna chan podkreślała, że człowiek zbawia się sam, dzięki własnemu wysiłkowi i własnej sile, pozostając niezależnym od różnych bogów i ich łaski. Jingtu natomiast propagowała ideę zbawienia dzięki sile zewnętrznej, a mianowicie dzięki łasce buddy Amitābhy (chiń. Emituofo). Jeśli jednak spojrzymy na historię chanu zobaczymy, że już Czwarty Patriarcha włączał do praktyki chan praktykę nianfo (recytowania imienia Buddy), chociaż jej celem był jedynie skoncentrowanie umysłu, a nie poddanie się zewnętrznej sile i liczenie na cudzą pomoc. Ale właściwy proces łączenia obu tradycji rozpoczął się ok. X wieku. Mistrz chan ze szkoły fayan Yongming Yanshou (904-975) był już jednocześnie patriarchą szkoły Czystej Krainy. Podobnie trzej następni patriarchowie tej szkoły byli mistrzami chan.

W 16 wieku mistrz Zhunhong Lianji (Yunxi) (1535-1615) podjął próbę rewitalizacji chanu poprzez syntezy jego nauk z doktryną jingtu zong, jednak w perspektywie nie dało to spodziewanych efektów.

[edytuj] Schyłek chan

Od końca XIII wieku rozpoczyna się powolny schyłek chan, tak powolny, że mimo utraty wielu linii przekazów i wielu tradycji, przetrwał on w Chiach do dziś, mimo wymordowania wielu mistrzów chan po II wojnie światowej (pod zarzutem, że są właścicielami ziemskimi). Chan wchłonął ostatecznie szkołę czystej Krainy i zapewne była to jedna z przyczyn schyłku. Jingtu, ze swoja wiarą w łaskę z zewnętrz, dobrowadziła do obniżenia wartości praktyki chan, zwłaszcz poprzez zniszczenie jej podstaw moralnych i specyficznego wysiłku chanistycznego. Wyznawca chan musiał w swoim życiu zdecydowanie utrzymywać najwyższe wartości moralne, gdyż folgowanie swoim pragnieniom i pożądaniom całkowicie niszczyło praktykę medytacyjną. Wyznawca jingtu liczył na łaskę z zewnątrz i wierzył w bezgraniczną dobroć buddy Amitābhy, dlatego nie troszczył się zbytnio o swoją moralność, zabijał nawet zwierzęta itd. Kolejną przyczyną zmierzchu chanu była jego olbrzymia popularność, która automatycznie obniżała poziom praktyki, gdyż motywacje uczniów nie były czyste; w większości wypadków nie chodziło już o praktykowanie Drogi, lecz o modę, ucieczkę od świata, zdrowie itd. Chan zresztą tak przeniknął umysły ludzi wschodu, że stracili oni tak ważny dla prawidłowej praktyki umysł początkującego. Wiedzieli tak dużo, że trudno było doprowadzić ich do urzeczywistnienia, gdyż praktyka zaczęła się formalizować (nastąpiło przywiązanie do formy praktyki) oraz intelektualizować, zwłaszcza w praktyce gonganowej.

Buddyzm chan przetrwał w Chinach do dnia dzisiejszego; prawie wszystkie klasztory buddyjskie określają się jako klasztory chan.

[edytuj] Rozprzestrzenianie się chanu

W okresie swojego największego rozwoju, chan szybko rozprzestrzenił się na sąsiadujące kraje: Koreę, Wietnam i Japonię.

Korea – sǒn

Koreańczycy niezwykle wcześnie zetknęli się z buddyzmem chan. Już w 7 wieku uczniem Czwartego Patriarchy Dayi Daoxina został koreański mnich Pǒmnang. Założył najstarszą linię przekazu Dharmy, która kontynuowana była przez szkołę sǒn (ch. chan) hŭiyang. Nieco później praktykował nauki północnej szkoły chan mistrza Shenxiu Taejo Chigong (703-779). Uczniami Mazu Daoyi byli: Hyeso (773-850); Pǒmil (810-889), założyciel szkoły sǒn sagul; Hyǒnuk (787-869), założyciel szkoły sǒn pongni; uczniami Xitanga Zhicanga byli: Hongch'ǒk (9 wiek), założyciel szkoły sǒn silsang; Hyech'ol (785-861), założyciel szkoły sǒn tongni; Toŭi (zm. 825), założyciel szkoły sǒn kaji. Uczniem Magu Baozhe był Muyǒm (799-888), założyciel szkoły sǒn sǒngju; uczniem Nanquana Puyuana był Toyun (797-868), założyciel szkoły sǒn saja; uczniem Yunju Daoyinga był Iǒm (869-936), założyciel szkoły sǒn sumi. Tych dziewięć szkół sǒn jest znanych jako Dziewięć górskich szkół sǒn.

Wietnam – thiên.

Niektórzy uważają, że tradycja dhyāny trafiła do Wietnamu dzięki nauczycielowi medytacji i tłumaczowi nazwiskiem Tang Hoi w 3 wieku. W 5 wieku dociera do Wietnamu indyjski nauczyciel medytacji Dharmadeva, który przekazuje Dharmę uczniowi nazwiskiem Thich Hue Thang. Ok. 580 r. przybywa z Chin Vinitaruci (zm. 594) (wiet. Ty Ni Da Lu Chi), niewątpliwie towarzysz podróży Bodhidharmy, i zakłada szkołę thiên (chin. chan). Phap Hien dziedziczy po nim Dharmę. Szkoła ta przetrwała od przez 19 pokoleń mistrzów (ok. 650 lat). Ok. 820 r. wraca do Wietnamu z Chin uczeń Baizhanga (720-814) (i jednego z jego uczniów) Vô Ngôn Thông. Spadkobiercą Dharmy zostaje Cam Thanh. Szkoła przetrwała ponad 17 pokoleń. W 11 wieku powraca z Chin Thao Dong, uczeń Xuedou Chongxiana (980-1059) obdarzony tytułem Quo'c Su (chin. Guoshi – Narodowy Nauczyciel)

Japonia – zen.

Chan przeniósł do Japonii mnich Dōshō (628-670); praktykował u Huiana, ucznia Drugiego Patriarchy chan Huike. Założył pierwsze miejsce praktyki zen w Japonii w Narze, ale nie pozostawił linii przekazu Dharmy. W 8 wieku do Japonii przybył chiński mistrz chan Daoxuan (702-748), uczeń mistrza szkoły północnej Puji (651-739). Nieco później przybył z Chin uczeń mistrza Yanguana Qiana (752-842) Yigong (?). Jednak Japonia nie była jeszcze gotowa do przyjęcia chanu i o tych prekursorach wkrótce zapomniano. Musiały jeszcze upłynąć trzy wieki zanim mnich Kakua (ur. 1142) udał się do Chin, praktykował u Fohaia Chanshi (Huiyuan) z linii yangqi (1103-1176), powrócił do kraju, bez sukcesu propagował chan i w końcu udał się w góry aby praktykować go samotnie. Punktem zwrotnym był dwukrotny pobyt w Chinach Myōana Eisaia (1141-1215). W jego ślady poszli: Eisai Dōgen Kigen (1200-1253) jeden z najwybitniejszych mistrzów zen i jeden z najgłębszych myślicieli Japonii, oraz Enni Ben'en (1202-1280).

[edytuj] Bibliografia

[edytuj] Dzieła ogólne

• Robert E. Buswell, Jr. The Korean Approach to Zen: the Collected Works of Chinul. 1983

• Heinrich Dumoulin. Zen Buddhism: a History. Tom 1: India and China. 1988

• Andy Ferguson. Zen's Chinese Heritage. The Masters and Their Teachings. 2000

• Traditions of Meditation in Chinese Buddhism. Red. Peter N. Gregory. 1996

• Sung Bae Park. Buddhist Faith and Sudden Enlightment. 1983

• John C.H. Wu. The Golden Age of Zen. 1996

• R. H. Blyth. Zen and Zen Classics. Tomy 1-5. 1974

• Lu K'uan Yü (Charles Luk). Ch'an and Zen Teachings. Tomy 1-3. 1993

• Daisetz Teitaro Suzuki. The Training of the Zen Buddhist Monk. 1994

• Zen Dawn. Early Zen Texts from Tun Huang. Tł. J.C. Cleary. 1986

• Zen. Tradition & Transition. Red. Kenneth Kraft. 1989

• Thomas Cleary. The Five Houses of Zen. 1997

[edytuj] Mistrzowie

• Transmission of Light. Zen in the Art of Enlightenment. Mistrz zen Keizan. Tł. Thomas Cleary.1992

• The Zen Teachings of Master Lin-chi. Tł. Burton Watson. 1993

• Zen Letters. Teachings of Yuanwu. Tł. J.C. Cleary i Thomas Cleary. 1994

• Crazy Clouds. Zen Radicals, Rebels & Reformers. Perle Besserman i Manfred Steger. 1991

• Master Yunmen. Tł. Urs App. 1994

• The Zen Teachings of Huang Po. Tł. John Blofeld. 1994

• The Recorded Sayings of Zen Master Joshu. Tł. James Green (chodzi o Zhaozhou).

• Sun Face Buddha. The Teachings of Ma-tsu and the Hung-chou School of Ch'an. Cheng Chien Bhikshu. 1993

• Instant Zen. Waking Up in the Present. Tł. Thomas Cleary. 1994

• The Roaring Stream. A New Zen Reader. Wyd. Nelson Foster i Jack Shoemaker. 1996

[edytuj] Zbiory gonganów, kōanów

Tradycyjne

• The Blue Cliff Record. Tł. Thomas Cleary i J.C. Cleary. 1992

• Book of Serenity. One Hundred Zen Dialogues. Tł. Thomas Cleary. 1990

• Gateless Gate. Kōun Yamada. 1979

Współczesne

• 365 Zen: Daily Readings. Wyd. Jean Smith. 1999

• Zen. The Perfect Companion. Zen Master Seung Sahn. 2003