Dzięgiel litwor

Z Wikipedii

Arcydzięgiel litwor
Systematyka wg Reveala
Domena	jądrowce
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	naczyniowe
Nadgromada	nasienne
Gromada	okrytonasienne
Klasa	Rosopsida
Rząd	araliowce
Rodzina	selerowate
Rodzaj	dzięgiel
Gatunek	arcydzięgiel litwor
Nazwa systematyczna
Angelica archangelica L.
Synonimy
Archangelica officinalis Hoff. 1814
Galeria zdjęć i grafik

Dzięgiel litwor (arcydzięgiel litwor) Angelica archangelica L. - gatunek rośliny dwuletniej z rodziny selerowatych (Apiaceae Juss.). Ma wiele nazw zwyczajowych i ludowych: angelika, dzięgiel wielki, anielskie ziele, archangielski korzeń, anielski korzeń. Występuje w stanie dzikim w górzystych i wilgotnych terenach Europy i Azji. W Polsce podgatunek typowy rośnie w Sudetach i Karpatach, podgatunek nadbrzeżny występuje w pasie wybrzeża i dolinach rzek. Gatunek rodzimy.

Spis treści 1 Charakterystyka 2 Zmienność 3 Ochrona 4 Zastosowanie 5 Ciekawostki 6 Przypisy 6.1 Bibliografia

[edytuj] Charakterystyka

Pokrój

Okazała roślina do 2 m wysokości (podgatunek nadbrzeżny osiąga 3 m), o silnym zapachu.

Łodyga

Gruba, naga, bruzdowana, nieowłosiona, rozgałęziona, pusta w środku w międzwęźlach.

Liście

Zebrane w rozetę dużych 3-4-krotnie pierzastych liści osadzonych na długich ogonkach. Liście mają rozdęte pochwy liściowe. Poszczególne listki są jajowate, na brzegu nierówno wcinane, ciemnozielone, od spodu sinozielone.

Kwiaty

Drobne, zebrane w duże, kuliste baldachy złożone, zielonkawo-żółte (u podgatunku typowego) i zielonkawo-białe (u podgatunku nadbrzeżnego). Kielich o pięciu niewyraźnych ząbkach. Płatków korony pięć, o długości ok. 1,5 mm. Pręcików pięć. Słupek dolny, z dwiema szyjkami. Kwitnie od końca maja do lipca. Pokryw brak, pokrywki płaskie i równowąskie, o długości mniej więcej takiej, jak baldaszki (u podgatunku nadbrzeżnego szczeciniaste i krótsze).

Owoce

Duże rozłupki, składające się z 2 płaskich, jasnobrązowych niełupek.

Korzeń

Mają krótkie, grube, pofałdowane, brunatne kłącze, z którego wyrastają korzenie boczne. Wewnątrz kłącze i korzenie są białe, gąbczaste.

Biotop, wymagania

Miejsca wilgotne. Gleby żyzne, głębokie próchniczne, przepuszczalne - czarnoziemy, lessy, mady. Preferuje stanowiska słoneczne i półcienie.Podgatunek typowy rośnie na wilgotnych łąkach na terenach górzystych, także w zaroślach, nad brzegami potoków, jest składnikiem ziołorośli wysokogórskich. Podgatunek nadbrzeżny rośnie w zbiorowiskach ziołorośli nadrzecznych nad wodami, im bliżej morza tym jest liczniejszy.

[edytuj] Zmienność

W Polsce występują dwa podgatunki:

• Dzięgiel litwor typowy (arcydzięgiel litwor, arcydzięgiel lekarski, anżelika) A. archangelica subsp. archangelica (syn. Archangelica officinalis Hoffm.). Występuje w górach, poza nimi uprawiany i dziczejący. Ma równowąskie pokrywki długości baldaszków. Kwiaty zielonkawożółte. Owoc długości 6,5 - 8 mm. Osiąga 2,5 m wysokości. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla Ass. Aconitetum firmi ^[1]
• Dzięgiel litwor nadbrzeżny A. archangelica subsp. litoralis (Fr.) Thell. - (syn. Archangelica litoralis Fries. Występuje w pasie nadmorskim i wzdłuż brzegów rzek. Ma szczeciniaste pokrywki, ok. 2x krótsze od baldaszków. Kwiaty zielonkawobiałe. Owoc 5-6 mm długości. Osiąga 3 m wysokości. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla Ass. Calystegio-Angelicetum archangelicae litoralis ^[1].

[edytuj] Ochrona

Roślina objęta ścisłą ochroną gatunkową od 1983, z powodu wykopywania roślin dla pozyskania surowca zielarskiego. Rozpowszechnienie jego uprawy w ogródkach zapobiegłoby niszczeniu stanowisk naturalnych.

[edytuj] Zastosowanie

• Roślina uprawna
  • Sposób uprawy: rozmnaża się z nasion wysiewanych na rozsadniku lub wprost do gruntu. Na rozsadnik wysiewa się nasiona pod koniec lipca lub na początku sierpnia. Wprost do gruntu nasiona wysiewa się w sierpniu. Roślinę uprawia się na glebie średnio żyznej, przepuszczalnej.
• Roślina lecznicza
  • Surowiec zielarski: korzeń arcydzięgla - Radix Archangelicae, barwy czerwono-brunatnej, silnym zapachu. Przetwór: olejek arcydzięglowy - Oleum Archangelicae.
  • Skład chemiczny: olejek eteryczny do 1,5% (felandren, terpeny, pinen), kwas walerianowy, kwas angelikowy, kwas metyloetylooctowy i kwas oksypentadecylowy, seskwiterpeny, kumaryny, flawonoidy, garbniki.
  • Działanie: pobudza czynności wydzielnicze, działa rozkurczowo, wiatropędnie, antyseptycznie, uspokajająco.Delikatny środek napotny i wykrztuśny. Olejek stosuje się do nacieranie przy nerwobólach i bólach reumatycznych.
  • Zbiór i suszenie: zbiór korzeni prowadzi się w październiku następnego roku po wysiewie. Ścina się najpierw nadziemną część rośliny, korzenie wykopuje ostrożnie, by ich nie okaleczyć. Korzeń oczyszcza się z ziemi, odcina wszelkie części zielone i starannie myje. Po osuszeniu przecina się je wzdłuż. Suszyć w suszarni w temperaturze 35-40 stopni.
• Sztuka kulinarna: wykorzystywany w cukiernictwie do ozdabiania ciast i tortów (skośnie pocięte fragmenty łodygi zebrane w maju smażone są w cukrze). Z młodych łodyg i grubszych ogonków liściowych można sporządzać konfiturę. Także przy produkcji likierów.

[edytuj] Ciekawostki

• Nazwa łacińska pochodzi od słowa archangelos, które oznacza archanioł i nawiązuje do niezwykłych właściwości leczniczych tej rośliny, które miał objawić archanioł Rafael.
• Od nazwy tej rośliny pochodzi wiele geograficznych nazw w Tatrach, np. Dolina Litworowa, Litworowa Przełęcz, Litworowy Staw Gąsienicowy.
• Korzeń arcydzięgla litworu jak również kandyzowane łodygi i ogonki liściowe noszą nazwę anżelika^[2].

Zobacz też

Rośliny tatrzańskie.

Przypisy

[edytuj] Bibliografia