Dziady (dramat)
Z Wikipedii
 |
Treść tego hasła może nie być zgodna z zasadami neutralnego punktu widzenia. Zajrzyj na stronę dyskusji i pomóż go poprawić. |
Dziady - dramat romantyczny polskiego wieszcza narodowego Adama Mickiewicza. Stanowią summę poetycką i myślową twórczości Mickiewicza. Łącząc dwa jej okresy, prezentują syntezę światopoglądową twórcy, są przy tym znakomitą realizacją poetyki dramatu romantycznego.
Dramat składa się z trzech luźno powiązanych części, kolejno II, IV i III. Elementem spajającym poszczególne części jest obrzęd dziadów - dokładnie przedstawiony w części II, wspominany przez Gustawa w cz. IV i odbywający się w scenie IX cz. III. W utworze znajdują się liczne wątki autobiograficzne, zawarte są w nim idee romantyzmu, także polskiego, związanego z walką narodowowyzwoleńczą z rosyjskim zaborcą.
Dziady nie są szerzej znane poza granicami Polski ze względu na hermetyczność utworu.
W 1968 roku zdjęcie z afisza inscenizacji Dziadów w Teatrze Narodowym w Warszawie stało się powodem wystąpień studenckich określanych jako "Marzec 1968".
Spis treści |
[edytuj] Treść
[edytuj] Opis utworów
[edytuj] "Dziady" część II
II część "Dziadów", chronologicznie pierwsza, powstawała - podobnie jak część IV - w latach 1820 - 1823 w okresie wileńsko-kowieńskim życia Adama Mickiewicza (stąd określenie Dziady Wileńsko-Kowieńskie). Skupia się wokół problematyki związanej z ludowością oraz z wczesnoromantyczną filozofią egzystencji, zawiera romantyczną koncepcję kosmosu i człowieka. Folklor w II części - zgodnie z deklaracją poety zawartą w przedmowie dzieła - stanowi źródło wyobraźni twórczej, jest również związany z określonym światopoglądem i koncepcją etyki. Wszechświat postrzegany jako tajemnicza rzeczywistość duchowa, a ludowość jest znakiem tego światopoglądu. Mickiewicz nawiązując do ludowego obrzędu Dziadów (pogańskiego, ale poddanego w utworze "chrystianizacji"), będącego ramką konstrukcyjną utworu, pragnie na wzór tragedii greckiej wykreować dramat zakorzeniony w obrzędowości.
II część dramatu ukazuje ów obrzęd rozgrywający się w Dzień Zaduszny (w nocy) w kaplicy (sakralna czasoprzestrzeń, w której żywi mogą kontaktować się z umarłymi). Bohaterem utworu jest wspólnota, obejmująca również przeszłe pokolenia, spośród której zostaje wyodrębnionych kilka postaci.
Najważniejszą z nich jest Guślarz (funkcja wymyślona przez poetę) - kapłan sprawujący obrzęd za pomocą nakazów, rytualnych gestów i zaklęć, któremu towarzyszy chór wieśniaków wypowiadający zaklęcia i komentarze do prawd moralnych. Na Dziady przybywają trzy rodzaje duchów: lekkie - Józia i Rózia (są to dzieci, które nie doświadczyły cierpienia i dlatego nie mogą dostać się do nieba), ciężkie - widmo złego pana (upiora skazanego na wieczna mękę za zło wyrządzone poddanym, którzy pod postacią "żarłocznego ptactwa" towarzyszą mu po śmierci) i pośrednie - duch pasterki Zosi (jej wina polega na tym, że mimo zaawansowanego jak na owe czasy wieku nie wyszła za mąż i tym samym nie wydała potomstwa).
Obrzęd ma zakończyć opowiadanie "ojców dziejów". Zjawia się jednak kolejny duch, który nie reaguje na wezwania i przekleństwa Guślarza i Chóru. Duch ten zmierza w stronę jednej z wieśniaczek i wskazuje na swoje zranione serce.
W tym momencie kończy się misterium i zaczyna dramat. Dzieją się rzeczy, jak mówi Guślarz, niepojęte dla zebranych. Zjawienie się Upiora rozbija strukturę obrzędu Dziadów.
Zjawienie się tajemniczego ducha w pewien sposób tłumaczy wiersz "Upiór" dołączony do Dziadów przez Mickiewicza. Tytułowy bohater tego utworu - postać o nieokreślonym statusie egzystencjalnym - nie żyje, ale i nie umarł ostatecznie, jest duchem powrotnikiem skazanym za grzech (samobójstwo) na karę corocznego powtarzania swego cierpienia na świecie. Cierpienie to jest związane z nieszczęśliwą miłością i życiem wśród ludzi, którzy go nie rozumieją. Bohater Upiora nie jest jednak tożsamy z nieznaną zjawą z II części Dziadów, aczkolwiek posiada podobne cechy.
[edytuj] "Dziady" część IV
Ta część "Dziadów", chronologicznie część druga, powstała w latach 1821 - 1822 i razem z częścią II jest nazywana Dziadami Wileńsko-Kowieńskimi. Jest to dramat o tematyce miłosnej, w którym głównym bohaterem jest nieszczęśliwy kochanek - Gustaw. Akcja dramatu toczy się w dzień zaduszny między dziewiątą wieczorem a północą, miejscem akcji jest dom prawosławnego księdza, który był nauczycielem głównego bohatera. Mickiewicz pisząc tę część "Dziadów" przy kreowaniu głównego bohatera oparł się na modelu kochanka romantycznego.
[edytuj] "Dziady" część III
Trzecia, ostatnia ukończona część dramatu, została napisana w 1832 roku i nazywana jest "Dziadami Drezdeńskimi" (wiąże się to z pobytem Mickiewicza w Dreźnie). Jest to dramat narodowo-rewolucyjny i ściśle związany jest z walką narodowo-wyzwoleńczą. W III części Dziadów znajduje się monolog Konrada zwany Wielką Improwizacją. Przez krytyków uznany został za owoc szczytowej formy Mickiewicza.
[edytuj] "Dziady" część I
Pierwsza część "Dziadów" jest częścią nieukończoną i nie została wydana za życia artysty. Po raz pierwszy do druku trafiła w wydanym w Paryżu w 1860 r. podsumowaniu ważniejszych dzieł Mickiewicza. Zawiera zbiór niepowiązanych ze sobą scen. Pierwsza część "Dziadów" może być traktowana jako początek lub zakończenie cyklu.
[edytuj] Ważniejsze inscenizacje "Dziadów"
[edytuj] W Polsce
- "Dziady" w reżyserii Stanisława Wyspiańskiego, wystawione po raz pierwszy w 1901 roku. Konrada zagrał tu Andrzej Mielewski. Tekst dramatu został skrócony o połowę i podzielony na siedem części.
- "Dziady" w reżyserii Leona Schillera w Teatrze Polskim w Warszawie (1934). Była to czołowa ikona teatru ogromnego, nad którego stylem Schiller przez długie lata pracował. W roli Gustawa-Konrada wystąpił Józef Węgrzyn. Scenografię zaprojektował Andrzej Pronaszko.
- "Dziady" w reżyserii Kazimierza Dejmka - Teatrze Narodowym. Dla władz komunistycznych pretekst do wydarzeń Marca 1968. W istocie było to piękne, wzruszające przedstawienie patriotyczne, pokazujące narodowy dramat jako misterium. Najsilniej dawała to do zrozumienia scenografia Andrzeja Stopki, ale także opracowana przez Stefana Sutkowskiego cerkiewna muzyka. Na scenie pojawił się cały ówczesny zespół Teatru Narodowego (warto tu wymienić chociaż kilka nazwisk z gwiazdorskiej trupy, jaką zgromadził Dejmek), a więc Gustaw Holoubek (Gustaw-Konrad), Józef Duriasz (Ksiądz Piotr), Zdzisław Mrożewski (Pan Senator), Kazimierz Opaliński (Guślarz), Barbara Rachwalska (Pani Rollison), Stanisław Zaczyk (Adolf), Ignacy Machowski (Doktor).
- "Dziady" w reżyserii Konrada Swinarskiego - Stary Teatr w Krakowie - 18 lutego 1973. W roli Konrada Jerzy Trela. Inscenizację zrealizowano w sposób ciekawy i nowatorski, łącząc scenę z widownią przez budowę specjalnego pomostu, tak aby publiczność stała się aktorem, który - tak jak pozostali - bierze udział w sztuce. Dziady Swinarskiego wystawiano 269 razy, do roku 1983.
Link zewnętrzny: Dziady w reżyserii Konrada Swinarskiego - www.teatry.art.pl - "Lawa. Opowieść o Dziadach Adama Mickiewicza" - scenariusz i reżyseria Tadeusza Konwickiego (film, 1989). Wystąpili: Gustaw Holoubek (Gustaw-Pustelnik), Artur Żmijewski (Gustaw-Konrad), Teresa Budzisz-Krzyżanowska, Maja Komorowska, Grażyna Szapołowska, Piotr Fronczewski, Jan Nowicki i in.
[edytuj] Za granicą
- "Dziady" w reżyserii Leona Schillera w Teatrze Narodowym w Sofii - 1937
- "Dziady" w reżyserii Jonasa Vaitkusa - Wileński Teatr Dramatyczny - 1990. W roli Konrada Valentinas Masalskis. Spektakl zawierał wszystkie części dramatu. Ta interpretacja "Dziadów" zdobyła uznanie krytyków. Zapis spektaklu wyemitowany został w "TVP Kultura" 22 listopada 2005 r.
[edytuj] Zobacz też
Teksty źródłowe w Wikiźródłach
Cytaty w Wikicytatach
