Kazimierz Dejmek

Z Wikipedii

Kazimierz Dejmek
Data i miejsce urodzenia	17 maja 1924 Kowel
Data i miejsce śmierci	31 grudnia 2002 Warszawa
Minister kultury i sztuki
Okres urzędowania	od 26 października 1993 do 26 stycznia 1996
Przynależność polityczna	Polskie Stronnictwo Ludowe
Poprzednik	Jerzy Góral
Następca	Zdzisław Podkański

Kazimierz Dejmek (ur. 17 maja 1924 w Kowlu, zm. 31 grudnia 2002 w Warszawie) – polski reżyser i aktor teatralny, minister kultury i sztuki, poseł na Sejm II kadencji. Uznawany za jednego z najwybitniejszych polskich twórców teatralnych.

[edytuj] Życiorys

W czasie II wojny światowej był partyzantem w oddziałach związanych z ruchem ludowym. W 1943 wstąpił do Armii Krajowej. W 1944 został zdemobilizowany. W tym samym roku w Teatrze Ziemi Rzeszowskiej zadebiutował jako aktor w roli Jaśka w Weselu Stanisława Wyspiańskiego. W latach 1945-1946 grał w Teatrze Dolnośląskim w Jeleniej Górze.

W 1946 zdał egzamin eksternistyczny aktorski. W tym samym roku trafił do Teatru Wojska Polskiego w Łodzi, w którym występował do 1949. Jednocześnie studiował jako wolny słuchacz w Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej w Łodzi. W 1949 wspólnie z Januszem Warmińskim i "Grupą Młodych Aktorów" zorganizował warsztaty teatralne, podczas których zrodziła się idea stworzenia nowoczesnego teatru politycznego, realizującego program realizmu socjalistycznego, działającego pod wspólnym kierownictwem reżyserów i aktorów. Idea ta została zrealizowana przez powołanie Teatru Nowego w Łodzi, którego działalność zainaugurowano wystawieniem 12 listopada 1949 socrealistycznej sztuki czechosłowackiej Brygada szlifierza Karhana Vaška Kani.

W 1950 został dyrektorem i kierownikiem artystycznym Teatru Nowego. 7 kwietnia 1951 zadebiutował jako samodzielny reżyser Poematem pedagogicznym Antona Makarenki. Wypełniający rygory realizmu socjalistycznego i wystawiający "zaangażowane" sztuki polityczne Teatr Nowy cieszył się zaufaniem i poparciem władz komunistycznych. Niezależnie od tego spektakle w reżyserii Kazimierza Dejmka chwalono za walory artystyczne i wysoki poziom sztuki aktorskiej opartej o metodę Stanisławskiego. Wraz z przemianami politycznymi w kraju repertuar Teatru Nowego zaczął tracić swój socrealistyczny charakter. Etap odchodzenia od socrealizmu rozpoczął się w 1954 wraz z wystawieniem Łaźni Włodzimierza Majakowskiego.

"Odwilż" w życiu politycznym i społecznym kraju przyjęta została w Teatrze Nowym wystawieniem 14 września 1956 wyreżyserowanej przez Kazimierza Dejmka w formie ironicznego komentarza do rzeczywistości sztuki Jerzego Andrzejewskiego i Jerzego ZagórskiegoŚwięto Winkelrida. Rozliczeniowy charakter miała również inscenizacja opowiadania Jerzego Andrzejewskiego Ciemności kryją ziemię z 1957.

Wystawiając w 1958 Żywot Józefa Mikołaja Reja, po raz pierwszy dał wyraz swojej fascynacji dramatem staropolskim, do którego wielokrotnie powracał w swojej twórczości reżyserskiej. Jednocześnie starał się unikać polskiego i zagranicznego dramatu współczesnego, od czego czynił rzadkie wyjątki (m.in. Wizyta starszej pani Friedricha Dürrenmatta z 1958). W jego działalności reżyserskiej istotne miejsce zajmowały natomiast najważniejsze dzieła klasyki polskiego dramatu, m.in. Noc listopadowa (1956 i 1960) i Akropolis (1959) Stanisława Wyspiańskiego oraz Barbara Radziwiłłówna Alojzego Felińskiego (1958) czy literatury antycznej jak Obrona Sokratesa Platona (1960) i Żaby Arystofanesa (1961). W czasie swojej pracy w Teatrze Nowym wyreżyserował również Juliusza Cezara Williama Szekspira (1960) i Trzy siostry Antona Czechowa (1961).

W 1962 objął funkcję dyrektora naczelnego i artystycznego Teatru Narodowego w Warszawie. Podobnie jak w Teatrze Nowym postawił przede wszystkim na klasykę polskiego dramatu. Swą działalność w Warszawie rozpoczął od premiery Słowa o Jakubie Szeli Brunona Jasieńskiego z kreacją Ignacego Machowskiego w roli tytułowej. Po tym wydarzeniu nastąpiła ponowna inscenizacja wystawionych wcześniej w Łodzi tekstów staropolskich: Historyi o chwalebnym zmartwychwstaniu pańskim Mikołaja z Wilkowiecka (1962) i Żywotu Józefa (1965). Po raz kolejny próbował zainteresować widzów dramatem antycznym przez inscenizacje Agamemnona Ajschylosa, Elektry Eurypidesa i Żab (1963).

Działalność Kazimierza Dejmka w Teatrze Narodowym nie pozostawała bez związku z bieżącą sytuacją polityczną w kraju. Protesty Episkopatu Polski wywołała inscenizacja dramatu Rolfa Hochhutha pt. Namiestnik odnoszącego się do postawy Watykanu wobec zagłady Żydów w czasie II wojny światowej. Premiera Namiestnika odbyła się w kwietniu 1966, a zatem w czasie ostrego konfliktu władz państwowych z Kościołem wokół obchodów Tysiąclecia Państwa Polskiego i Tysiąclecia Chrztu Polski.

W 1965 Kazimierz Dejmek po raz pierwszy podjął próbę zmierzenia się z wielkim repertuarem romantycznym, reżyserując Kordiana Juliusza Słowackiego. W roli tytułowej wystąpił wówczas Ignacy Gogolewski, a obok niego m.in. Stanisław Zaczyk (Car) i Ignacy Machowski (Wielki Książę Konstanty). Kolejną próbą wystawienia dramatu romantycznego w Teatrze Narodowym były Dziady Adama Mickiewicza. Premiera Dziadów, która odbyła się 25 listopada 1967 miała uświetnić obchody 50. rocznicy rewolucji październikowej. Spektakle były głośnym wydarzeniem artystycznym. Chwalono kreację Gustawa Holoubka w roli Gustawa-Konrada, a także scenografię autorstwa Andrzeja Stopki. Walory artystyczne inscenizacji zostały jednak przyćmione przez jej polityczne reperkusje. Wbrew intencjom reżysera, Dziady zostały przez władze PRL uznane za "antyrosyjskie" i "antyradzieckie", a I sekretarz KC PZPR Władysław Gomułka publicznie zaatakował twórców inscenizacji. 30 stycznia 1968 sztukę zdjęto z afisza. Ta decyzja wywołała protesty i demonstracje z udziałem studentów, poprzedzające wydarzenia Marca 1968. Kazimierza Dejmka zaś usunięto z PZPR (do której należał od 1951), a następnie zwolniono ze stanowiska dyrektora Teatru Narodowego.

W latach 1969-1973 reżyserował za granicą, m.in. w National Teatret w Oslo, w Schauspielhaus w Düsseldorfie, w Burghtheater w Wiedniu i Piccolo Teatro w Mediolanie. Do kraju powrócił w 1972.

W latach 1972-1974 współpracował z Teatrem Wielkim w Łodzi i Teatrem Dramatycznym w Warszawie. W 1974 powrócił do Teatru Nowego w Łodzi, a w 1975 ponownie objął funkcję dyrektora tej sceny. Kierując w latach 1975-1979 Teatrem Nowym, wyreżyserował m.in. Operetkę Witolda Gombrowicza (1975), Garbusa (1975) i Vatzlava Sławomira Mrożka (1979) czy Wielkiego Fryderyka Adolfa Nowaczyńskiego (1977). Po raz kolejny zwrócił się ku tekstom staropolskim, reżyserując w 1975 w Teatrze Nowym oparte o anonimowe apokryfy przedstawienie Dialogus de Passione poruszające wątek Męki Pańskiej. Pierwsza próba wystawienia przez niego tej sztuki w Polsce w 1969 w Teatrze Ateneum w Warszawie została uniemożliwiona przez cenzurę. Reżyserował także przedstawienia operowe, m.in. Diabły z Loudun Krzysztofa Pendereckiego w Teatrze Wielkim w Warszawie (1975).

W latach 1981-1995 pełnił funkcję dyrektora naczelnego i artystycznego Teatru Polskiego w Warszawie, gdzie wystawiał m.in. dramaty Sławomira Mrożka: Ambasadora (1981 i 1987), Vatzlava (1982), Letni dzień (1984), Kontrakt (1986), Portret (1987) i Szczęśliwe wydarzenie (1993). W repertuarze znalazły się także inne sztuki w jego reżyserii, m.in. Wyzwolenie (1982) i Wesele (1984 i 1991) Wyspiańskiego, Zemsta Aleksandra Fredry (1983 i 1988), Romulus Wielki Dürrenmatta (1985) oraz Rewizor Mikołaja Gogola (1989).

Na początku lat 80. znaczna część środowiska aktorskiego zaangażowała się w działalność polityczną popierając NSZZ "Solidarność". Kazimierz Dejmek dystansował się od politycznej działalności aktorów. Mimo to w czasie stanu wojennego występował w obronie represjonowanych aktorów. Jednocześnie nie poparł zorganizowanego przez środowisko aktorskie bojkotu Telewizji Polskiej, chociaż zarazem nigdy go nie złamał. Jego postawa w tym czasie była niejednokrotnie krytykowana zarówno przez władze, jak i przez część środowiska teatralnego związanego z opozycją, zaś sam reżyser unikał jednoznacznego opowiedzenia się za którąś ze stron konfliktu. Wyrazem tej niejednoznacznej postawy był m.in. udział w pracach Rady Konsultacyjnej przy Przewodniczącym Rady Państwa (Wojciechu Jaruzelskim) w latach 1986-1989 oraz objęcie w 1988 funkcji prezesa kontrolowanego przez władze Związku Artystów Scen Polskich (podczas gdy działał także nielegalny ZASP skupiający artystów związanych z opozycją). Na początku 1989 doprowadził do porozumienia obu ZASP-ów, a następnie przekazał funkcję prezesa wybranemu na zjednoczeniowym zjeździe w październiku 1989 Andrzejowi Łapickiemu, wówczas już posłowi Obywatelskiego Klubu Parlamentarnego.

W wyborach parlamentarnych w 1993 został wybrany posłem na Sejm II kadencji z listy Polskiego Stronnictwa Ludowego w okręgu warszawskim. W latach 1993-1996 pełnił funkcję ministra kultury i sztuki w rządach Waldemara Pawlaka i Józefa Oleksego.

Do działalności teatralnej powrócił w 1997, zaś w 2001 po raz ostatni powrócił do łódzkiego Teatru Nowego, w którym wyreżyserował Sen Pluskwy Tadeusza Słobodzianka. Zmarł na kilka tygodni przed przygotowywaną premierą Hamleta Szekspira (odbyła się ona 30 stycznia 2003). Pochowany został na Cmentarzu Komunalnym na Dołach w Łodzi. 14 stycznia 2008 Teatrowi Nowemu w Łodzi nadano jego imię.

Jego syn Piotr był aktorem, następnie został producentem filmowym i telewizyjnym (pracował m.in. w Telewizji Polskiej).

[edytuj] Nagrody i odznaczenia

• 1952 – Order Sztandaru Pracy II klasy
• 1955 – Medal 10-lecia PRL
• 1955 – Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski
• 1955 – nagroda państwowa II stopnia za działalność artystyczną w Teatrze Nowym w Łodzi
• 1959 – Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski
• 1967 – Odznaka 1000-lecia
• 1976 – nagroda Wydziału Kultury i Sztuki Urzędu Miasta Łodzi za wybitne osiągnięcia w dziedzinie kultury i sztuki
• 1978 – Nagroda im. Herdera za wkład w kulturę europejską
• 1981 – Zasłużony Działacz Kultury
• 1981 – nagroda Ministra Kultury i Sztuki I stopnia za całokształt osiągnięć artystycznych w dziedzinie reżyserii
• 1984 – Medal 40-lecia PRL
• 1984 – nagroda państwowa I stopnia za wybitne osiągnięcia reżyserskie i inscenizacyjne polskich sztuk współczesnych
• 1984 – dyplom honorowy z okazji XXXV-lecia Międzynarodowego Instytutu Teatralnego (ITI) oraz XXV-lecia jego polskiego ośrodka w uznaniu wybitnych osiągnięć popularyzujących w świecie polską sztukę teatralną
• 1987 – Zasłużony dla Kultury Narodowej
• 1989 – Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski
• 1993 – "Kowadło", nagroda krakowskiej "Kuźnicy" za wybitny wkład w rozwój sztuki teatru
• 1993 – honorowa Odznaka ZAiKS-u
• 2000 – tytuł Honorowego Obywatela Miasta Łodzi
• 2002 – doktorat honoris causa Uniwersytetu Łódzkiego

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Kazimierz Dejmek w Kulturze Polskiej
• Kazimierz Dejmek w bazie filmpolski.pl