Wikipedysta:Eteru/Brudnopis/umowa międzynarodowa

Z Wikipedii

Konwencja genewska z 1864 r. w sprawie polepszenia losu chorych i rannych (tzw. Konwencja Czerwonego Krzyża).

Traktat brzeski z 1918 r. między Niemcami i Austro-Węgrami oraz Bułgarią i Turcją, a Rosją

Umowa międzynarodowa – jedno ze źródeł prawa międzynarodowego. Definiowana jest jako zgodne oświadczenia woli co najmniej dwóch podmiotów prawa międzynarodowego regulowane przez prawo międzynarodowe i wywołujące skutki w sferze prawa międzynarodowego. Najczęściej umowy zawierane są między państwami, niemniej ich stronami mogą być także organizacje międzynarodowe lub inne podmioty, np. Stolica Apostolska.

Spis treści

1 Rys historyczny
2 Nazewnictwo umów międzynarodowych
3 Rodzaje umów międzynarodowych
4 Struktura umów międzynarodowej
5 Procedura zawierania umów międzynarodowych
6 Wejście w życie umowy. Tymczasowe stosowanie umowy
7 Zastrzeżenia do umowy
8 Zawieszenie stosowania umowy
9 Zakończenie obowiązywania i stosowania umowy
- 9.1 Wygaśnięcie umowy
- 9.2 Nieważność umowy
10 Obowiązywanie umów międzynarodowych w przestrzeni
11 Przypisy
12 Bibliografia
13 Zobacz też
14 Linki zewnętrzne

[edytuj] Rys historyczny

Traktat z Kadesz między Ramzesem II a Hattusilisem III, XIII wiek p.n.e., jedna z pierwszych umów międzynarodowych.

Najstarsze umowy spisane występowały już ok. 5 tysięcy lat p.n.e. w starożytnej Mezopotamii, wkrótce po opracowaniu pisma. Z końca IV tysiąclecia p.n.e. pochodzi stella kamienna przedstawiająca traktat pomiędzy władcami Lagasz i Umma – miast mezopotamskich. Regulowała ona sprawy graniczne pomiędzy władcami – nakładała obowiązek poszanowania rowu granicznego i kamienia granicznego. Z kolei sam kamień graniczny został położony przez władcę innego miasta (Kisz). Niektórzy autorzy {{fakt}} wywodzą stąd wniosek, że umowa ta była wynikiem mediacji bądź arbitrażu.

Do najstarszych zachowanych umów należy traktat z Kadesz zawarty w XIII wieku p.n.e. pomiędzy faraonem Ramzesem II a królem Hetytów Hattusilisem III.

Aż do II połowy XX wieku normy prawne regulujące kwestie dotyczące umów międzynarodowych (zawieranie, interpretację, obowiązywanie, utratę mocy wiążącej, itd.) miały charakter zwyczaju międzynarodowego. Dopiero w latach 60-tych XX wieku i w kolejnych dekadach skodyfikowano prawo traktatów. Uczyniono to w 3 konwencjach:

Konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów (1969 r.),
Konwencji o sukcesji państw w odniesieniu do traktatów (1978 r.), oraz
Konwencji o prawie traktatów między państwami o organizacjami międzynarodowymi lub między organizacjami międzynarodowymi (1986 r.).

[edytuj] Nazewnictwo umów międzynarodowych

Nazwa "umowa międzynarodowa" to nazwa najszersza i najbardziej ogólna, obejmuje zarówno umowy spisane jak ustne, i bez rozróżniania na umowy zawarte między państwami i inne umowy. Niekiedy synonimem "umowy międzynarodowej" jest "traktat". Tak jest przynajmniej na gruncie Konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów dotyczącej umów zawartych w formie pisemnej między państwami. Niektórzy autorzy nazwę "traktat" rezerwują wyłącznie dla takich umów (pisemne, między państwami)^[1]. Tradycyjnie natomiast "traktatem" były umowy międzynarodowe o wyższej randze, zwykle wymagające ratyfikacji. Praktyka międzynarodowa na przestrzeni wieków ukształtowała szereg szczególnych nazw dla określonych grup umów międzynarodowych:

karta – to umowa wielostronna o bardzo wysokiej randze, niekiedy będąca umową założycielską organizacji międzynarodowej, np. Karta Narodów Zjednoczonych, Europejska Karta Społeczna, itd.
konwencja – umowa o wysokiej randze, z reguły zawierana w trybie ratyfikacji. Konwencje często są umowami kodyfikującymi poszczególne działy prawa międzynarodowego, np. konwencje genewskie, konwencje haskie, konwencje wiedeńskie
statut, konstytucja – to umowy wielostronne powołujące do życia organizacje międzynarodowe, np. Statut Rady Europy, Konstytucja Międzynarodowej Organizacji Pracy,
pakt – umowa zawierana przez państwa między którymi istnieje szczególna więź polityczna, militarna, gospodarcza, np. Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych,
konkordat – umowa zawierana między Stolicą Apostolską i określonym państwem dotycząca sytuacji prawnej kościoła rzymsko-katolickiego w tym państwie, np. Konkordat między Stolicą Apostolską i Rzecząpospolitą Polską,
protokół – często umowa dodatkowa zawierana do umowy głównej, np. Protokół Fakultatywny do Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych, Protokół z Kioto,
porozumienie – nazwa o szerokim znaczeniu, często umowa o stosunkowo niskiej randze, zawierana bez procesu ratyfikacyjnego,
zapis – umowa o przedłożeniu sporu międzynarodowego do rozstrzygnięcia przez sąd międzynarodowy, arbitraż bądź koncyliację

Nazwa umowy nie wpływa na jej moc prawnie wiążącą. Niezależnie od noszonej nazwy wszelkie umowy międzynarodowe mają taką samą moc. Relacje między nimi mogą być określane poprzez reguły zawarte w samych umowach, bądź zgodnie z normami zawartymi w Konwencji wiedeńskiej.

[edytuj] Rodzaje umów międzynarodowych

Umowy międzynarodowe można dzielić na wiele różnych sposobów, wykorzystując do tego rozmaite kryteria. Biorąc pod uwagę liczbę stron umowy, umowy dzielimy na dwustronne (bilateralne) i wielostronne (multilateralne). Nie ma różnicy w mocy wiążącej obu typów umów, niemniej podział ten często jest przywoływany, ponieważ między oboma typami umów występuje szereg różnić, np. w zakresie procedury zawierania. Niekiedy typologia umów na dwu- i wielostronne uzupełniana jest o umowy parostronne (plurilateralne).

Z punktu widzenia możliwości przystąpienia do umowy, wyróżniamy umowy otwarte, do których swobodnie mogą przystępować kolejne podmioty, np. Konwencja o prawach dziecka, umowy zamknięte, w przypadku których wszystkie dotychczasowe strony umowy muszą się zgodzić, aby nowe państwo mogło do niej przystąpić. Umowami zamkniętymi są np. Traktat o Unii Europejskiej, czy Pakt Północnoatlantycki (NATO)). Z swej natury umowami zamkniętymi są wszystkie umowy dwustronne. Poza umowami otwartymi i zamkniętymi wyróżnia się też umowy warunkowo otwarte, zwane też umowami półotwartymi. Aby do nich przystąpić należy spełniać określone w umowie warunki. Umowami półotwartymi są np. Karta Narodów Zjednoczonych, Statut Rady Europy, czy Europejska Konwencja Praw Człowieka.

Z uwagi na formę, w jakiej występują umowy dzielimy na pisemne i ustne. Umowy ustne są również wiążące, aczkolwiek w praktyce może zaistnieć problem w udowodnieniu faktu ich zawarcia oraz stwierdzenia ich treści.

Z uwagi na formę zawarcia umowy rozróżniamy umowy zawarte w jednolitym dokumencie oraz umowy zawarte w dwu lub więcej dokumentach (np. umowy zawierane w drodze wymiany not).

Biorąc pod uwagę tryb zawierania umowy, można je podzielić na umowy zawarte w trybie prostym, w przypadku których do związania się umową wystarczy samo jej podpisanie, oraz umowy zawarte w trybie złożonym, w przypadku których do związania się umową potrzebne są dwa kolejne kroki: podpisanie umowy oraz jej późniejsza ratyfikacja lub zatwierdzenie.

[edytuj] Struktura umów międzynarodowej

[edytuj] Procedura zawierania umów międzynarodowych

[edytuj] Wejście w życie umowy. Tymczasowe stosowanie umowy

Umowa międzynarodowa wchodzi w życie w trybie oraz w dniu określonym przez samą umową lub uzgodnionym przez państwa, które ją wynegocjowały^[2]. Klauzule określające moment wejścia umowy w życie zawarte są z reguły w części końcowej umowy. Umowa zaczyna być stosowana z reguły w momencie wejścia w życie, stosownie do zasady nieretroaktywności (lex retro non agit). Niekiedy jednak umowa może zacząć być stosowana jeszcze zanim wejdzie w życie – jest to sytuacja tymczasowego stosowania umowy, tj. sytuacja, gdy umowa formalnie nie weszła w życie, nie ma mocy prawnie wiążącej, ale jej postanowienia są w praktyce wykonywane. Tymczasowe stosowanie umowy może zostać postanowione w samej umowie lub uzgodnione przez państwa ją negocjujące.

[edytuj] Zastrzeżenia do umowy

Zobacz więcej w osobnym artykule: zastrzeżenia do umów międzynarodowych.

Niekiedy państwa mimo że są zainteresowane staniem się stroną określonej umowy międzynarodowej i co do zasady akceptują zawarte w niej normy prawne, z pewnych powodów nie chcą się wiązać wszystkimi postanowieniami umowy. W sukurs przychodzi im wtedy możliwość złożenia zastrzeżeń do umowy. Pozwala ona państwu składającemu zastrzeżenie wyłączyć lub zmodyfikować skutek prawny określonych postanowień umowy wobec niego. Powodem złożenia zastrzeżeń do umowy może być brak zgody na konkretne rozwiązanie przyjęte w umowie. Może nim być również niezgodność prawa krajowego z postanowieniami umowy – związanie się umową w takiej sytuacji rodziłoby odpowiedzialność międzynarodową państwa. Powodem mogą być także koszty, zwłaszcza finansowe, jakie spoczywałyby na państwie w przypadku wprowadzenia wszystkichj postanowień umowy w życie.

Zastrzeżenie do umowy jest aktem jednostronnym państwa, choć jego skuteczność uzależniona będzie od dopuszczenia możliwości składania zastrzeżeń przez samą umowę, a także od reakcji innych stron umowy.

Zastrzeżenia można składać w momencie wiązania się umową, a więc w czasie jej podpisywania, ratyfikacji, zatwierdzenia lub przyjęcia w innym sposób. Nie można zastrzeżenia zgłosić już po ostatecznym związaniu się umową, a tym bardziej po jej wejściu w życie.

Przykłady zastrzeżeń:

„	Rzeczpospolita Polska postanawia przystąpić do tej konwencji, z zastrzeżeniem, że nie będzie się uważała za związaną postanowieniami jej artykułu 24 ustępu 2, (...)	”
*— fragment aktu z 2 września 1991, którym Prezydent RP ratyfikował Konwencję dotycząca statusu uchodźców (Konwencja genewska) z 1951 r.^[3]*

„	Republika Mołdowy zastrzega sobie prawo, gdy nakażą tak okoliczności, określenia czy zamach lub usiłowanie zamachu na życie Głowy Państwa lub członka jej rodziny będzie stanowiło przestępstwo o charakterze politycznym.	”
— zastrzeżenie do Europejskiej konwencji o ekstradycji z 1957 r. zawarte w dokumencie ratyfikacyjnym zdeponowanym 2 października 1997 u Sekretarza Generalnego Rady Europy^[4].

„	Stosownie do artykułu 57 Konwencji (w wersji zmienionej przez Protokół nr 11) Republika Armenii czyni następujące zastrzeżenie: Postanowienia artykułu 5 nie będą dotyczyć stosowania Przepisów Dyscyplinarnych Sił Zbrojnych Republiki Armenii zatwierdzonych przez Dekret Rządu Republiki Armenii nr 247 z 12 sierpnia 1996 r., według którego areszt i izolacja są karami dyscyplinarnymi, które mogą zostać nałożone na żołnierzy, sierżantów, chorążych i oficerów.	”
— zastrzeżenie do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka z 1950 r. zawarte w dokumencie ratyfikacyjnym zdeponowanym 26 kwietnia 2002 u Sekretarza Generalnego Rady Europy^[5]

[edytuj] Zawieszenie stosowania umowy

Zawieszenie umowy oznacza, iż umowa wciąż obowiązuje (jest ważna, posiada moc prawnie wiążącą), ale czasowo nie jest stosowana, czyli nie są wykonywane jej postanowienia. Możliwość zawieszenia umowy może być przewidziana w niej samej – wtedy zrealizowanie się określonego warunku lub zaistnienie określonych okoliczności spowoduje zawieszenie umowy. Poza przypadkami określonymi przez samą umowę, może ona zawsze zostać zawieszona za zgodą wszystkich stron umowy. Zawieszenie umowy może być także skutkiem jej poważnego naruszenia przez jedną ze stron, zasadniczej zmiany okoliczności w jakiej była zawarta lub czasowej niemożliwości jej wykonywania^[6]. Szczególnym powodem zawieszenia umowy może być także zawarcie kolejnej umowy prowadzącej do kolizji norm obu umów^[7].

[edytuj] Zakończenie obowiązywania i stosowania umowy

Niektóre umowy zawierane są na czas oznaczony, wtedy upływ owego czasu spowoduje ich wygaśnięcie oznaczające koniec obowiązywania i stosowania umowy. Ogólnie kres obowiązywania i stosowania umowy następuje wskutek jej wygaśnięcia bądź nieważności.

[edytuj] Wygaśnięcie umowy

[edytuj] Nieważność umowy

jest brakiem mocy obowiązującej ze skutkiem ad initio; wygaśnięcie to utrata mocy obowiązującej ex nunc. Oba rozwiązania są silnie zainspirowane krajowym prawem prywatnym (część ogólna pr. cywilnego), w szczególności dotyczy to wad oświadczenia woli. Inne to: brak lub przekroczenie uprawnień, użycie siły lub groźba jej użycia (wobec państwa lub wobec jego przedstawiciela), związanie się umową w sposób sprzeczny z konstytucyjnymi, podstawowymi kompetencjami organów państwa dotyczącymi umów mnar, niezgodność z normą ius cogens (art. 53 k.w.p.t).

[edytuj] Obowiązywanie umów międzynarodowych w przestrzeni

Z zasady umowy obowiązują co do całości terytorium państw będących ich stronami. Dotyczy to zarówno terytorium lądowego państwa łącznie z podziemiem, jak również obszarów morskich państwa, a także jego przestrzeni powietrznej.

Obowiązywanie niektórych umów, z ich istoty, ograniczone jest co do części terytorium państwa. Do takich umów należą przykładowo umowy o ustanowieniu baz wojskowych, umowy dotyczące wolności żeglugi na określonej rzece lub w określonym kanale, umowy określające strefy zneutralizowane lub zdemilitaryzowane, czy umowy określające granice państwa.

W przypadku państw kolonialnych, zawierane przez nie umowy z reguły obowiązywały w zakresie państwa-metropolii, a nie obowiązywały w koloniach. Umowy mogły jednak zawierać tzw. klauzule kolonialne, poprzez które państwo kolonialne mogło wyrazić wolę rozciągnięcia skutków prawnych umowy także na terytoria swoich kolonii.

Przypisy

↑ Zob. S.E. Nahlik, Kodeks Prawa Traktatów, str. ...
↑ Zob. art. 24 ust. 1 KWPT
↑ Dz. U. 1991 r. Nr 119, poz. 515
↑ Źródło: http://conventions.coe.int/Treaty/Commun/ListeDeclarations.asp?NT=024&CM=8&DF=7/22/2007&CL=ENG&VL=1 [Dostęp: 22 lipca 2007]
↑ Źródło: http://conventions.coe.int/Treaty/Commun/ListeDeclarations.asp?NT=005&CM=8&DF=7/22/2007&CL=ENG&VL=1 [Dostęp: 22 lipca 2007]
↑ Zob. art. 57, 60, 61 i 62 KWPT
↑ Zob. art. 59 KWPT

[edytuj] Bibliografia

Anthony Aust, Modern Treaty Law and Practice, Cambridge 2000, ISBN 0-521-59846-X
Maria Frankowska, Prawo traktatów, Warszawa 1997, ISBN 83-86689-87-0
Roman Kwiecień, Miejsce umów międzynarodowych w porządku prawnym państwa polskiego, Warszawa 2000, ISBN 83-70590-490-5
Stanisław E. Nahlik, Kodeks prawa traktatów, ...
Jarosław Sozański, Współczesne prawo traktatów, Warszawa–Poznań 2003, ISBN 83-89363-13-5
Anna Wyrozumska, Umowy międzynarodowe. Teoria i praktyka, Warszawa 2006, ISBN 83-60201-18-8