Fobia społeczna

Z Wikipedii

Ten artykuł wymaga uzupełnienia źródeł podanych informacji.
Aby uczynić go weryfikowalnym, należy podać przypisy do materiałów opublikowanych w wiarygodnych źródłach.

ICD-10

Fobie społeczne

Kod ICD-10F40.1

DSM IV

Fobia społeczna

Kod DSM IV300.23

Fobia społeczna (fobia socjalna, socjofobia, chorobliwa nieśmiałość, lęk towarzyski, lęk społeczny, nerwica społeczna; łac. phobia socialis) - poważne lękowe zaburzenie, w którym odczuwa się wszechogarniający i praktycznie ciągły lęk (w lżejszych postaciach może to być jedynie dyskomfort) wobec sytuacji społecznych - towarzyskich i/lub zawodowych. Jest schorzeniem przewlekłym, jednak potencjalnie wyleczalnym.

Chory cierpi w sytuacjach, w których jest się albo pod obserwacją innych (publiczne przemawianie, bycie w centrum uwagi, zwyczajne zakupy, rozmawianie z przedstawicielami władz, urzędnikami, lub nawet ze znajomymi), albo styka się z nieznajomymi (uczestniczenie w przyjęciach i imprezach oraz uroczystościach, nawiązywanie rozmów, jedzenie w obecności innych ludzi, podróżowanie środkami publicznego transportu, chodzenie na randki, mijanie ludzi na ulicy). Uczestniczenie w większości spośród sytuacji towarzyskich, powszechnie uznawanych za przyjemne, jest istną męczarnią dla osób borykających się z mocno nasiloną fobią społeczną.

Fobicy społeczni okupują codzienne czynności, naukę w szkole czy pracę - wszystko to, co wymaga kontaktu z ludźmi spoza najbliższej rodziny - ciągłym stresem, trudnym do zrozumienia dla przeciętnego człowieka. Nawiązywanie nowych znajomości jest wybitnie utrudnione. Lęk ten stanowi zazwyczaj ogromne utrudnienie i ograniczenie życiowe, w zależności od nasilenia.

Fobia społeczna jest bardzo słabo znana w Polsce. Mimo tego jest często występującym zaburzeniem psychologicznym, trzecim co do częstości występowania w populacji ogólnej, po depresji i uzależnieniu od alkoholu. Niektórzy znawcy zaliczają ją do chorób cywilizacyjnych. Jej objawy są pozornymi objawami wybitnej nieśmiałości; mogą okresowo łagodnieć bez powodu.

Niektórzy psychologowie uznają fobię społeczną za wyjątkowo wielką, skrajną nieśmiałość. Utożsamianie z nieśmiałością w sensie potocznym może jednak prowadzić do częściowego bagatelizowania schorzenia.

[edytuj] Częstość występowania

Z rozmaitych badań, przeprowadzanych na świecie, wynika iż odsetek ludzi w populacji ogólnej, spełniających wymogi diagnostyczne socjofobii, waha się między 1,6% a 8% w dowolnym momencie czasu. Tak duża rozbieżność jest prawdopodobnie skutkiem nieścisłych kryteriów rozpoznawania tej choroby oraz podobieństwa fobii społecznej do nieśmiałości.

Oznacza to, że fobia ta jest powszechniejsza niż można by sądzić, jednak większość chorych nie szuka pomocy specjalistycznej.

Badacze sugerują też, że fobia społeczna występuje częściej w krajach Północy (np. skandynawskich), a rzadziej w rejonie śródziemnomorskim - co skłania do postawienia hipotezy, iż klimat może mieć wpływ na społeczne zachowanie ludzi oraz na przebieg tego typu zaburzeń lękowych.

[edytuj] Przyczyny

Nie ustalono dotąd, co dokładnie powoduje fobię społeczną. Badania sugerują wpływ rozmaitych czynników, od neurobiologicznych po socjologiczne. Wydaje się, że fobia ta może mieć podłoże genetyczne, natomiast ujawnieniu jej mogą sprzyjać czynniki środowiskowe, takie jak negatywne doświadczenia z dzieciństwa.

Dr Thomas Richards z SAI (Social Anxiety Institute) twierdzi nawet, iż przyczyny to głównie bolesne doświadczenie życiowe. Najczęściej chodzi o problemy w kontaktach z rodzicami, lub z jednym z rodziców. Swoistym powodem może być też odrzucenie przez grupę, najczęściej szkolną - z przeprowadzonych badań nie wynika jednak jednoznacznie, czy odrzucenie owo było przyczyną per se, czy skutkiem fobicznego (skrajnie nietowarzyskiego) zachowania danego dziecka.

[edytuj] Objawy

Charakterystycznym objawem fobii społecznej jest nieuzasadniony lęk przed telefononowaniem, tak dzwonieniem do kogoś jak i odbieraniem telefonów - przy czym zazwyczaj bardziej stresuje wykonywanie połączenia. Może się on pojawić już w dzieciństwie.

W większości przypadków wystarczy tylko przechodzenie koło człowieka, mijanie grupy ludzi na ulicy, żeby poczuć lęk. W mocno nasilonej fobii społecznej nawet sprawdzanie obecności w szkole wywołuje lęk. W skrajnych przypadkach, osoba z bardzo silną fobią społeczną czeka w poczekalni, czuje na sobie wzrok innych i czuje, że może zemdleć. Lęk ten nie jest najczęściej wywołany realnym zagrożeniem. Osoba cierpiąca na socjofobię wie o tym, ale nic nie może poradzić.

Fobia ta ujawnia się zwykle w okresie dojrzewania, choć to nie reguła. Bardzo mocno wpływa na codzienne życie. Fobicy praktycznie rezygnują z normalnego życia towarzyskiego, a nawet ograniczają wychodzenie z domu do niezbędnego minimum, bo, poza najbliższymi krewnymi, zwyczajne kontakty z innymi autentycznie stresują ich.

Dotknięta tą fobią osoba będzie w sytuacjach towarzyskich i społecznych doznawać wielkiego niepokoju i stresu. Często występują objawy psychosomatyczne jak:

nagłe czerwienienie się,
pocenie się nadmierne,
łzawienie,
drżenie/usztywnienie mięśni,
zaburzenia mowy (w skrajnych przypadkach aż do logofobii);
przyspieszenie tętna;
spowolnienie i spłycenie oddechu;
problemy z oddawaniem moczu w toalecie publicznej (nierzadko dochodzi do zupełnej niemożności);
znaczne trudności z wykonaniem prostych czynności lub też nazwaniem jakiejś oczywistej rzeczy w obecności innej osoby;
niekiedy absurdalne, niezrozumiałe dla ludzi lub skrajnie tchórzliwe zachowanie wynikłe z wybitnie podwyższonego poziomu wewnętrznego lęku;
odruchowe ziewanie;

znacznie rzadziej:

kołatanie serca,
mrowienia,
trudności w oddychaniu, nudności lub parcie na pęcherz.

Mogą wystąpić zaburzenia chodu, jeżeli fobik mija akurat (grupę) ludzi, lub/i koordynacji ruchowej. Strach przed zażenowaniem, kompromitacją lub upokorzeniem zwykle doprowadza do unikania takich sytuacji, co z kolei może skutkować depresją (oba schorzenia są dość wyraźnie ze sobą powiązane).

Objawy mogą nasilać się aż do napadu lęku panicznego. Uogólnione fobie społeczne zwykle wiążą się z niską samooceną - choć sporadycznie zdarzają się fobicy o nadmiernym poczuciu własnej wartości - oraz strachem przed krytyką.

U niektórych osób może występować skłonność do nadużywania alkoholu i/lub innych substancji psychoaktywnych, które łagodzą zazwyczaj objawy fobii, jednak jest to tymczasowe rozwiązanie i istnieje wówczas ryzyko uzależnienia. Zdarza się nadużywanie internetu i/lub gier komputerowych. Rzeczy te, poza dostarczaniem rozrywki, zastępują fobikom zwykłe relacje towarzyskie, jednak osoby z unikającym zaburzeniem osobowości mogą niechętnie nawiązywać kontakty nawet w internecie.

Fobicy społeczni są zwykle skrytymi ludźmi (wyraźna introwersja), którzy ogólnie bardzo niechętnie opowiadają o sobie. Często wskazują na swoisty brak tematów do rozmów z innymi, nawet lubianymi przez nich ludźmi, nie umiejąc jednocześnie wyjaśnić tego dokładniej. Zazwyczaj uważają się za nudne osoby - co w przypadku stanów depresyjnych może być nawet prawdą, choć na ogół jest to skutek zaniżonej samooceny.

Niektóre osoby z fobią społeczną są w stanie zapanować nad swymi objawami i tłumią lęk w sobie, na zewnątrz wydając się jedynie wybitnie małomównymi i nietowarzyskimi, niezaradnymi, a czasem tchórzliwymi ludźmi. Jest to jednak bardzo trudne, zależy od indywidualnej zdolności do opanowania, i skuteczne zazwyczaj w łagodnej/umiarkowanej socjofobii.

Zaburzenie osobowości typu unikającego jest dość wyraźnie powiązane z fobią społeczną. W dodatku przedłużające się objawy socjofobii mogą silnie wpływać na ogół zachowania danej osoby, także na całą osobowość - człowiek taki przywyka do unikania pewnych sytuacji i staje się to dla niego coraz bardziej naturalne. W niektórych przypadkach nawet specjalistom trudno odróżnić te dwie jednostki kliniczne; przyjmuje się jednak, że fobia społeczna różni się od unikającego zaburzenia osobowości nieporównanie większym natężeniem objawów psychosomatycznych.

[edytuj] Etiologia objawów

Objawy psychosomatyczne (takie jak przyspieszenie tętna, pocenie się, czerwienienie się - nie wyjaśniono dotąd dokładnie przyczyny dość powszechnego w tym zaburzeniu łzawienia) są bezpośrednio powiązane z podstawowym uczuciem lęku i podwyższeniem aktywności układu współczulnego.

Objawy poznawcze (kognitywne) obejmują głównie nieprawidłowy obraz siebie samego oraz opinii u innych ludzi - stopień nasilenia ich jest bardzo zróżnicowany wśród fobików.

Objawy behawioralne (jak unikanie telefonowania, dziwaczne lub niezrozumiałe zachowanie się wśród ludzi, unikanie relacji międzyludzkich) są pośrednio wywoływane obawą przed wystąpieniem objawów psychosomatycznych, a pośrednio - objawów poznawczych.

[edytuj] Powikłania i współzachorowalność

Najczęstszym powikłaniem fobii społecznej jest depresja, spowodowana najprawdopodobniej unikaniem sytuacji towarzyskich. Jednak możliwe jest również równoległe występowanie obu schorzeń, jako chorób współistniejących.

Czasem fobikowi wydaje się, że ma zwykłą depresję, a faktycznie chorobą podstawową jest fobia społeczna, która to z kolei wywołuje łagodną depresję.

Taka depresja może mieć różne nasilenie, od łagodnej do poważniejszej. W łagodniejszych stanach depresyjnych może wystąpić jedynie utrata zainteresowań i apetytu, niekiedy poirytowanie czy inne objawy melancholii. W cięższych stanach mogą natomiast występować myśli, a nawet próby samobójcze. Objawy tego typu, utrzymujące się nadzwyczajnie długo (kilka lat lub dłużej, z ewentualnymi okresami remisji krótszymi niż 2 miesiące) mogą sugerować dystymię.

U niektórych chorych współwystępują także objawy zespołu natręctw - obsesje i/lub kompulsje, przy czym nie jest to powikłanie sensu stricto.

Zdarzają się pewne objawy dysmorfofobii (obsesyjnej awersji do defektów własnego wyglądu, zwykle nieuzasadnionej) o różnym nasileniu, zazwyczaj niewielkim (u 11 - 13% fobików).

Spośród zaburzeń osobowości, najpowszechniejszymi wśród fobików są:

zaburzenie osobowości typu unikającego (lękliwego),
zaburzenie osobowości typu paranoidalnego (stosunkowo częste u ludzi zaburzenie; typowymi objawami są nadmierna nieufność i podejrzliwość wobec innych, a także skłonność do analizowania zdarzeń; nie może być utożsamiane z paranoją - chorobą sensu stricto - ze względu na brak urojeń).

Fobicy społeczni często skarżą się też na niemożność pełnego zrelaksowania się, nawet we względnie komfortowych warunkach. Nie wiadomo, czy ma to bezpośredni związek z ewentualnie współwystępującym lękiem uogólnionym. Ewentualne skutki tego mogą być takie, jak każdego przewlekłego stresu; ujemny wpływ tego ciągłego napięcia zależy od indywidualnej podatności danej osoby na stres.

[edytuj] Fobia społeczna a zdrowie psychiczne

Fobia społeczna, jako zaburzenie, nie ma udokumentowanego związku ze stanem zdrowia psychicznego sensu largo. Zgodnie z ogólnie uznawanymi definicjami, nie jest ona chorobą psychiczną. Kazimierz Dąbrowski uważał, że nawet stany depresyjne, obsesyjne i psychonerwicowe mogą w wielu przypadkach świadczyć, paradoksalnie, o dobrym zdrowiu psychicznym. Świadomość patologiczności i absurdalności swoich nieprawidłowych zachowań, odczuć i stanów psychicznych stanowi jeden z najjaskrawszych objawów zdrowia psychicznego - a owa świadomość jest powszechna wśród fobików społecznych.

[edytuj] Fobia społeczna a nieśmiałość

Stosunkowo znaczna część psychologów utożsamia fobię społeczną z wyjątkowo wielką nieśmiałością, wskazując jednocześnie na możliwy potencjał leczniczy psychoterapii w tym zakresie. Z drugiej strony, inni uczeni wskazują na pozorny paradoks związany z tym zaburzeniem - fobik społeczny wcale nie musi być koniecznie nieśmiały; może nawet wykazywać chęć aktywności społecznej, jednak powoduje to u niego niewspółmierne do korzyści i wymagań sytuacji koszty psychofizjologiczne, a osiągnięcia społeczne - mimo że okupione przezwyciężeniem ogromnych trudności - są wyraźnie niższe od potencjalnie możliwych. Badania przeprowadzone w San Diego w 2000 roku wykazały, że na fobię społeczną cierpi około 49% osób z wysoką nieśmiałością i 18% osób z nieśmiałością "w normie"^[1].

[edytuj] Skala lęku społecznego Liebowitza

Do określania nasilenia fobii społecznej (w dużym przybliżeniu) może służyć skala lęku społecznego, opracowana przez amerykańskiego specjalistę Michaela Liebowitza. Szacunkowo określa ona poziom lęku odczuwanego przez fobika w określonych sytuacjach społecznych (rodzaje lękotwórczych interakcji społecznych) oraz stopień unikania ich. Skala ta bywa używana w celu oceny skuteczności leczenia. Niezalecane jest stosowanie jej do samodiagnozy (ze względu na brak rozeznania w zagadnieniach psychologicznych u przeciętnych ludzi), podobnie zresztą jak innych testów tego typu.

[edytuj] Polskie tłumaczenie pytań skali i sposób oceny wyniku

[edytuj] Tłumaczenie pytań

Telefonowanie w obecności innych,
Uczestniczenie, w dyskusji, w małej grupie,
Jedzenie w miejscach publicznych,
Picie alkoholu z innymi w miejscach publicznych typu pub,
Rozmawianie z jakimś autorytetem lub urzędnikiem,
Granie, występowanie lub przemawianie wobec publiczności,
Pójście na przyjęcie/imprezę,
Pracowanie podczas bycia obserwowanym,
Pisanie podczas bycia obserwowanym,
Dzwonienie do kogoś niezbyt znanego,
Rozmawianie z kimś niezbyt znanym,
Spot(y)kanie kogoś obcego,
Korzystanie z publicznej toalety,
Wchodzenie do pomieszczenia gdzie inni już siedzą,
Bycie w centrum uwagi (np. opowiadanie czegoś innym),
Przemawianie na spotkaniu,
Podejmowanie pisemnego testu,
Wyrażanie należytej dezaprobaty wobec niezbyt znanych ludzi,
Patrzenie ludziom (słabo znanym) w oczy,
Przedstawianie sprawozdania/raportu wobec grupy,
"Podrywanie" kogoś,
Zwracanie towarów w sklepie, gdzie zwroty są normalnie akceptowane,
Wyprawianie przyjęcia u siebie,
Odmawianie akwizytorowi

[edytuj] Menu rozwijalne w teście

fear or anxiety - lęk lub niepokój,
avoidance - unikanie;

[edytuj] Opcje odpowiedzi

none - żaden,
mild - łagodny,
moderate - umiarkowany,
severe - poważny;
never - nigdy,
occasionally - rzadko,
often - często,
usually - zazwyczaj;

[edytuj] Ocena wyniku testu jako stopień nasilenia fobii

55 - 65 punktów = umiarkowana,
66 - 80 punktów = wyraźna,
81 - 95 punktów = poważna,
> 95 punktów = bardzo poważna.

[edytuj] Miarodajność skali Liebowitza

Niektórzy specjaliści (jak również niektórzy spośród badanych fobików) wskazują na niedoskonałość tego kwestionariusza - część pytań dotyczy bardzo zbliżonych sytuacji, zaś niektóre inne, nie mniej ważne jak te uwzględnione, zostały przez autora pominięte. Niemniej uważa się ją powszechnie za dobry środek diagnostyczny^{[potrzebne źródło]}.

[edytuj] Leczenie

Stosuje się kilka rodzajów psychoterapii, jednak jej skuteczność jest na ogół wątpliwa - trudno samą siłą woli wytłumić wewnętrzne uczucie lęku.

Dobre wyniki daje zwykle leczenie farmakologiczne.

[edytuj] Leczenie doraźne

Leki typowo anksjolityczne, w zależności od nasilenia objawów lęku:

hydroksyzyna (popularny, choć stosunkowo łagodny anksjolityk; może powodować senność),
benzodiazepiny (wykazujące szczególnie efekt przeciwlękowy)

są skuteczne doraźnie w sytuacjach stresowych, działają po 1 - 1,5 h od doustnego zażycia.

[edytuj] Leczenie przewlekłe

Antydepresanty o dodatkowym działaniu tłumiącym lęk:

Inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (np. paroksetyna, sertralina),
inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny (np. wenlafaksyna),
inne leki (np. moklobemid - odwracalny inhibitor oksydazy monoaminowej, stosowany w wyższych dawkach),

podawane kilka do kilkunastu miesięcy, dają zwykle dłuższy i trwalszy efekt leczniczy, choć to również nie reguła.

Z kolei według dr. Thomasa Richardsa z SAI oraz brytyjskich specjalistów zajmujących się fobią społeczną, najkorzystniej jest przezwyciężać fobię na zajęciach grupowych (tzw. terapia behawioralna), gdzie lekarz specjalizuje się tylko w leczeniu fobii społecznej, a inni członkowie grupy cierpią na dolegliwości przede wszystkim tej właśnie choroby. Jedyny polski instytut, który zajmuje się terapią behawioralną w leczeniu fobii społecznej, znajduje się w Warszawie; światowe placówki osiągające najlepsze wyniki w walce z fobią społeczną to placówki w Berlinie, Londynie oraz SA Institute prowadzony przez dr. Thomasa Richardsa (prowadzą one w/w zajęcia w grupie).

Obie formy leczenia - farmakoterapię i psychoterapię - można łączyć; według niektórych uczonych, właśnie takie postępowanie jest w przypadku osób lękliwych społecznie optymalne; chory powinien rozwijać w sobie prawidłowe podejście do sytuacji anksjogennych podczas kuracji lekami, dzięki czemu może zmniejszyć się ryzyko nawrotu objawów po odstawieniu ich.

[edytuj] Zobacz też

Przypisy

↑ Denise A. Chavira, Murray B. Stein i Vanessa L. Malcarne: Scrutinizing the relationship between shyness and social phobia. [dostęp 16.02.2008].

[edytuj] Linki zewnętrzne

Przeczytaj też zastrzeżenia dotyczące pojęć medycznych na Wikipedii!
Wikiprojekt: Nauki medyczne • Portal: Nauki medyczne

Kategorie: Choroby cywilizacyjne • Fobie • Socjologia

Ukryte kategorie: Artykuły wymagające uzupełnienia źródeł od 2008-01 • Artykuły wymagające uzupełnienia źródeł

We provide Linux to the World